E. S. Ajar, Nongthymmai
Katkum ki khana pateng la ong ba u Hynniewtrep u wan na shaphang shatei lane mihngi, ha ka jingiaid lynti ki don 16 trep kiba phet shnong (Migrate). Kumta ha ka jingiaid lynti ba jngai ban poi sha kine ki lum ba ithiang, 9 trep ki sakma noh ne jah lynti kumta sah sa 7 trep kiba buhai shnong sha kine ki lum ba pyngngaid. Ki don kiba ngeit ba 9 trep ki don ha bneng, kane ka long kaba artatien ban pdiang. Ki nongwad bniah (Research Scholar) ki batai, ba ki Hynñiewtrep ki wan na kawei ka jaidbynriew kaba heh paid. Kata ka dei ka jaidbynriew Mongolian, kine ki Mongolian ki la poi sha kine ki thain lam mihngi ka ri India ki long kiba kynthup ia ki jaidbynriew Mizo, Manipuri, Bodo, Karbi, Khasi (Hynniewtrep) bad kiwei kiwei. Kine baroh ki wan na kajuh ka thymmei, ngim pat tip la ia kane ka jingpynshongnia la leh DNA ne em. Te ia kane ka phang ngim nym da iatih bniah namar ka long ka phang (subject) kham kham iar.
Don ruh kiba ong bad batai, ba ka jaidbynriew Hynñiewtrep jong ngi ka wan na kata ka kynhun kaba ki ong ka ‘Lost Tribes of Israel.” Hangne ka don ka jingiajan bad kata ka jinglong.
Namar kine haneng ki dak ki shin, ngi sngewthuh shai ba u Khasi (Hynniewtrep) u dei u juh u jaidbynriew wat la u don sha Ri – War, Ri – Bhoi, Ri Jaintia ne Ri Khyrim ne Ri Mylliem. Ka jingiapher ki jaka kam pyniapher satia ia ka jinglong kawei ka jaidbynriew. Bunsien namar ba ngi dang sahdien, ngi sngew kyrpang, u Khyriem bad Mylliem khamtam uba shong ha sor u sngew ba dei tang ma u dei u Khasi, kiwei te kim dei, kane ka rukom sngew bad pyrkhat ka long kaba bakla.
To ngin ia kiar noh na kine kiei kiei ki bym shongnai. Ngin ia pynksan ia la ka jong ka jaidbynriew khnang ba kan eh kan khlain bad kan nangkiew shaphrang, ngin nym da iapharia than ruh ba ioh ka jaidbynriew kaba rit kan jah syndon na sla pyrthei. Ia u Khasi uba shong sha ri Jaintia ne ri Pnar, ki ju ong synteng, kam mut ba um dei u Khasi, ia u Khasi uba shong ne hap ha ka hima Khyrim bad Mylliem, ki ong Khynriam, ha ka jingshisha khynriam la ju pyndonkam da kiba shong sha Pnar, kaba mut Khyrim, namar u Khasi sha Pnar u dei marpud bad ka hima Khyrim. Ki war pat kim ju pyndonkam ia ka ktien khynriam, ki ong beit u/ka ne ki Nongphlang ka thew ia baroh u Khasi uba shong halor ki lum bad ba kham bun u phlang – katba ki Khasi sha Bhoi – ki pyndonkam da ka ktien Nongsor – namar ba u kham iajan bad ka sor Shillong. Baroh ki dei ki Khasi, ym don jingiapher.
Ki jaka lum ki kham khriat, sha Riwar ka kham pyngngad namar ki jaka ki kham long sharing bad ki jaka Khasi sha Bhoi ki kham shit namar bun ki jaka ba long madan. Kine ki dei ki jaidbynriew Hynñiewtrep ne u Khasi baiar.
Ngim dei ban niewbein ia la ka jong. La ka long ha ka riam ka beit ne ka ktien ka thylliej. Ngi dei ban pynwandur (modify) thymmai ia ka long ha ka riam ka beit ne ka ktien ka thylliej. Wat shah ba u thylliej jong ngi un ialam bakla. Nuksa : U briew uba sngew la kham shai ialade, u ialeh ban pynsniewdur ia ki ktien uba wan na nongkyndong – kynnoh khasi k um u bym pat leit skul katba ia ka ktien nongwei pat ki ialeh ban pynwandur. Kane ka dei ka jingsahdien jong ka jaidbyntiew.
