Ka skill Development bad capacity building

Kim treh ruh ban pdiang ia ki jinghikai ne jingaibuit ban pynjanai ha ki kam bad ki jingtrei ba ki sngewtynnad.

Kong Phai Nongrum

Ha ka Ri Khasi jong ngi pynjanai ia ka kam bad jingtrei ka dang long kaba thymmai bad kam pat ngam ha ki thied snam jong kiba dang khie dang san, hynrei ka dei pat ka kabu ksiar ia kiwei pat ki Jylla jong ka Ri India namar ki la long kiba minot kiba neh ha ka kam bad kiba la don pat ki Jylla jong ka Ri India namar ki la long kiba minot kiba neh ha ka kam bad kiba la don ruh shibun ki Institutes kiba ai kum kine ki jinghikai. Ia kiba leit Class ki leit class beit bad kiba bylla ki bylla beit. Kim treh ruh ban pdiang ia ki jinghikai ne jingaibuit ban pynjanai ha ki kam bad ki jingtrei ba ki sngewtynnad. Ha kine ki shiphew ne khatsan snem ba la kiew ka ioh ka kot bad la bun ki development ha ki liang baroh, ka Ri Khasi kam don ki nongialam ba tbit ban kyntiew ia ka skill development namar ngi iohthiah lyngngai ha ka khaii dewiong bad ka jingailad ban wan trei kiba nabar, ha ka dor kaba tad bad ba ka kam ka janai. Kumta kiba don ha ka shuki ba lah ban ai jinghikai, ki khein sting bad muja ialade ha ki kam malade. Hynrei to ngin phai mynta kumo ban ai ia ki symboh pyrkhat halor ka Skill development.

1.Ka nuksa kaba ba bha eh ban sngewthuh ia ka Skill development ka dei ka Institute of Hotel Management,kiba don ha Shillong kum ka NIPS, MOHCAM. Kine ki Institute ka pyntbit ia ki samla kiba kwah ban trei ha ki service Industry, kum ki Hospital, ki Hotel bad catering business ha ki Airport, railway bad ki ioh ruh ban trei ha ki jhad lane kita ki Cruise Ship kiba heh ba heh ban kamai ha ka jingsiew kaba ki dawa katkum ka jingstad jong ki. Hangne ha Institute HM ki ai jinghikai, ban shet, ban pynkhuid ban pynbiang ia ki jait jingbam, bad ki jait jingdiah ba sngewtynnad ki briew. Bad kito kiba la pass ha kane ka lain jingpule ki ioh leit rei kylleng ka pyrthei khlem da leit Interview hynrei ki ioh placement na ka jaka ba ki pule. Lane la dep wan shim lypa da ki company ban ai kam ia kiba lah dep training (skilled workers).

2.Kaba ar ka dei ka kam bylla. Ki kam bylla shna iing shna surok, shna madan shna pung bad shna railway line, kine ki don la ka jong ka skill development. Uba bylla kuli u trei lai snem saw snem hapoh jong u nongialam jong u bad u nong-ialam jong u un jied ban phah noh ha ka kam ba la long tbitr, ka mut na kuli sha Misteri. Katba ki iing ki nang bun, katta ki nongtrei dang donkam. Ki rukom shna iing ka la kylla na ki floor ba tah rong saw rong blue rong stem sha ki floor ba siang da ki marble bad ki tiles, ki granite. Kumta hangne ruh ngi donkam ia ki skill bad highly skilled workers. Ka jingdawa ia kine kiba tbit ban siang tiles bad marble ka long kaba heh bad ka dor ban siang ruh kaba biang, hynrei ki trai jylla kim salia ban pyntbit ia kane lait noh tang 5% na ki nongbylla mistery shna iing ki nang ban siang tiles. Kumta bun na ki nong ai kam ki wan wad na ri thor.

Kumjuh ruh kiwei pat ki kam bylla ki don la ka dor ha ka jingkamai ka shong ha kita kiba bylla ban pynkiew ialade sha ka skill worker.

Kumta ka donkam ia ki nongbylla ban pynrung kyrteng ialade ha ka Labour Department khnang ba kin lah ban phah hikai ia kito kiba don sap ban trei ia ki iing ba remdor ban trei bylla da ka jingsarong, ym ban bylla bad ka khñium arted namar ba duk kin ong.. Ka lad ka don byllai kyrhai kito kiba don ki nongialam kiba kit khia ban kyntiew ia la ki paradoh parasnam, kin long kiba donbok ban trei ia ka kam da ka jingstad (earn with dignity).

