Lada ym don ka tang jait ka jaidbynriew khasi la slem ka la jah

Shisha, shisha, ba lada ka Tang jait kam don, ka Jaidbynriew Hynniew Trep(Khasi) la slem ka la jah sutra.

K. S. Mylliemngap

Ka Tang jait ka dei kawei na ki kam ba kyrpang jong ka Jaidbynriew Hynñiew Trep kaba la don ha kane ka Bri la kumba 400 ne 500 snem mynta, bad kaba la khie rasong ha ka por ba la ih bha ka jingsynshar ka Hima Shyllong. Da kynmaw kyndit Namarkata ba kane ka kam ba kyrpang jong ka Jaidbynriew, bad kaba la pynshong Blei ruh de, ka la long ka thymmei pynroi pyniar Jaidbynriew, bad ba lada ka Tang Jait kam don, la slem ka Jaidbynriew Khasi ka la ngam jar sha ki thwei badum jong ka jinglyngngoh bad jingbabe.

Naduh mynba dang lung ka sngi u bnai, ngi la wan long briew sha sla pyrthei lyngba ki hynñiew ïing hynñiew kur kaba ngi ju khot “U Hynniew Trep U Hynniew Skum.” Na kine ki kyntien ne ka khanari ka kdew shai ba ngi dei ka thup longbriew kaba rit paid bha, bad ba ngi la ia don ha kine ki lum ba pyngngad jong ka Bri U Hynniew Trep dang tang kumba shihajar snem tam khyndiat, namarba la duna than u bynriew la don shibun ki jingdkoh ha ki kam ba iadei bad ka shong kha shongman,ban ioh khun ioh kti, bad ban iar ruh de u tnum u tyndai. Ha kum kane ka shong ka sah, kaba ki ong “Ka Shnong” uba bun ruh u dei u “Kur” u bym bit ban ia poi – kha poiman. Haba kumne ngi ia long dashisha, shisha ki lad ki lynti ban ia poi kha poiman ki long kiba khim haduh katta katta. Na kine ki daw jong ka jingduna briew palat ha kane ka Bri la kdat ia ngi sha u Pud ban duh ban dam kyrteng noh na sla pyrthei.

Hynrei ka bymse pat ka thom ia ka sang. Ka Shnong Khasi kiba don shajan ki Shnong dkhar ha ri thor, bun sien ki Rangbah Khasi ki ju hiar thma, “Ki ia ong,” katba ka jingshisha te dei ka jingleit ban rah/tuh “Samla kynthei dkhar” na ka bynta ban ia poikha poiman, khlem don jingmut sniew thala ei ei. Bun bun sien kumne ki Rangbah Khasi ki la leh. Ha kaba khadduh ynda ka jing-ujor ki kpa ki kmie dkhar sha ka Sorkar ha Sylhet, ka Sorkar, East India Company ka la phah ap pahara noh ha u Pud u sam jong ki ban khang lad ia ka jingleh – thombor ki Khasi, kaba la poi shaduh u pud ban nym shah shuh wat ban rung sha ki Ïew ba don ha Ri – thor.

Bun bun snem kumne ka la iaid ka kam shongkha “U Khasi” bad “Ka Dkhar” kaba khlem don jingleh beiñ leh khah ei ei. Kham slam hadien, kane ka khubor ba bha ka la poi sha ka tyndong shkor ki Dkhar ha ri thor ba ki khun kynthei jong ki kiba la shah rahbor ha u Rangbah Khasi, ki ia bit iabiang, ha ryngkat ka ioh khun ioh kti kaba biang bad pura bha. Kane ka jingleh bha u shynrang Khasi ia ka kmie Dkhar, kham hadien, ka la pynlong wat ban shu pan hok ia ka samla dkhar ban ia poi kha poiman la ai da kaba suk bad jingiasngewthuh jingmut kaba biang.