Ha ka riam ka beit, ka don kine harum :-
i) Ka riam kaba itynnad
ii) Ka riam kaba i donakor
iii) Ka riam kaba i khlemakor
i) Ka riam ka beit jong u briew ne ki jainpong jong u briew ki long ban iada ia ka longrynieng jong u ne ka briew. Kane ka dei ka bynta ba la buh U Blei ia u briew, ka dei ruh ban long kaba khuid, kane ka pynitynnad ia u ne ka briew ha kane ka sla khyndew.
ii) Ka riam donakor – Ka riam ka beit jong ngi ki briew ka long kaba kongsan eh. Haba ki briew ki riam donakor ka kham pher, ka da burom ia ka jinglong shynrang ne jinglong kynthei ba kyrpang ia kaba U Blei U la thaw ia ngi. Haba u ne ka briew ki riam donakor, ka pynitynnad ia u ne ka briew, ki briew ki kham burom ia kiba kum kita ki briew. Nangta ki briew kim nud ban kren thala ia ki, ka jingriam donakor ka kham lait na ki jingpynshoi, ka dor jong ka – ka kham khraw ban ia ka jingbym donakor.
iii) Ka riam kaba i khlemakor – Kane ka rukom riam ka pynisih ia kiba peit ne ia kiba iohi. Kane ka rukom riam ka shait pynpaw ruh ia ka jinglong kyrpang khamtam ia ka kynthei, kaba dei ban ri ban da ia ka akor ka burom jong ka bad jong ka iing ka sem. Ka pyniskuin ia uba peit khamtam ia u samla ne ia u shynrang, ki shait pynpaw ruh ia ka rukom long ka met ka phad kaba donburom – kane ka rukom riam ka wanrah ruh bun ki jingpynshoi, wat ia ki jingsniew ruh, khamtam ha ka por bad ka juk kaba mynta. Kane ka riam khlemakor ka long kaei na ki dawbah ba wanrah ia ka jingsniew. Wat ha ki iingmane Blei ruh ka riam ka pyni ia kata ka dur ba kyrpang bad ba i donburom jong ki kynthei.
Ban saindur ia ka iing ka sem ne ialade ruh, dei ban long donakor. Ha ka ktien ka thylliej ne ha ka riam ka beit.
Ka Dustur Khasi : Haba ki kren shaphang ka dustur Khasi, ngin shem barabor ba ki kren tang shaphang ka dustur u Khyrim, u Mylliem, u Maharam etc. hynrei kim kren shaphang ka dustur u War, u Bhoi ne u Pnar, namar hangne ka don ka jingiapher hapdeng para Khasi – baroh ki dei ki Khasi ym kiwei pat ki jaitbynriew.
Sha Ri – War ka khatduh kam don iktiar ei ei, bad ia ka iing kmie iing kpa kim ju ai ha ka khatduh – hynrei ha ka hynmen kynthei kaba nyngkong, namar dei ma ka kaba la kit la bah ia la ki para naduh ba ki dangrit. Nangta ia ka nongkynti ne nongtymmen ki iasam lang hapdeng shipara. Ia ka iing kmie iing kpa kim ju ong ka iing kur namar baroh ki khun ki long trai ha la iing wat lada ki la thaw la ka longkur ne longiing longsem. Bunsien ki kynthei ki bud ia u lok ban iashong ryngkat. La don hi katto katne kiba thap ia tynneng khatduh, kane ka long kaba bakla.