3.Ka bynta kaba lai ka dei ka Rep ka riang ha kane ka rukom tbit ia ka kam, ba ju trei ka long ha ka liang ka rep ka riang. Khamtam ha ri Khasi jongngi kiba rep barabor ki buh hi lane tyngkai ia ki symbai bad rep man la u snem da kine ki jait symbai ba la jied. Kum ban shu ai nuksa ha ka rep jhur bad rep phan, ki don ki rukom rep kiba ngi khot ki rep shyrti (lane rep thang khlaw, ha ki dympuin) rep bun, rep syllai kine ki wan ha ka kyrdan rep barit baria kaba ki khot ka Sustainable farming. Hynrei ka rukom rep ba paka kaba tei ia ka ioh ka kot ka dei ka Integrated farming. Kane ka rukom rep integrated farming ka kynthup ia ka ri jing-ri, syiar, sniang dohkha, bad ki jingthung kum ki permanent cropping, ki jhur, phan bad kubi ia kine baroh la rep ha kajuh ka jaka. Kane ka rukom rep ka ai jingmyntoi da kaba ia ka sboh ym donkam shuh ban leit thied na shabar hynrei la ioh beit na sem. Haba pahuh ka sboh ka kper ruh ka khie lung bad ki jingthung jingtep ruh ki san ki plung. Kumta ki jingri ki ai ka doh bad ka sboh bad ki khur ba donkam ia ki jingri la ioh na kper ba thung ha kajuh ka jaka. Da kane ka integrated farming, ki long iing kiba la ioh jinghikai na ki stad Agriculture ki rep da ka Integrated farming bad ki ioh ban trei baroh saw aiom bad ka jingmih ka long kaba kham heh. Ha ka por tlang bym long thung jingthung ki ioh ban pynheh ia ki jingri bad ha ka por ba long rep ki ioh na la kper. Kine kein ki rukom rep ba pynjanai ia ki rukom rep ba ki nongrep ki kham heh ka ioh ka kot ki ioh ruh ban pynbha ia ka rep ka riang. (skill development bad capacity building).

Ka jingdawa ia u mar rep ba la tip kum u tit (mushroom), u slasha, ki soh bad ki jhur, u piat u rynsun, ki don la ka jong ka jong ka iew. Donkam ruh ka rep pynjani tang ha uwei u jingthung. Ka kam rep tit ka ai jingmyntoi shibun namar ka jingdawa ha iew ka long kaba heh bha ym tang ha ki longïing hynrei, ki ïing basa (hotel) bad ki jaka bam (restaurant) kim ioh ban bynrap ha ki ‘menu’ namar u tit ba wan na shabar u rem dor bad ym tikna ka iew, hynrei ka jingmih tit na khlaw ka la nang duna namar ki khlaw ki la dang rit. Bad bunsien ruh lada bam da u tit khlaw bun kiba ngat bih bsein bad iap ei wat lada kito ba ju bam ki tip u jait tit aiu ba long bam. Kumta ka jingmih ki titi budam bad oyster ba la thung hi ha iing ba ri syiar ka long kaba khuid bad sngew shaniah ban bam jyntah.

Ki nongrep kiba rep tit kim lah ban pyndap ia ka iew namar ki dang duna ki nongrep ha kane ka liang. Kumta donkam na ka tnat rep tit jong ka Agriculture ban ai jinghikai kham bun bad ban pynpoi ia ka jinghikai sha ki shnong kiba don kham sha jngai. Bad ngi la iohi ruh ba ki don ki self help group kiba la pynbit pynbiang da ki dorbar shnong hapdeng kine ki self help group ki don ruh kiba la phah hikai ban rep tit ia kane ka jingduna kumta bun na u tit uba pyndap ha ki nongthied nongpet ha ki longïing bad ki ïing basa ki jaka bam ki wan na Assam. Kito ki nongrep kiba smat ban thung tit ki ioh symbai bad shah hikai ha Mushroom Development Farm ha Upper Shillong. Kane ka farm ka la ai jinghikai ia shibun ki longiing kiba wan wat naduh ki nongkyndong khamtam ki nongrep ki long kiba smat ba sting.

