U Nongsaiñ Hima,1987
“Kaei ka Jingshisha ?” la kylli u Pilatus, khlem ap ia ka jubab, mynta la kumba arhajar snem, bad imat ba kata ka jingkylli kaba bud da u dak khongweng uba kum ka Rashi, haduh kine ki sngi ka iai – kynwong ha ki thliew shkor kumba shoh u Tyrnem ha u Rniang, bad ka iai – kdar kum ka jylli ha sla – um jong ka nan ha kaba u khynnah u pashat m aw plom – shi – plom. Kam long kaba eh ban tip bad ban shem ia ka jingshisha, namar u Blei U long ka Jingshisha bad dei Ma – U hi Uba thaw ia u briew.
U Khun Bynriew u tei ki duwan kiba jrong kum u Mot Babel, ia ka Lei – Muluk bad ka Lei – Longspah, bad na ka bynta kine, u trei shitom khui – shi – khui bad miet bad sngi, haduh ba teng – teng u dei ban duh – thiah duh – dem bad pep – bam pep – dih ! Ha kine, u kyrmen bad u khmih – lynti ban ioh ia ka Jingsuk.
Ha duwan jong ka ‘Lei – Muluk, u bynriew u kyntei ki jynai – nguh – thang da kiba u pynieng ia la u parabriew ha ka Rsham la jong. Ka ri ne ka hima dei ka blei kaba u dei ban demkhrup arti arjat. Na ka bynta jong ka, u dei ban knia, ym tang ialade, hynrei, ia la ka iing – ka – sem, ia la ki khun – ki – tnga ruh. U briew um long shuh u kynrad la jong, bad ki khun – ki – kti jong u, kim dei ki jong u, hynrei ki jong ka hima. U dei ban phah ia la ka jingim bad baroh katba u don, na ka bynta ka hima, u briew u bym don jingmyntoi na ka bynta ka hima, um dei ruh ban im. Ki jingdawa kiba sngewshyrkhei.
Don kiwei pat, kiba imat kim thmu ne kim pyrkhat ban pynieng ia la u paramarjan ha ka Rsham la jong, hynrei ki thaw da ki buit ban kjitsnam ia u. U khun ka hima, um long shuh u khun ka hima, namar ka hima kam long ka kmie jong u, dei ka kynrad. Kumta ka dawa ki khajna wat ia ka mluh kaba tuid ha ki thied snam jong u. Ka jingmih na ka jingioh jong u thab u dab ka long tang shidana, da kaba u lah ban shu im tana – tani, ban syrdoh lang ia ka met bad ka mynsiem u dei ban da mih – syep phuk, bad ka dei ban da tuid ia ka shyllangmat jong u, hynrei ia ka syep la jong ruh u dei ban da siewkhajna ! Kane ka Kynrad, kaba la dei ban long ka Meirilung Meirisan jong u, lada um lah ban siew ia kaba dawa, ka don ka Ain Kurup. Kane ka blei lahduh ka thom naphang lin, ym don mano mano ruh uba lah ban bat la ki hok. Ym don ka khyndew – ka – shyiap, ka trei – ka – ktah, ka khaii pateng, ka leit – ka – wan kaba ym dei tylli ka jong ka, namar ha la ki kti ka bat ia u Diengduhnar jong ka borsynshar, u briew u dei ban demngon ha ki kjat jong ka, bad ban nguh arti ia ka.
Khamtam mynta, ha kane ka Juk Saians, haoid, ka Juk Atom, ki hima bapher bapher hapoh ka Kyndub – bneng, ki sdien ialade bad ki im ha ka jingsyier. Imat ba kawei ka hima kam lah ban shaniah ia kawei pat ka hima. Baroh ki iawad ia la ka jingbit bad ka jingsuk, ha la ka jong ka rukom, kumta, ba kawei ka peitmatdong ia kawei pat, da ka khmat phuhsamrkhie ! Baroh ki iamreh thong ha ka Lynti bah jong ka Saians. “Jar uba jop ! ka sawa ka sur jong ka Lei – Muluk. Na kane ka daw, ki hima ki pynkhreh la ki tiarthma jong ka jingpynjot bad ka jingpynduh, u thab u dab pat na ka bynta kane, u dei ban im ha ka Pajwa jong ka tan bad ka kordit, ka kyiuh bad ka syier. Bad ka jingud, bad ka jingiam, bad ka jinglynniar jong u, ki shu jahlngaid bad ki shu ngop ha ka jingbthei jong ki Bom Nukliar bad ki iap – op ha ka tdemloh baiong jong ki.
