Ka long ka jinglehraiñ ïa ka tnat pulit baroh kawei jong ka Meghalaya kaba don da ki hajar ngut hadien ba ka Meghalaya High Court ha ka Lah Sngi U Blei ka la pynpaw ïa ka jingdonkam ïa 10 Company ki pulit Central Industrial Security Force (CISF) ban peitngor ha ki lynti ki syngkien ïa ka jingkit be-aiñ ïa u dewïong ha kane ka jylla. Kane ka pyni ba ka High Court kam don jingshaniah shuh ha ki pulit jong ka jylla haduh ba la hap ban phah wan da ki pulit ka Sorkar Pdeng. Ki pulit CISF ki dei kiba pahara ha ki kad liengsuiñ bad ki jingtei bakongsan jong ka Sorkar Pdeng ha kylleng ka Ri. Lehse kane kan long ka sien banyngkong ha ka histori jong ki CISF ba kin shah khot sha kano-kano ka jylla ban peit ïa ka ïaid ka ïeng jong ki trok kit dewïong. Ym pat ju ïohsngew hi ruh ba kiwei pat ki sorkar jylla lane kiwei ki ïingbishar kin leh ha kane ka rukom ha kano-kano ka bynta jong ka Ri. Ka jingkhot ïa ki pulit ka Sorkar Pdeng ka dei sa tang ha ki khep ba don ka jingsyier ha ka shongsuk shongsaiñ kumba ngi la ïohi ha ki snem ba la lah ha Meghalaya.
Ha kajuh ka por, ka High Court ka la kyntait ïa ka saiñdur ba la pynkhreh da ka sorkar Meghalaya kaba la pyni ba donkam haduh 160 tylli ki Company ki pulit Central Reserve Police Force (CRPF) ha jylla ban peitngor ïa ka jingtih bad jingkit be-aiñ ïa u dewïong. Katkum ka saiñdur jong ka sorkar jylla, ka kwah ban buh 100 Company ki CRPF ha Eastern Range (Khasi-Jaiñtia Hills) bad 60 Company ha Western Range (Rilum Garo), bad ha kawei ka Company, don 135 ngut ki CRPF. Ka sorkar jylla ka la pyni ba ka donkam ïa ka pisa kaba T. 316 klur ban shna ïa ki jaka sah na bynta kitei ki pulit CRPF bad sa T. 58 klur ha ka shi snem na ka bynta ban pyndonkam ïa ki kali ban kit ïa kine ki pulit. Ka High Court ka la kynthoh ba ha ka jingshisha, u dewïong uba don ha jylla u lah ban lut noh syndon kat haduh ka por ba ïa kane ka saiñdur jong ka sorkar jylla yn lah ban pyntreikam. Hynrei ka sorkar jylla kan hap ban siew lut ïa ka jinglut jingsep na ka bynta ka jingpyndonkam ïa kine ki pulit CISF.
Namarkata, ka High Court kam banse ban tuklar hi noh da kaba pan ïa ki 10 tylli ki Company ki pulit CISF. Sa kawei ruh ka daw bakongsan jong ka jingkwah ban buh da ki pulit CISF ka long namar ki CISF kim donkam ban trei hapoh ka jingkdew ne jingïalam ne jingshah pynïaid ne jinghukum jongno-jongno. Ki lah ban trei hi katkum ka jingsngewbit ka jong ki. Ki CRPF pat ki hap ban shah pynïaid hapoh ka sorkar jylla. Haba peit ïa ka jinglong jong ka jaka ha ka jylla, ka High Court ka la ong ba 10 Company ki pulit CISF ki la biang ban peit ïa ki kali bad ban khang syndon ïa ka jingkit dewïong be-aiñ. Nalorkata ka la ong ba ki pulit CISF kin peit ruh ïa ki kali kiba kit ïa ki mar be-aiñ bad ba ki kali kin bud ryntih ïa ki jingbthah ba kim dei ban kit palat pud ha ki surokbah. Ka High Court ka la bthah ïa u muktiar ka Sorkar Pdeng ban peit ïa ki jingdonkam na ka bynta ban wanrah ïa 10 Company ki pulit CISF ki ban peitngor ïa ka jingkit dewïong be-aiñ ha Meghalaya. Ka la ong ruh ba ka jingpyndonkam ïa ki CISF kan ym long na ka bynta bun snem namar ka sorkar ka don jingthmu ban ailad ïa ka jingtih dewïong kaba pyndonkam da kor ki bor bad ka jingai laisen katkum ki kyndon aiñ kaba lah ban pynlong ïa ka kam tih dewïong kum ka kam ka bym khring than shuh ïa ki briew.
Lada kat ka High Court ka la duh jingshaniah ha ki pulit ka jylla, ngin ïa ong sa kumno pat? Hato ma ngi ki paidbah ngi dang lah ban shaniah ha kita kijuh ki pulit? Kam dei kaba eh ban jubab. Ka High Court ka tip kham bha halor ka jinglong jingman jong ka Meghalaya bad kumno kata ka jingkit dewïong ïa u be-aiñ ka ïaid. Ka sngewthuh ruh shisien ba la lah ban khang lane teh lakam ïa ka jingkit, ka jingtih be-aiñ ïa une u marpoh khyndew lei kan sa shu ïap la ka ïap hi. Mano ban tih haba ym lah ban kit ne ban die be-aiñ shano-shano? Namarkata, ka rai jong ka High Court ban phah wan da ki pulit CISF ka long kaba biang tam bad ngi khmih lynti ba kine ki pulit ruh kin da wan shisha ban pyntreikam lut ïa ki kyndon jong ka High Court, National Green Tribunal bad ka Supreme Court halor ka jingdonkam ban teh lakam ïa ka jingkit dewïong be-aiñ.
Ngi khmih lynti ruh ba ki CISF kin da kynther syndon ïa kita ki ‘High-Level’ kiba la treikam la bun snem mynta ha ka jingkit dewïong be-aiñ kaba la pyndunong da ki lak klur tyngka ïa ka jylla katba kiba ïoh myntoi ki dang tang ki katto katne ngut. Lehse ka High Court ka kwah ban pynkhuid lut ïa ka jyrsieh na ka jingtih dewïong be-aiñ kaba long ruh shi bynta na ka jingpynkhuid ïa ka synshar ka khadar namar baroh ngi tip ba kita ki ‘High-Level’ ki dei ki ‘heh’ kiba na ki liang bapher-bapher naduh ki heh saiñpyrthei, heh spah, heh ophisar, heh pulit bad sa kiwei pat ki heh. Shisien ba la pyntreikam da ki CISF ban peitngor ha ki surok, ngi khmih lynti ba kan don ka jingkem naphang ïa kiba kit dewïong be-aiñ bad kumjuh ruh ïa ki nongïarap ïa kine ki nongkit namar ka la shu long palat liam baroh shi katta.
