
Michael N. Syiem
Ha ka 15 tarik u Iaiong 2023, ki saw seng (HNYF, KSU, FKJGP bad Maitshaphrang) ki la pynlong jing-ialang bad katto katne ngut ki nongmihkhmat jong ki seng Kur ban ia syllok halor ka jingdonkam ban wanrah ki jingkylla ha ka ain Meghalaya Succession to Self Acquired Property (Khasi) and Jaintia Special Provision) Act 1986 bad la pashat ia kine ki mat ban ia kren.
Ka pyrthei baroh kawei ka tyllun ryngkat bad ka kam khaii ka pateng (economy). Haba khlain ka khaii pateng ka Ri bad ka jaidbynriew ruh ka long kaba khlain bad la ai nuksa kum ka USA, Germany, China bad kiwei kiwei. Ka Ri Israel ka bym da heh than ban ia ka jylla Meghalaya bad 65 na ka 100 jong ka ri Israel dei ka Ri shyiap, hynrei ka kam khaii pateng (economy) jong ka, ka long kaba khlain. Wat la ki Ri ba marjan bad ka ki long kiba kham heh bad kham bun paid bad ki pyrshang ban thombor ia ka Israel bunsien hynrei ki shah rem noh man ka por bad ka daw bah ka long ba ka khaii pateng jong ka Ri Israel ka long kaba khlain.
Lada ka Meghalaya ka kwah ban long ka jylla kaba khlain bad kaba seisoh bad kaba lah ban iada ia la u pud u sam ryngkat bad kiwei kiwei ki kam pynroi, ka dei ban pynkhlain ia ka kam khaii pateng bad ka jingiashim bynta jong ki trai shnong ki trai muluk ha kane ka kam ka long kaba donkam palat.
Ha ka juk mynta ha kaba ka kam sorkar ka la duna shibun, ka kam khaii pateng ka la dei kawei pat ka lad ba ioh kam ioh jam ia ki khun samla jong ngi. Ia kito ki samla kiba wan na ki longiing longsem kiba biang ka bai seng bai dang, ka jingseng jong ki ia ki kam khaii pateng kan nang plie shuh shuh ia ki lad ioh kam ioh jam na ka bynta kiwei pat ki samla wad kam.
Khnang ba kane kan urlong, donkam pat ba ki longiing longsem ka jaidbynriew Hynniewtrep kiba don ba em ba kin ai bynta lem ia ki khun kynthei bad shynrang khnang ba ki lah ban buh bynta lada ki donkam ban shim da ka ram na ki bank khnang ba ki lah ban seng ia ki kam khaii pateng jong ki.
Namar kata donkam ban wanrah ki jingkylla ha kane ka Ain 1986 ban kynthup ia ka kyntien ‘Equitable'(ym dei Equal ne mar katjuh) kaba mut ba ka ‘shong ha ka jingstad jong ki kmie ki kpa ban ai iano, katno.’ Ka dei ban kynthup ruh ia ka kyntien ‘Ancestral’ ne (Nongtymmen). La ai jingmut ruh ban kynthup lang ia ka kyntien ‘Gift’ ne ‘ban ai sngewbha’ ha kane ka Ain.
Ka kyntien ‘Equitable’ kumba la kdew haneng ka ia lad ia ki kmie ki kpa ban ai iano, katno hapdeng ki khun jong ki shynrang bad kynthei. Hynrei haba don ki khep ba ki sngew dei ban ai kham bun ne baroh ka bhah sha ka khun khatduh lyngba ka Will ne ka Pynkam, kane ka Ain kan shah ia ki ban leh kumta. Bad ia ki khun shynrang ban ioh bynta na la ki kmie ki kpa khlem da shah knieh noh ha ki Kur ynda la iap ki kmie ki kpa jong ki, kumjuh jia namar bym don kane ka Ain.
