Washington, Lber:
Katkum ki khubor la ong ba tad haduh kane ka kynti ba mynta, ka jingwad bniah ka dang iaid beit shakhmat halor ka jingmih pyrthei bad jingsdang jong ka khlam Covid-19 ha ki 3 snem ba la leit bad kumta ruh u Director jong ka FBI, u Christopher Wray u la ong ba ka jingwan mih jong u khñiang jingpang Covid-19 naduh ba sdang ka dei namar ka jingkum lait bakla na ka jaka pule bniah (Laboratory) kaba don hapoh ka nongbah Wuhan jong ka China.
Namarkata ruh ka FBI ka ngeit beit ba ka jingwan mih jong ka khlam Covid ka dei namar ka jinglait na katei ka jaka pule bniah kaba ha katei ka nongbah jong ka ri China, kumba la bna bad suba naduh ki por ba la leit.
Kane ka jingkren jong u ka long hadien ba ka Wall Street Journal ha ka Sngi U Blei, ka la kren artatien ban pyntikna ba utei u khñiang jingpang Covid un lait na katei ka jaka pule bniah kaba don hapoh ka nongbah Wuhan jong ka China.
Kumjuh ruh kiwei ki 4 tylli pat ki tnat, kiba dei ha ka laiñ pule bniah ia ki jait khñiang jingpang kiba wan mih thymmai, ki la pynpaw ba u khñiang jingpang Covid-19 u dei hi u khñiang jingpang uba shu thaw jingpang hi kumto bad uba kloi ban iabit na uwei sha uwei pat u briew, katba kitei ki 2 tylli kiwei pat ki tnat kim pat shym la lah ban batai ne ban kren eiei halor ka daw jong ka jingwan mih ka khklam Covid-19 ha utei u snem.
Kumta ruh u Lamphang jong ka White House, u John Kirby ha ka Lah Sngi U Blei u la ong ba ka Sorkar United States kam pat lah ban ioh ia ka jingtip ba tikna bad ka jingpynshai kaba dei hok shisha halor ka khlam Covid-19 wat haduh kane ka kynti ba mynta.
Kumta, ka United States ruh ka dang ap ia ka jingpynshai na ka China halor ka jingsdang bad jingsaphriang jong utei u khñiang jingpang Covid-19 uba la wanrah ia ka khlam kaba shyrkhei tam ha ka pyrthei bad katei ka khlam ka la bam duh ruh ia shibun bah ki mynsiem briew ha kane ka pyrthei ha kine ki 3 snem ba la leit.
Haba iadei bad kane, la ong ba wat haduh kane ka kynti ruh ka khlam Covid kam pat kut ne sangeh satia, hynrei ka dang treikam wat hapoh ka ri India.
ka tnat ka koit ka khiah jong ka ri India ka la pyntip ba ha ka Sngi Ba-ar, ka India ka la don ia 240 ngut kiba ioh kem pang thymmai, katba ka jingdon kiba thiah pang ka la kiew biang sha ka 2,335 ngut.
Kumjuh ruh ka jingiap jong ki nongpang Covid ka la kiew sha ka 5,300,772 ngut, kynthup ia kawei ka jingiap na ka jylla Rajasthan hapoh jong kine ki 24 kynta ba la leit.
Lada kheiñ kyllum ia ka jingdon jong baroh kiba la shah ktah ha ka khlam Covid-19 hapoh India, ka la kot kumba 4.46 klur ngut lane kumba 4,46,86,611 ngut katkum ka kaiphod ba la ioh ban lum tad haduh jong ka step Sngi Ba-ar, ha kaba ka jingkoit jong ki nongpang Covid pat ka la kiew sha ka 98.80%.
Kumjuh ruh ka jingdon jong baroh kiba la koit na ka khlam Covid naduh ba sdang jong ka khlam tad haduh kane ka kynti, ka long 4,41,53,504 ngut bad ka jingkhlad jong ki nongpang Covid ha kane ka por ka long tang 1.19%.
Ka tnat ka koit ka khiah jong ka ri India ka la pyntip ruh ba haduh 220.63 klur bilor ka dawai iada Covid la dep ban sam hapoh ka ri India tad haduh katei ka step Sngi Ba-ar.
Shuh shuh ruh la ong ba u khñiang jingpang Covid-19 u la wan poi nyngkong eh ha India, dei ha ka 30 tarik u Kyllalyngkot jong u snem 2020, ha ki 3 tylli ki shnong jong ka Kerala, lyngba jong 3 ngut ki khynnah pule ‘Medical’ jong ka India hi kiba dang shu wan phai na China sha India ha katei ka por.
Kumta, la sdang ban pynbna ia ka jingkhang dam hapoh Kerala dei naduh ka 23 tarik jong u Lber ha utei hi u snem bad la pynbna pat ia ka jingkhang dam hapoh ka ri India baroh kawei dei ha ka 25 tarik jong u Lber.
Kumjuh ruh la ong ba ka jingdon kiba ioh pang ka la sdang ban hiar noh ha ki bnai ba kut snem naduh u Nailur jong utei u snem 2020 bad ka khlam kaba ar ka la sdang ban khie biang ha u Lber jong u snem 2021 uba bud, ha kaba utei u khñiang jingpang u la kham khlaiñ bad kham don jingma ban ia kaba long ha ka kylla kaba nyngkong ba ka India ka la ioh mad ha katei ka por bad baroh ki hospital ki la dap lut bad ki tyndong lyer ‘Oxygen’ ruh ki la thylli lut.
Ha ka 30 tarik u Iaiong jong u snem 2021, ka India ka la long ka ri ba nyngkong eh ban don haduh palat 4,00,000 ngut kiba ioh kem pang Covid hapoh jong ka shi sngi. Hynrei ha u Nohprah jong u snem 2021, ka jingdon kiba ioh kem pang ha ka shi sngi ka la sdang ban hiar hapoh jong ka 80 hajar ngut.
Shuh shuh ruh ha u Lber jong u snem 2022, ka jingdon kiba ioh kem pang ha ka shi sngi ka la hiar shuh shuh hapoh jong ka 30 hajar ngut.
La ong ba, ka India ka la sdang ia ka prokram ai tika dawai iada Covid dei ha ka 16 tarik u Kyllalyngkot jong u snem 2021, da kaba sdang nyngkong eh ban pyndonkam da ka dawai Covishield ba la shna bad pynmih da ka kompeni shna dawai ka AstraZeneca bad kumjuh ruh ka dawai Covaxin.
Hadien kata pat, ka India ka la ioh shuh shuh sa kiwei pat ki jait dawai iada Covid kiba kynthup ia ka Sputnik V bad la ioh jingmynjur ruh ban pyndonkam lang ia ka dawai iada jong ka Moderna.