Don ki hima kiba sngew ba ki iaryngkat – bor bad kum ki masikyrtong kiba la lit pynnep bha ia la ki reng ki iakyrsia bad ki peitmatdong sawtriej, kawei ia kawei pat, bad ki ap tang ia ka khyllipmat ka babiang ban ioh pynliem ia ka mamla. Imat ka pyrthei ka la bun than ki briew jong ka Saians, khyndiat than ki briew jong u Blei.
Don kiwei pat ki hima kiba sngew kham khlain – bor bad ki thap – khmang kumno ban ioh troh ia kito ki hima kiba kham tlot – bor, kumba thap u Suri ia i khunblang. Hangno ka pyrthei kan shem ia ka jingsuk, haba ieng – rangbah ka jingkhwanbor ? Kam long ka bashing – hok ba kawei ka jait – bynriew kan synsahr ia kawei pat, khamtam lada kata kawei pat kam mynjur ne kam mon.
Don ki jaitbynriew kiba, hana na ka bynta ba ki sngewlem ia kito kiwei pat ki ri ne ki jaitbynriew kiba kham kyrduh ki lad ha ka rukom – trei rukom – ktah, ne ha ka leit ka – wan, ne ha ka kor ka – bor, ki lehmynleh kumba iarap – lem ia ki, teng teng da ka bor – briew, teng teng da kaba bei – tyngka, hynrei ka jia ba ia kaba ki ai da ka ‘tikadieng ki knieh da ka ‘ti – kamon, ne, kum ka Ut jong u Esop ki knieh khyndiat – pa – khyndiat haduh ba u trai iing – jain u dei ban phetnoh lyngkhuit khlem da lah shuh ban dawa wat la ka jong ruh ! Kumta, kane ka jaitbynriew kaba shah banbein ruh kum ka khwan ruh, kam don jingsuk, bad kata kawei pat, la ka ioh ia kaba ka khwan ruh, kam ioh jingsuk, namar la ka long ne kam long ka jaitbynriew kaba tip – blei, ka mynsiem tip – hok tip – pop jong ka hi, kam ai jingsuk ia ka. U briew u tare ia ka jingsuk, hynrei ka jingsuk ka nangphet jngai pynban, namar ka syrngiew ka sah barabor ka syrngiew. Ka Baikliarwait kaba u Julius Kaisar u la wanlam, ka la pynriewspah ia ka Hima Rom, hynrei, suki suki ruh ka la kjit pyntroin bad ka la pynkyllon ia kata ka Hima. Kito kiba shim ia ka waitlam, kin iap ruh da ka waitlam, ka long ka ktien ka bashisha.
La ka lei – Muluk ka sngew kham heh bad kham khraw ia ka Lei – Longspah, bad ka mut ban klun ia ka, ka Lei – Longspah ka pyneh triang, ka ksoh bad kti bad kjat ha la ka khet, ka kyrshan kyrbah ia u briew bad ka kular ban pynhun ia ka jingangnud ka mynsiem jong u, da ka spah pyrthei. Kumta, ka phon – ka – pah ia u briew, da ki rong thaba, da ki sur har – rukom, da ka kmen ka sngewbha bad kumta ter ter. Shipor shipor ka kynoi ia u, shipor shipor ka pynroh pynkhylliew ia u, bad shipor shipor ka pynshad ia u ha la ka pneh, kumba leh ka mernrikhun. U briew u sngewheh bad u sngewkhraw, bad da kine ki jingsngew teng teng u nud ban ieng – pyrshah wat ia ka Lei – Muluk ruh, haba u ioh ha ka khim ka ba biang.
Ka Lei – longspah ka don bun tylli ki kti, imat kumba ka met ka phad jong ka baroh kawei, ka long tang da ki kti. Bad dei ia kine, ba u briew u tei ka duwai – jingknia, la u ainam ba u nguh arti – arjat ia ka Lei – Longspah. Ha kane ka duwai jingknia, u pynieng ka jingknia ainguh – thang ba kynsai tam jong u kaba long u parabriew. Kumne, u kynrad uba ai jingtrei bad uba don ki nongtrei hapoh jong u, u khein ia ki briew nongtrei jong u ba ki long tang kum ki kor – sain- tyngka, ki bym don kyrdan hakhmat jong u, wat tang kum ki maw ruh. Imat kumba u klet ba ki long ki briew kum ma u. Namarkata, haba u pyntrei ia ki, u khembor katba lah. U khapbrip ia la ki khmat ban ym iohi ia ka jingshitom, ka jingkyrduh ne ka pang ka – jhia ne ki ummat jong ki, bad u set ia la ki shkor ban ym iohsngew ia ki jingua, ki jingkyrpad bad ki jinglynniar jong ki.