Kham hadien, kane ka jingia poikha poiman ba la shu leh bor ka la long ka jingeh kaba khraw ia ka Jaidbynriew Hynniew Trep (Khasi) namar don jingiapher bak –  le – bak ha ka rukom kheiñ kur kheiñ kha u Hynñiew Trep bad ki Dkhar. Ia ki khun ba la kha hok da kaba shu thom bor, ym shym la lah ban “Jer Ban Thoh” ban buh kyrteng, namar kim don ka kyrteng kur / jait. Ha ka Bri u Hynniew Trep ban shim jait na u shynrang te ym long ym bit, ban shim pat na ka kmie Dkhar ruh ym long, namar ha ka niam jong ki Dkhar kim bit ban shim jait na ka kynthei. Kane ka la long ka jingeh kaba jwat triang ia u tymmen u San, bad ia u Kñi u Kpa jong ka ïing. Ban lait na ka pap, ka sang, ka ma ha ka Kur bad ka ïing, ki la ieng ka pyrkhat ka pyrdaiñ, ka khong ka bishar, ban pynhun ia u khun bynriew ha tbian bad basuk kynjai u Kynrad ha jrong. Haba la ïai kylli pyrthew, bad iakren ia khana ia kane ka apot shongkha shongman ba shu leh bor thombor, bluit la mih ka kyntien ba dei ban shu “Tang Jait” noh ba kin ioh ia ka hok ba pura jong ka jinglong ba ki dei ki khun ki hajar jong ka Hima. Lait noh tang ia ka kam Bakhraw Batri jong ka Hima. Ia kane ka kam pat, ki lah ban shimti da kaba pyndep shwa ia ka “Niam Khatar Maw.”

Da kane ka hukum Blei ba la ia pan ha ka shat ka kheiñ, ka khrong ka bishar, ia ki khun kynthei bad shynrang ba la kha na ka kmie Dkhar bad kpa Khasi la pynieng ia ka niam ka jutang Blei, kaba ki khot “Ka Niam Tang Jait” ba kin lait na ka pop ka sang bad ka ma. Da kane ka lynti ia ka kyrteng jong ka jait thymmai la sei bad la pung la tang, la suit la shor ha ka Duwan Blei ban tip lashai lashisngi ia ka kheiñ kur kheiñ kha ban lait na ka pap ka sang bad ka ma. Ynda la shai ka kyntien hok ba la ia tai ia sei, ki sa pung sa tang, sa suit sa shor ia ka “JAIT,” ban tip lashisngi ia ka kheiñ Kur kheiñ Kha bad ba ki dei ka Jaidbynriew Hynniew Trep Hynniew Skum, u khun u hajar jong u Syiem u Kmie jong ka ri ba la kyrkhu u kynrad najrong. Nangta ki sa pyndep ia ka niam jer niam thoh ban shai ka kyrteng ka jait ha khmat u Briew U Blei bad ki da kyrkhu kyrdoh ba kin ia shait ia nang, bad ban ia bit ia biang katba ki dang ia khih bad ia krih ha sla ka Mei Ramew, bad ban iar ruh de u tnum u tyndai.

Ia ka kynthei Samla Dkhar ba ki shu wan rahbor na ri thor kim ju tang jait, namar ia ka la dep leh ia ka niam katkum ka rukom ba ki ju leh ha ka Shnong jong ka.

Shuh shuh, ban ia shai, ia ka jait thymmai ba la tang, bun sien, la buh hakhmat da ka kyntien “Dkhar” ne “Khar.”

Na ka Tang Jait, ka jait “Dkhar” ka la kynrei haduh katta katta kat haduh jan mar shiteng ka Jaidbynriew Khasi la pynlong da ki.

Nalorkata, ha ki spah snem kiba la leit, mynba dang stang u khun bynriew, ha Raj Marngar, Ri – Bhoi District la pynkyntang ia ki “Dkhar” ba kin long noh ki khun ki hajar (ym ki raiot) jong ka Hima Shillong. La pyndep ia kane ka kambah ba khraw ka Raj Marngar da ka niam Tang Jait. Na kane ka pung ka tang Jait, ka Raj baroh kawei ka la ai jait noh sha ka kmie. Ki da shna ruh ia “Ka Sad ka Sunon”  ban leh niam, kaba dang ieng haduh mynta. Ban pynshisha bad ki dei ki khun ki hajar ka Hima Shillong, ki la wanrah bad sieh Mawbynna ruh ha khlieh Ïewduh, Shillong. Wat ia ka Ïew Nongpoh kaba don hapoh kane ka Raij Marngar ruh la pynieng la pyniaid katkum ka riti U Hynniew Trep.

Shisha, shisha, ba lada ka Tang jait kam don, ka Jaidbynriew Hynniew Trep(Khasi) la slem ka la jah sutra.

Khadduh iawai Namarkata la sngewdei ban kyntu ia ka District Council ba ka dei ban peit bniah bha ia kane ka kam ban nym pynlong mar khaïi ia ka, kumjuh ia u “Tymmen u San” ka niam Khasi.