Mrs. C. V. Syiem
U Kñi ha ka Matrilineal System ba kheiñ jait na ka Kmie Uei u Kñi , ka mut aiu ka kyntien “Kñi ,” ha ka jingngeit bad ka jingbuh ryntih jong ngi ki Khasi, Pnar, Bhoi, U War ne U Lyngngam kumta ter ter. U Kñi ha ka iing Kur ka mut ha ka jait jong U, U long U Rang Khat – Ar Bor, bad ha ka iing Khun ka mut ka iing lok bad u Kpa u don la ki khun ki kti u long U Kpa uba lah ba iai, uba bsa btiah uba pyndap pynbiang ha ki jingdonkam ha ka iing ka sem.
Naduh ki por hyndai hynthai katba dang bat la ka Niam Tynrai u Rangbah briew ba dei U “Kñi ” u don ka bynta bad ka kam kaba khraw bad ba kongsan tam ha ka kñia ka khriam u long ruh U Ksiang na ka bynta la ka jait ka khong kum ia ki pyrsa (kiba dei ki khun na ka hynmen ne para kynthei) jong u. U la long ruh uba hap ban don beit ha ka jer khun jer kti ban pyndep ia ka Niam ka Rukom kumba lah kumba lah pynkhamti. U don bynta ruh ha ka jingpyniakyntiew kurim, bad ha ka khia ka shon lane ha ka shitom shipa, lane ha ka kam sngewbha sngewmat ban ai buit ai bor na ka bynta ka jingbha. Namarkata, ngim lah ban len ba naduh ki por ba myn hyndai ia U Rangbah uba long U khat – Ar Bor la ju ñiew burom bha naduh iing kur, haduh iing kha ruh kumjuh.
Hyndai kulong kumah haba ki Khasi ki shna iing, hapdeng jong ka iingsah ki shna ka “Dpei” ia kata ka Dpei ki buh Lai tylli ki maw ban shet jingshet ia ki jingbam kat kaba ki kwah da kaba kit hang da ki dieng. Dei hangne la I Seng la ka Longiing Long Sem da kaba ki jer ia kita ki lai tylli ki maw kum ki “Maw Byrsiew” kata ka mut U “Kpa” ka “Kmie” bad U “Kñi “. Myn miet ynda lah dep ki kam ki jak baroh, ki ia shonglang sawdong ka lyngwiar dpei kaba donlang ka kmie U Kpa U Kñi ki khun ki kti (pyrsa) ki ialum ki iathuh la ki khana khana bad bud sa ki jingsneng jingkraw na ka kmie U Kpa ia la ki khun ki kti nangta bud sa U Kñi hangne ruh U Kñi u sngewthuh ba u don ka jingkitkhlieh ban sneng ban kraw ia la ki pyrsa kiba long ka doh ka snam jong u ba kin iaid ha ka lynti kaba dei, la ha ka ktien ka thylliej, ha ka pyrkhat pyrdain, ha ka iaid ka ieng, ban kin ri kyndong la ka akor ka burom jong ka long rynieng jong ki. Kine kiei kiei baroh ki jingsneng jingkraw kin kynmaw shirta ha ka jingim jong ki wat ha ki pateng ki ban dang wan ba ki la ioh na ki “Sawdong ka Lyngwiar Dpei.”
Naduh ba wan ka niam nong wei (Kristan) ka la pynkylla dur hi bak – ly – bak ia ki Riti ki Dustur jong ngi ki Khasi kum ban shu ong noh naduh ka ktien ka thylliej khamtam ka ktien tynrai khasi (lah jan klet) la ha ka riam ka beit, la ha ka jingngeit niam, kaba baroh hi ngi la tyllun sha kata kaba ngi lah jan klet ia ka jinglong “Tynrai” (Identity) la jong, hooid ngim pynrem ia kane da ka jingwan iuhkjat ki nongwei nongar ngi la ioh ia ki skul kiba ai ia ki jingnang jingstad ba har rukom, naduh ki kam ki jam, ngi ioh ruh ia ki jingmyntoi shibun eh kat haduh kine ki sngi.
Namarkata, kat kane ka juk ba mynta ka jingroi sted salonsar to ngin ym ia klet ia la ka “Tynrai” la jong (Identity) kaba ngi hap sngew thuh shai kdar wat la ngi la ju long kiba jynsur mynsiem ba isynei bieit ia u nongwei nongar, kaba ka Tynrai yn ym lah ba buhrieh lano lano ruh. Haduh mynta mynne ruh dang don kiba dang bat la ka Niam Tynrai kiba la ju pynlong ia ka shad sngewbha Shad Weiking kaba ngi ju tip kum ka Shad Suk Mynsiem, shad niam Shad Nongkrem, shad Niam Beh Deinkhlam, bad kiwei kiwei de ki jait jingshad ba ju don ha man la ka jaitbynriew jong ngi, ym pher hangno hangno ruh, kine ki dei kita ki Sakhi Satar ban pynneh pynsah ban pynsngew ha ngi ia la ka “Tynrai.”
Ha kane ka juk ba mynta ka jingburom ia la U “Kñi ” ka lah jan duh noh na ka daw jong kitei haneng, hynrei pat sha ri nongkyndong (Ri jongngi) te ki dang burom ia U Rangbah briew U Kñi kaba da i shongkun shisha ka longiing longsem.
Ka kamram kaba kongsan tam ka dei ha ki Kmie ki Kpa para ne kynmen kynthei jong ngi ban kyntu man la ka por bad ban sneng ban kraw ia la ki khun ki kti ba ka dei ka kamram jong ki ban burom ia la “U Kñi ” kumba ju khot ieit ha la iing la sem kum Mama, Marit, Madeng, Maheh, khnang ba ka long iing longsem kan long kaba lait na ki kynrum kynram bad jingthombor ki ba nabar.
Namarkata, ko ki Rangbah nga pyrta ia phi to kyndit bynriew noh ban shim khia ia kane ia lyngkor ba la buh ha khmat jong phi ba la pynkhamti da u longshuwa manshuwa khamtam U Trai kynrad na jrong ban ieng rangbah na ka bynta la ka jait ka khong la ki khun ki kti kum ka kam ba ha khmat eh, ban pan bor na U Trai Kynrad, U Nongbuh Nongthaw ba un ai ia phi ka jingnang jingstad ba phin pyndep hok iaka kamram khnang ba ka pateng bynriew ka ban wan kan kynmaw bad iathuh khana ba baroh ngin tip ia phi kum U Rangbah Briew ba shisha bad ba don burom.