U nongtrei, u trei ym tang na ka bynta ialade shimet, u don ki khun, u don ka tnga, kiba u dei ban ai – bam ai – dih bad ban pynkup – pynsem bad ban sumar haba ki pang. U briew, kum u briew, um don jingsuk katba um pat lah ban pynsuk ia la ka iing ka sem. Na kane ka daw, u trei shitom bad u len ialade, hynrei kine, kin shu long lehnohei lada u kynad uba pyntrei ia u, um pyrkhat – lem. Lehse, u lah ban long u nongtrei uba duna bor ha baroh ki liang, la ha ka jingkhlain, la ha ka jingkoit – jingkhiah, la ha ka jingnang jingtip, bad kumta ter ter, hynrei kane kam mut ba ka jingsuk ka lah ban mih da kaba khembor ia u.
U kynrad um dei ban tharai ba u nongtrei jong u, u long u briew uba don ka met, khlem ka mynsiem. Lada u tharai kumta, u la bakla shibun, namar ka mynsiem ka long ka bynta bynrap ka bakongsan eh ha u briew, bad kaban im sah junom. Ym lah ban leh ia u briew kumba leh ia u masi – dab, ia uba la katta ruh ka ktien ka ong : “Men ym khum ia ka shyntur u masi – dab uba iuh ban khlur – kba.” Kane ka mut ruh de ba u nongaikam u dei ban peit ba u nongtrei jong um, u ioh – por de ban pyndep ia la ki kamram -niam,. Ne ia la ki kamram kiba dei ia la ka iing – ka sem, ne ba un ym leh lutphut ia la ka bainong baini.
U Kynrad ne u nongaikam u dei ban siew ia la ki nongtrei ka bainong kaba biang bad ba deihok, namar “Ka dei ia u nongtrei ban ioh ia la ka bainong.” Ka long shisha ha ka mon jong u ban jied ia la ki nongtrei, hynrei kane kam mut ba u lah ban shim da u nongtrei u bymnang ne u bymbit, khnang ba un dup siew ia u da ka dor ka ba khamtat, namar ia ka kynja jingtrei baroh dei ban pynshongdor ia ka babiang katba ka dei – hok. Kane kan iarap ruh ia u nongtrei u bym pat nang ban pyntbit ialade.
U nongai – jingtrei, ym tang ba um dei ban khembor ia la ki nongtrei ne ban khniot bad ban dawa palat ia ka bor jong ki, u dei ruh ban peit ba u dei ban ai ne pyntrei ia ki ka jingtrei kaba iadei katkum ki briew bad ka bor jong ki, ki shynrang katkum ki shynrang, ki kynthei katkum ki kynthei, ki bsan katkum ki basan, bad ki khynnah katkum ki khynnah. Nalor kaba pyntrei khlem khwan por, um dei ruh ban khwanbor. Ka por trei ka dei ban long ka babiang katkum ki rukom jingtrei.
Um dei ruh ban otnoh ne bam – ei ia ka bainong baini jong ki nongtrei jong u, lada kaba shu leh – bor, ne shukor, ne shu buhsngi buhai khlem siew, khamtam lei lei namar ba u nongtrei ne nongbylla u long khlem bor bad khlem nongiada, bad ka jingioh jingkot jong u ka long ka barit ne khyndiat. Kumta ban shukor ne ban bam – ei ia ka bainong baini jong uba kum uta, ka long ka basang – iap sang – im.” Wat leh – bor ia u baduk, ong u Riewstad,” namarba u long u baduk, bad wat banbein ia u bakyrduh ………. Naba u Trai un bishar ia ka daw jong u, bad un pynjynjar ia kita kiba pynjynjar ia ka mynsiem jong u.”