Ka rep tit ka kham suk ban trei namar donkam tang mynstep ban trei ha sem ba thung tit, 2 snem mynshuwa ha Jaintia Hills (Moodymmai) la dep hikai ban rep titi namar ka jingshit jingkhriat bad jingsngem ka jingpynheh ia ka rep tit ka long lyngba ka Krishi Vigyan Kendrya, kaba la phah hikai bad ialam sha ki jaka ba rep ia u tit. Ia u tit lah ban ioh kheit tang hapdeng 30 sngi haduh 45 sngi bad ka sem rep tit kaba lah ban ai jingmyntoi ka long tang 10 phut la 20 phut. Da don ar snem kham heh ka jing-ioh bad wat ki longkmie ba dang rit khun kito kiba smat ba sting ki lah da kaba suk ban kamai bad ka peit khun ha iing. Shi sien thung ia u tit lah ban kheit haduh 3 sien kheit.

Ka jingioh shisien rep ka long haduh Rs. 40 ne Rs.50 hajar shisien bet ia une u tit. Kaba mut ha ka shi snem lah ban thung bad kheit titi haduh saw sien. Ki tiar ban thung tit ki long kumne harum :-

Jyntang kba,

Top ban phon ia u jyntang kba – Da kaba phon ia une u jyntang kba ki khniang ki iap noh bad u lah ban shong sngem

Symbai ba thymmai – u pynmih ki tit kiba bha

Plastic ban thung ne ki kriah – ban thep ia u jyntang kba ba sngem bad ber ia u symbai tit.

Ka Iing skum ne iing paka kaba dum – U tit u mih bha ha ki jaka bad um bad ba sngem.

Kumno ban rep ia u tit :-

Haba la ioh ia u Symbai bad la dep phon ha um thnam ia u skum kba ba la shain lyngkhot lyngkhai. Ynda u la pjah une u skum kba u long sngem bad tngen ka rong, dei ban thep ha ki pla plastic ne kriah kumba 3 inchi ka jingrben, sa bet u symbai tit bad la pynpra, nangta thep bad tyngngian bha ha ka wat ba-ar bad ber biang ia u symbai haduh saw kyrdan sa teh skhem ia ka plastic. Sa rah bad wah ha ka sem ba la pynkhreh lypa bad khang khop ia ka sem, hadien 15 ne 18 sngi kine ki plastic ki kiew lieh bad pyni ba lah sdang mih ki shylluit tit.

U tit u don shibun ka protein bad ki mineral bad ki vitamins u long uba shngiam ban bam bad tah ja.

Kumba long kiwei ki mar rep dei ban leh khuid bad prat pynkhuid ia ki sawdong sawkun ia ka jaka rep tit namar ki khniang bad ki skain kin ym ioh rung, tang rung khniang ka jingrep tit ka duh nong. Dei ruh ban tip ia ka por kheit namar tang ieh palat ua la duh rong noh kum ki dop syntiew.

 Ka rep tit (button) ka pyniohnong ruh ia ki nongrep, ha Mawkynrew, kum ka Laitdiengsai, Puriang nangta ha West Khasi, ha Ri Bhoi hangne ki nongrep ki smat bad ki ioh nong na ka rep tit bad ki kham lait na u slap ka lyer. Ki nongrep ha Lawsohtun ruh kiba la paw nam ha ka rep sboh mariang (organic farming) ki la phai khmat sha ka jingrep tit, namar ka long kaba kyrshan ia ka ioh ka kot. Sha ri dkhar ba shit palat ki pyndonkam da ka hi tech AC tit Farm, bad ki rukom song ki long kiba ibang ba khuid bad ba tbit. Bad kiba la seng ia ka rep tit kaba heh ki kamai ruh da ki hajar shi sngi.

4.Kawei pat ka rukom ba thymmai ka dei ka rep hydroponic, ka long ka rukom rep kaba bun jinglut bad ba pyndonkam kham bun ka um, sha ri dkhar ba tad ki tiar ki tar ki la sdang rep bun ngut hynrei ha Ri Khasi jong ngi kane ka rukom rep ka dang slem ban suh thied namar ka jingrem ki tiar bad ka um kam pahuh.

