D.H.Kharkongor
Ha ka jingim ka jong ngi, kaba man la ka sngi, ngi hap ban jied (chose) napdeng ki ar kiei kiei. Ngi hap namar kata ban shim ia ka rai (decide), kata, ia kano na kita ki ar ba ngin jied. Kane ka dei ka jingshisha ia kaba ngim lah ban len. Ki dei ruh ka kamram (duty) bad ka jingkitkhlieh (responsibility), kaba ngim lah ban lait. Lehse kiba bun napdeng jong ngi kim ju poi pyrkhat ia kane kawei ka jingshisha. Ngim ju poi pyrkhat ba ia kane ka jingim ka jong ngi la saindur da kita kiei kiei kiba ngi jied hi da la ka jong ka mon sngewbha ne ka mon ba laitluid ka jong ngi. Kata ka lawei ne kata ka lashai ka jong ngi, lem bad ka pateng ka ban sa wan, kan long kat kum ki jingjied bad ki jingrai ki jong ngi. Ngi donkam namar kata ia ka jingtip bad ia ka jingshemphang. U Syiem Solomon u la pynshisha ia kane ka jingshisha, kata, ia ka dor jong ka jingtip bad ka jingshemphang.
La ha kaba ia dei bad kieikiei ruh ngim hap ban jied ia kaba bha tam eh ne ia kaba da dei eh.Khlem ka jingtip bad khlem ka jingshemphang ngin nym lah ban pyniapher hapdeng kaba dei (right) bad kaba lait ne kaba bakla (wrong). Ngin nym lah ruh ban pyniapher hapdeng kaba bha (good) bad kaei kaei kaba da bha tam eh (best), na ki baroh. Ha kaba iadei bad kane ba wat ka por ruh ka long kaba kongsan bha.Na kata ka daw ba ngim dei ban law law lane ban laplah kumba kam dei ruh iangi ba ngin iai buhteng. To tip ba wat ka rai kaba bha tam eh ne ‘the best decision’ ruh ka bijai lehnoh ei noh ynda haba ka la slem than eh ka por, kaba katno tam ynda haba bakla noh sa ka rukom ba ngi pyntreikam (implementation) ia ka. Tang kiba shemphang kin lah ban shemphang ia kane ka jingshisha.
Lehnohei pat de ban don ia ka jingtip bad ia ka jingshemphang lada duna pat de ka jingtbit ne ia ka jinglah ban pyntreikam ia kata ka jingtip. Kaba katno tam lada ym don pat de ia ka nongrim jong ka jingshisha ne ia kata ka ‘ethics’ ne ia ka jinglah ban pyniapher hapdeng kaba bha (good) bad kaba sniew (bad) ne ka jinglah ban pyniapher hapdeng kaba dei (right) bad kaba lait (wrong). Ngi don kyrhai ki khraw pyrkhat ne ki proh jabieng, kiba khraw naduh ha ka jingtip tad haduh ha ka jingshemphang, hynrei ki bym don pat de ia ka nongrim jong ka jingshisha. Wat lada ki don ia kitei baroh pynban kan dang long lehnohei lada nud pat de ne kim shlur pat de ban kren ia ka jingshisha bad leh ruh ia ka. Kum ban shu ong noh kiba la iap lehnohei pat de ka jingiatiplem ka jong ki, kat ban kloi wat ban ‘tah’ pyndam noh syndon da ka ‘sia-lieh’ ia kat ka jingshisha. Ngi don kyrhai ki ‘intellectuals’ ki bym don pat de ia ka ‘ethics’ bad katno tam ia ka ‘moral courage’.
Kumta ka jingshisha (Truth) kan iaisah hi ka jingshisha wat lada baroh baroh ki len bad ki kyntait noh ia ka. Kaba lamer kan iai dei hi kaba lamler wat lada baroh ki pdiang ia ka kum ka jingshisha. Kaba bha (good) bad kaba dei (right) ruh kin dang iai dei hi kaba bha bad kaba dei eh, ha khmat jong U Blei, wat lada baroh baroh kim kubur bad kim leh ia ka. Kaba bakla (wrong) ruh kan iaisah hi kaba bakla wat lada baroh baroh ki leh ia ka. Ka dei ruh ka jingshisha ba ka jingisnei bad ka jingpynksan ia ki bym hok (guilty) ka dei ka jingban bein ia kiba shida bad kiba luilui.
Ngan pynkynmaw biang ba ka dei ka jingjied bad ka rai ka jong ngi hi ka ban saindur ym tang ia ka lawei ka jong ngi hynrei wat ia ka lawei ki khun ki kti ki jong ngi ne ka lawei jong ka pateng ka ban sa wan. Ka long kumta wat ha kane ka jingjied ka jong ngi, da la ka mon kaba laitluid, ia la ki nongmihkhmat ki jong ngi sha ka Ing Dorbar ThawAin jong ka jylla. Lada ngi la kum bakla bad shim ia ka tang kum ka ‘Tamasabah ba Shisien San Snem’ ba ngin sa nang mad shuh shuh ia kiei kiei kiba ngi la dep ban mad. Nga ngiet ngim shym iai bakla kat ban iai pynkup bor (empowered) ia kiba da lei lei ruh em kam dei ia ki ba kin don ha ka bor. Nga ngeit ngim shym la iai bakla kat ban iaijied ia kiba kum kita naba kin sa nang iai pyniar bad iai pynjylliew pynban ia kane ka kharai kaba pyniakhlad ia uba pahuh na uba kyrduh bad ruh ia uba donbor na uba tlot bor. Kan nym don ka jingkylla lada ha kane ka kynti kaba mynta ruh ngi dang iai bakla, kata, kat ban jied biang ia kiba ngi la dei ban kyntait noh sharud. Te hato ngi dang iai bakla kat ban iaijied biang ia ki juh kiba don ha ka Sorkar MDA ba kin synshar biang sa San Snem, halor jong ngi ?
Nga kyrmen ba ha kane ka kynti kaba mynta ngi khlem bakla, kumba ngi ju bakla, ba kumta ngin ia khmih lynti noh ia ka synshar khadar kaba khuid kaba suba naba khlem ma ka kan nym don ka roi ka kiew, la ha kano kano ruh ka liang. Ngin ia khmih lynti noh namar kata ia ka bor ding iliktrik kaba thikna bad kaba bit dor. Ia ka um bam um dih kaba tiap haduh ha la rympei ing, kaba khuid kaba suba, kaba thikna bad ruh kaba bit dor. Ka lad sumar sukher kaba kham bha, kaba thikna bad kaba bitbor. Ka jingsuk, ka jingsted, ka jingshngain, ka jingthikna bad khamtam eh ka jingkham bit dor jong ka leit ka wan ne ka ‘public transport’ kaba kynthup ruh ia ka rah ka rong ne ka kit ka bah. Ka lad pule puthi kaba kat kum ka juk kaba mynta bad ruh kaba bit dor Ka jingshongsuk shongsain kaba lem bad ka jingshngain la iano iano ruh. Ki lad ki lynti ban ioh ia la ka kamai ka kajih, khamtam eh ia ki lad ki lynti ban seng ia la ki jong ki kam ki jam, kat ban lah ban ai kamsa ia kiwei kiwei de.
Ha shwa ban ia kut noh ba ym lah khlem da ai khublei kyrpang bad ai jingiaroh ruh de ia U ‘PRAH’ jong ka VPP. Ym lah naba ym lah khlem da rymmuin, wei briew, ia ki ban sa shah tait sharud bad shah peh sharud, kha-ma-kha, ha U ‘PRAH’.