Ba u briew un ri ia la ka jingim, ka long ka ain jong ka mariang. Ka long ka hok jong man la u briew, namarkata, ba un ioh ia kata kaba u donkam ban dup im. U baduk um lah ban ioh ia kata, da kano kano ka lad, lait tang da ka nong – ka-ni kaba mih na ka jingtrei jong u. Kane ka pynpaw ba ka jingtrei jong u briew, kam shong tang ha ka mon jong u, ban trei ne ban ym trei, lem bad ka nong – ka – ni khlem bainong. U briew u dei bad u donkam ban trei khnang ba un dup lah ban ri ia la ka jingim. Na ka bynta ka jingtrei jong u, u dei ruh ban ioh ka bai-nong baini ka babiang katkum u briew na kaba un lah ban kunai kutin khyndiat khynsoit, bad ban kyrshan ialade ha ka khim, ka shipa kiba wan hap shop ha ka longbriew – manbriew.
Teng teng ka jia ba u kynrad u donkam kyrkieh ia ka jingtrei bad um banse ban bat ia u nongtrei jong u ban pyntrei palat – por. U aiwai ia kata ka jingtrei ha la u nongtrei, ne u iakut, da ka dor ban trei kynta. Mynta, u kynrad um dei ban pyrkhat tang ia la ka jingbit la jong, ba kan dei ka kam bad ba un ioh phoida na ka, u dei ruh ban pyrkhat ba u nongtrei jong u da kaba shimti ban pyndep ia kata ka jingtrei da kaba u trei palat – por, u dei ban len ialade ha bun ki liang, u dei ban sei la ka bor, wat la u la thait, u dei ban pep noh na kano kano kaba u la thmu kaba lah ban long ka jingmyntoi ia u hi na ka liang ka met, ne na ka liang ka mynsiem, ne na ka jingmyntoi ia la ka iing – ka sem bad kiba ha iing – ha sem jong u, bad kumta ter ter.
Namarkarta uta u kynrad, u dei ban pyrkhat bad ban pynshongdor ia kane ka jinglen – lade jong, u nongtrei jong u, bad kum ka jingpynbiuang, bad ka bainong u dei ruh ban siew da ka dor ka babiang katba lah, khlem da peit eh tang ia ka phoida kaba u lah ban ioh na kata ka jingtrei.
Ka Seng – ka – dang kam long khlem ka jingtrei, bad ka Jingtrei kam long khlem ka Seng – ka – dang, namarkata, hapdeng u nongpyntrei bad ki nongtrei jong u, dei ban don ka hok – kylliang kaba kdup ha ka kut – shadem jong ka ia ka jingiaieid. Lada u kynrad u pynpaw sngur – mynsiem ha la ki nongtrei, ia kane ka jingiaieid, maki kin trei da ka mon sngewbha ha ka jingiadei – jingmut, bad ka jingmih nangta, kan long ba ka kam – ka – jam jong u kan iaid bha, bad kan kham pynmyntoi ruh ia u.
U nongpyntrei ha la ka kam la jong, hakhmat ki nongtrei jong u, um long tang u kynrad, hynrei u kup ruh ia ka bor – ka – iktiar bad ka jingbah khala kum u kpa. Ka jia ba u briew u mih na la shnong, u iehnoh ia la ka-iing – ka – sem da ka jingbym banse ban kyndoi – jakpoh. Uto uba shim ia u kum la u nongtrei, u dei ban niew ialade ba u long kum u kpa jong u u ban khmih bad u ban long kum u kpa jong u, u ban khmih bad u ban iarap ia u. Kane ka bor ne ka Jingkhlain mynsiem iarap ia u. Kane ka bor ne ka Jingkhlain mynsiem jong u kynrad, kan kyrshan bad kan pynshlur da ka jingshaniah ha u, ia u shakri jong u. U kynrad u dei ban don ka jabieng ka baproh, hynrei u dei ruh ban don ka dohnud ka baiar bad ka bajynsur.
Kan long ka jingeh ka bakhraw ia u briew uba long u kynrad lada um ioh nongtrei. Ka jingtrei jong u baroh kan sah – pud khlem trei bad ka lah ruh ban poi sha ka jingduh na ka jingjulor ka bakhraw. Shu tharai ba uta u briew u don ka par – ksiar kaba lah ban pynmih bun spah mon ka ksiar man la ka snem, ne ka kamra – trei kaba lah ban pynmyntoi ia u bun hajar tyngka shisnem, ne ka baden kaba lah ban pynmih bun spah mon u kba man ka snem, hynrei lada um don nongtrei, baroh ka shu sep – ei. Bad lada u kwah ban ioh jingmyntoi ei ei ne kitei kiba u don u dei ban trei dalade hi, u lah ma ban leh kumta ? Haba ym ioh nongtrei, ne lada um don shakri – shakor, ym don wat tang kiba sar bad ban pynkhuid ia ka iing jong u, ne ban shet ban tiew na ka bynta jong u.