Ha u snem 1982 katto katne ngut na ngi ki dkhot ka KSU barim ryngkat, kiwei de ki paralok bad ki dkhot jong ka seng Tribal United Front hapoh ka jingialam jong i (L) Bah Wifel Slong ha ka jingiashong pyrkhat bunsien, ngi la ia pruid dak ia ka ain rew ban ai bynta ia ki khun shynrang bad kynthei. Ia kane ka ain rew la thmu ban ai sha ka KHADC hynrei la shimti noh da ka Meghalaya Legislative Assembly bad la ioh jingmynjur na u Lat ha u 23 May 1986 kum ka Meghalaya Succession to Self Acquired Property (Khasi bad Jaintia Special Provision) Act 1986.
Hynrei ha kane ka Ain jong u snem 1986 ka kren tang shaphang ka Self Acquired property ne (ka Spah/Jingdon jingem kaba kamai hi ki kmie ki kpa) kaba lah ba Pynkam (Will sha ki khun shynrang bad kynthei. Hadien shi pateng ne ha ki khun pat kane kam dei shuh ka Self Acquired property jong ki, ka kylla noh sha ka Ancestrel property ne ka spah Nongtymmen ka ban iaid biang sha ka khun khatduh kumba long ka dustur mynta. Te ngi iakren mynta ban kynthup ha kane ka Ain tang ia kane ka Ancestral property ne ka Spah Nongtymmen kaba hiar pateng na ki kmie ki kpa ym ia ka Nongtymmen kaba dei jong ka Kur.
Hadien palat 30 snem ba ngi la ialap ban pyntrei kam ia kane ka Ain, ngi sngew kmen ba lah nang bun ki longiing kiba lah ia ai bynta lem ia ki khun shynrang bad kynthei.Tangba ki dei ban sngewthuh ba ngi donkam da ka Ain ban pynskhem katkum ka Ain ia ka jingai bynta lem sha ki khun lada ka dei da ka Pynkam (Will)ne da ka Jingai Sngewbha (Gift) ban lait na kano kano ka jingiakajia hadien habud.
Ka jaidbynriew jong ngi mynta ka ia kynduh bad ia tyngkhuh bad ki bor kiba wan na shabar kiba khlain bad kiba jubor bad lada ngim pynkup bor bad pynkhlain ia ka tyrpeng jong ki khun jong ngi shynrang bad kynthei lyngba ka jingnang jingstad bad ka hiar pateng ioh pateng, ka jaidbynriew ai jaidkmie jong ngi kan shem jingeh ban ialeh pyrshah ia kane ka jingthmu jong kine ki bor ba nabar ban iuhroit ia ki hok jong ngi hangne hala ri lajong.
Ka jingwan tuid jong ki bar jylla shane namar ka jingbun ki lad kamai, kan kham duna shibun lada ki khun samla ka Jaidbynriew Hynñiewtrep jub shimti bad pyniaid hi noh halade ia ki lad kamai kajih bad ka khaii pateng hapoh ka jylla hadien ba la pyntrei ia kane ka Ain.
Te khatduh ngi ia wer ia ki khun ki hajar ka Bri u Hynñiewtrep ban ia noh synniang ia la ki buit ki bor bad ban ia kyrshan tyngeh ia kane ka jingdawa ban pyntrei kam noh ia kane ka Ain, ka Meghalaya Equitable Succession to Ancestral and Self Acquired Property (Khasi and Jaintia Special Provision) Act khnang kan long ka Ain ka ban pynshlur, ka ban ai mynsiem ia baroh ki khun jong ka iing ka sem shynrang bad kynthei bad pyndonkam ia la ki sap ki phong bad ka spah mariang ba la kyrkhu da U Trai Nongbuh Nongthaw ban pynlong ia ka jaidbynriew bad ka jylla jong ngi kaba riewspah, kaba roi kaba man bad ka ban long ka jingsarong ha ka Ri India baroh kawei.