Ka dustur ai jait kmie :- Kum ka jaidbynriew baroh kawei, kane ka long kaba bakla shibun eh, ha ka Jingshisha la dei ban pynkylla noh ia kane ka dustur u briew (Man – made). Dei ban ai jaid noh sha u shynrang uba long u kpa, halor kine kin nong-rim harum :-
i) Ki khun ki dei ki symbai jong u kpa – Dei ma u uba bet ia u symbai bad uba pynkha ia ki khun, hooid ym lah ban len, ba ka kmie kaba la pun la kha bad kaba la kit shitom ruh bun bnai ban kha ia ki khun hynrei ym dei pat ban kam trai ia kane ba ka dei kaba kit ba bah shitom ia ki. Dei kane ka kamram jong ka kmie ne ka kynthei ban leh kumta, namar ia kane ka kamram la buh bad bynshet da U Blei, Uba long U Nongbuh Nongthaw. Kam dei ka kynthei ne ka kmie kaba buh bynta ban leh kumta. Ym lah ban ialeh pyrshah ia ka ain bad ka hukum ba la buh da u Blei. Ka aiñ U Blei ka longdoh longsnam, ban ialeh pyrshah ka long ka pop.
Ki Israel ki dei ki khun ki ksiew u Abraham, ym jong ka Sara kaba dei ka tnga jong u. Wat u Jisu ruh u dei u symbai jong u kpa uba long U Blei, dei ma u ba la phah bad ba la pynkha lyngba ka Mary theisotti.
Ha ka Gospel u Mathaios 12 : 49 – 50 haba ka kmie u Jisu bad kiba haiing ki wan wad ia u, kumno u ong ? – ‘Uno uno uba leh ia ka mon u kpa jong nga uba ha bneng, uta kein u para ne ka para bad ka kmie jong nga.”
ii) Ki khun ki dei ki symbai jong u kpa – Ki bit na u kpa nadong shadong, ka dur, ka rynieng, ka sniehdoh bad ka rukom pyrkhat ruh (mentality). Ka DNA test ruh ka batai kumta.
iii) Ka jingai jait kmie ka dei ka rukom bad ka dustur ba buh u briew bad ba la thaw ruh da u briew. Ban bud ia ka dustur u briew ban pynkheiñ ia ka hukum u Blei, ka long ka pop bakhraw.
iv) Nangta haba wad shuh shuh, la shem ka 1600HK, u Khasi u ai jaid sha u kpa – dei na ki jingjia ba la pynlong ban ai jaid noh sha ka kmie ban neh ka jinglong bad ka dustur Khasi. Kane ka rukom khein bad shim ia ka hok u kpa, ka long kaba bakla shibun. Lada u nongai symbai um don shuh naei te yn ioh ne pynmih ia ujuh u jait. Ka long kaba bakla bad kaba sakhi lamler ia ki jingshisha kiba paw.
v) Ban ong ba ka juk u Khasi ka dei ka juk tipbriew tip Blei ruh ka long kaba bakla. La shu rah skong bad iaroh arsap da mano re, balei ka bakla ?
Ngi tip skhem bay m dei u briew uba la thaw ia u briew, hynrei dei U Blei Uba la thaw ia u briew, ngi dei ban tip shuwa ia U Nongthaw hadien ngi tip ia u para briew.
Ka jingai kyrpang ia ka khun kynthei khatduh ka long kaba bakla, namar ngim burom shuh ia kiba halor kiba la iohi nyngkong ia ka sngi u bnai. Ban burom bad aibor ha ka kynthei khatduh ka dei ka jingpynhiar dor ia ki hynmen bad pynjem daw ia ka jaitbynriew. Kiwei kiwei ki hynmen ki long thylli, kane ka long ka jingleh shi-liang khmat ia la ki khun. Ka ktien U Blei ka ong. “To ieit ia la u para marjan kumba ialade,” hynrei ia la ki khun ngi isih, ngi mane ia ka dustur u briew shano kata ka tip hok tip sot u Khasi ? Kitei haneng ki long ki jingbakla kiba shyrkhei bha, khamtam ia kito kiba hikai pyrshah ia ki jingshisha, ki long ki nongialam bad nonghikai ba lamler. Pule Kitab ki Syiem 18 : 20……. Kaei kaba la jia ia kito ki nongialam bakla bad ia ki nongmane bleithaw, hapdeng ka jingialeh ha u lum Karmel, u Blei lyngba u Elijah U la pyniap lut ia ki nongialam ba lamler, hynrei ia ki nongbud U Blei U la map namar ba ki la kylla kaba mut.