Uwei pat u lyngdoh rangbah jong ka Lei – Longspah u dei u mahajon ne u nongkha-ii. Une ruh ha ka duwan jong ka blei jong u, u knia ainguhthang da u parabriew, kumba don kiba leh ha ki por hyndai ia u blei Molokh, bad u ai snam – briew kumba don kiba leh mynta ia u Thlen.
Ka kamram ka bakongsan jong u nongkha-ii ka long ba un pyndap ia u parabriew ia kaba u donkam na ka bynta ka jingim. Na ka bynta kane, u nongkha-ii u dei ruh ban ioh la ka phoida, hynrei u dei ban kynmaw ba ha ka kam jong u, um dei ban wad tang ia ka phoida, kumba u doktor ne u nongpynkhiah um khlong na ki nongpang jong u tang ia ka bai – jngoh – pang ne ka bai – dawai.
Da kaba pyndonkam bakla ia ka kabu u la ioh kum u nongkha – ii, u pyrkhat tang kumno ba un kham iohnong bad kham iohmyntoi ha ka kha – ii pateng la jong. U briew baroh, ba un im, u dei ban bam ban dih, ban bsa ialade,bad u dei ban kup ban sem ban pynsyaid ialade. U nongkha – ii ba u tip bha ia kane, bunsien u lehthok ha ka kam jong u kane ka lah ban long da ka jingthew ka bymbiang, da kaba khleh ia ka mar kaba kham sniew ha ka mar kaba kham bha, bad u die ha ka dor jong ka mar kaba kham rem, ne da kaba u pynkiewdor ne pynremdor ia kiei kiei kiba u briew u donkam man la ka sngi.Kine ki rukom ki pyniap ia u bapli u baduk bakyrduh. U nonglute ha ki lad bad ki lynti bah, u lute ia u riewspah hynrei u nongkha – ii, im – im – peit – peit u lute ia u duk u – rang-li. Pynban wat lada u nongkha – ii u pyndonkam ia kien ki lad ban kynshew ialade, ka shu long ka spah ba la siewdor da ka snam jong u duk – u rangbah – ka spah jong ka Tyngkasnam.
Ka jingshisha kam mih da ka jingbanbor, bad ka tyngka kam donbor bad kam lah ban thied ia ka. Ka tyngka, kum ka ding bad ka um, ka long ka shakri kaba bha, hynrei ka kynrad ba bamduh. U briew uba lalot ia ka, u phon umksang ialade ha ka lanot. Ha ki kti jong u briew ne jong u briew ki babha, ka tyngka ka long borba ban wanlam ka jingsuk ha u parabriew, hynrei ha ki kti jong u briew ne jong ki briew, kiba sniew, ka long ka bih kaba bamdih bad ka jingpyut kaba biah – phorngai ia ka pyrthei baroh kawei.
Ka Jingshisha ka long ka tynrai jong ka jingbha, ha ka jingbha dn ka hok, ha ka hok dak ka Jingsuk, U Blei U long ka Jingshisha, u Blei U long ka jingbha, u Blei U long ka Hok, bad u Blei U long ka jingsuk. Tad ynda u kynrad bad u nongtrei, u nongdie bad u nongthied, u riewspah bad u baduk ki im tip – blei, hangta kan mih ka jingsuk. “Ka hok ka kyntiew ia ka jait byrniew, ong u Briew u Bastad, bad “Ka jingsuk ha ki briew kiba don ka mon kaba bha, ka long khubor ka jingkmen bad ka jinghun.
Lada u paid uba pynlong ia ka jaitbyrniew u long u basuk, ka jaid bynriew ka long kabasuk, lada ki shnong kiba pynlong ia ka hima ki long ki basuk, ka hima ka long ka basuk. Ka jingsuk ka long ka spah bakordor tam jong kano kano ka jaitbyrniew, bad jong kano kano ka hima.
Ki ri bad ki hima ki bym thung blei ialade, bad kiba kyntiew ha ka khlieh ia ki hok bad ka jinglaitluid jong u briew, ki long ki basuk.