Kiba rep khñiang ryndia, muka ruh ki don la ka iew kaba remdor, hangne ruh donkam ki skill worker khnang ba ka jingmih kan long kaba lah ban pyndep ia ka iew. Lada duna jingmih bad bun jingdawa, ki nongdie ki pynheh palat ia ka dor. Kumta bun kiba thied na shabar ban pyndap ia kaba duna.

 5.Ka Ri Syiar – Ha ri jong ngi khamtam sha ki thaiñ Sohra bad kiwei ki jaka ba bun jingdawa ha iew ia ki syiar la wanrah naduh Assam, ban pyndap ia ka iew. Kumta kane ka kam tuh ka long kaba suk ban trei, tangba donkam ka training na ka por sha ka por ha ki Govt. vetenary farm kiba don ha kylleng ka Ri Khasi.

Ka Ri Dohkha – La thaw shibun ki pung ban ri dohkha hynrei ngi hap thied na iew da ki dohkha ba ber formalin bad ba la shalan 4 sngi san sngi. Donkam ban kyrsiew ia ka Mynsiem ki samla ban phai sha kane ka rep. Ka jaka ba la kham syaid kum ki khappud, donkam ki samla wad kam ban phai sha ka ri dohkha namar ka long kaba donkam man la ka sngi bad ngin map shuh na shabar jylla.

Ka jingrep siej, riphin bad shken – Don bun jait ki kynja siej ba mih ha ri lum Khasi Jaintia bad bun ruh ki nang ban thaiñ ki kriah ki shang, ka khoh u star ki prah ki pdung bad ki trop ki iarong, ki tliang, ki shylliah, bad ki nongthain batbit ki im ha ka jingiohnong kaba rit ba ngi tip kum ka jingthain pynlut por ha ka por bym leit rep. Pynban lada phah training ia kien ki pnah thaiñ kriah da ki skill development, kan ai ia ka rukom ot rukom thaiñ kiba ni ba itynnad kum ki shuki kriah bad ki jingker partition ba itynnad. Hynrei ia kane ka iew kaba iohnong bun la kurup da ki Khar Assam. Namar balei nga ong kumta, phin iohi ba kine ki ioh khur da ki lakh bad phew hajar na ki jingpyninam, bad ki trade fair, namar ki don ki nongialam kiba bniah bad ba hikai ia ki long dien ban ieng ha la ki kjat. Kum ka nuksa :- Ha ka Shi bah ne ar bah u siej lah ban thaiñ 8 tylli ka khoh, bad ka jing-ioh nong ban die ia ka khoh ka long 800 hynrei kiba la ioh training na ka shi bha u siej u lah ban thaiñ shi set ka shuki kriah. Bad ka dor jong kine ki shuki ka long 10 hajar. Namar kata la i donkam ban phah hikai ia ki nongthain kriah na ki thaiñ 12 shnong lane kino kino ki shnong ha kylleng ka Ri Khasi Jaintia ba don kum kine ki sap thaiñ. Donkam ruh ban thung pynroi ne sara ia u riphin uba long  u jingthung ba kordor da ka tnat Agriculture, khnang ba ki samla kin shong hala shnong ryngkat bad ka jingstad ba ki ioh na ki trainng bad ki workshop.

Dang bun ki bynta kiba ngin ai ia ka buit ha kiba don sap, hynrei ka shong ha ki samla ban wan sha khmat na ka bynta ban pyntbit ha ki kam bapher kiba lyng-ba ki jingminot. Ka Ri khasi jong ngi kan long kaba dap biang da ki mar ki mata ba pynmih na Ri la jong (self reliance) ban kyntiew ia ka ioh ka kot ha ki long-iing ha nong kyndong. Kane ka long katkum u dieng thew lane katkum ka jingshem jong nga, nalor jong kine ki jingtip kiba nga ai hangne, ki dang bun ki experts bad ki trained personnels kiba lah ban bai ki jingtip ba kham bniah, kan bha ia ki samla ba don sap ban pyni ia la ka sap, ym dei ban shu khnum ia ka kam ban trei namar kiba smat ha ka pyrthei shai bad social media mynta, kim lah ban trei. Bad kiba jaituh bad khia ka kti ka kjat kim ju donkam ba trei ki shu khuslai ia ka jingsniew nohsib la jong haduh ban da san Rangbah bad trei kum ki ngap tung tang ban ioh bam. Katba ki iehnoh shadien ia ka sap ba kyrpang ba ai u Trai Nongbuh Nongthaw.