Raphael Warjri
Ki kur Lamare na ka Raij Raliang kiba bat ia ki ksing niam ha ka lehniam Pastieh Raliang, ki dei ki trai shnong ba na Nongkynrih marjan ka shnong Laitlyngkot na Hima Shyllong hyndai ne Hima Khyrim ba mynta. Hadien ba mih ka kajia majia bad ki bakhraw ka Hima Shyllong, ki la kiar na kata bad phet shnong noh ialade sha jngai bah haduh ba ki la poi sha Hima Sutnga. Ki kur Lamare kila seng shnong Nongkynrih hajan Mookyndeng ban sah kynmaw ia la ka shnong barim na la thymmei ha Hima Shyllong. Kumjuh ruh ki kur Mawlong ki ba jyllei ha sepngi bad don bynta ha ka niam ka rukom, riti dustur ha ki thaiñ Shiliangum marjan u Lum Diengiei, ki dei ki ba don ka thymmei longkur longjait na thaiñ Pnar. Ha ba khmih ia ka nongrim jong ka saiñpyrkhat tynrai ruh la shem ba ka nongrim jong ka jaitbynriew ka dei kaba kdup da ka riti kum ha ka riti tangjait ba la mih byllai ki jait Dkhar ki ba la kynthup salonsar kum ki kur Khasi lyngba ki riti tynrai katkum ka ïawbei tynrai jong kita ki kur. Na kata ka daw ha ka juk mynta ym dei shuh ban dang phiah bad pharia ia ka jaitbynriew, bad haba kdup ruh dei ban kdup da ka riti katkum ki nongrim khamtam kum ha kane ka juk mynta ba la wan tyllep palat liam ki mynder. Katba dang ieng ka riti tynrai, katta dang shngaiñ ka jaitbynriew namar ba kat ba dang tip ia u thning dang suk ban tba ia ka tyllong bad skhem ha la ka tynrai katkum ki khanatang. Ka jingsngew pher hapdeng ki paradoh parasnam ka dei na ka daw ba la per ka pyrkhat bad buddien ia kaei kaba pyntian ki phareng dang kumba arspah snem mynshwa. Dei ka sorkar Bilat ka ba phiah ia ka Hima Jaintia bad pynduh syiem shi ryta bad duh ei ki shnong Pnar sha Karbi Anglong. Dei ka Sorkar Bilat ka ba phiah ia ka Hima Shillong ban pynlong ka Hima Khyrim bad Hima Mylliem. Dei ka sorkar Bilat ka ba la thaw aiñ kynshia ban pharia ia ka jaitbynriew. Ynda la wan sa ka Sorkar Kmie India bad sorkar jylla Assam, la nang suhsat ka rukom synshar na ka daw ba ki aiñ ka juk mynta kim iahap bad ki riti dustur tynrai Khasi.
Haba la pyntian jubor da ki aiñ thymmai jong ka juk mynta ba la hiar pateng na ka sorkar Bilat bad ba la buddien ka sorkar India ki la long synjor bad pher bak-ly-bak na ki aiñ tynrai Khasi. Katba nang jreiñ, katta nang synjor haduh ba ki paidbah ka juk mynta kim tip shuh la ka tynrai bad ki la shu bud matlah ia ka ba shim kylliang na ki mynder. Ha kane ka rukom ki samla ka juk mynta ki shu tip ia kaei kaei ka ba per katkum ba la pyntreikam ha ka synshar khadar ba ka Khasi Hills ka don la u pud ba iakhlad na ka Jaintia Hills bad kata kam kdew ba la pher noh ka jaitbynriew ha ba ki kur dang iadei ha kiba bun ki liang. Kumjuh ruh kaba phiah ia ka Khasi Hills Autonomous District Council bad ka Jaintia Hills Autonomous District Council ka pynlong ia ki paidbah kyllum ban pynpher ia ka jaitbynriew. Kumta dei ban sngewthuh ba kine kiei kiei ki dei tang na ka bynta ban pynbiang ia ki jingdawa ba donkam ha ka synshar khadar. Lada khmih ia ka rukom phiah ia u pud u sam ha ka juk mynshwa ha ka liang ki Raij bad Elaka ka long kumjuh hynrei kum ka jaitbynriew ki dei kajuh. Ki parashnong parathaw ha ka Raij Nongkrem ki dei ki juh kum na ka Elaka Nangbah, kumjuh ruh ki parashnong parathaw na ka Elaka Nongtalang ki dei ki juh bad kiba na ka Raij Myrwet. Na kine ki thaiñ bapher bapher lah ban don ka jingiapher ha ka ktien shnong lajong, hynrei ki dei na kajuh ka thymmei jaitbynriew. Wat ki parashnong parathaw na Elaka Labang Nongphyllut na Karbi Anglong ba mynta ha jylla Assam bad ki parashnong parathaw na Jaintiapur ha Ri Bangladesh ki dang dei hi kijuh ka jaitbynriew; kumjuh ruh kiba na ka Them Barak ha jylla Assam bad kiba na shnong Mymensingh ha Ri Bangladesh ki dei ki juh ka jaitbynriew. Na kata ka daw ka long ka ba donkam ban tip ia la ka tynrai naduh tyllong bad ym dei ba ka rukom phiah ha ka synshar ba mynta kin long ki daw ba sngewpher paradoh para-snam.
Ka jingdawa jong ki sengbhalang na ka bynta ban ioh bhah katkum ka hok ha ka thungkam thungjam jong ka sorkar ka long khnang ban myntoi ki samla salonsar hapdeng ki paradoh parasnam, bad kam dei ban long kaba pher hapdeng ki samla na Jaintia Hills bad ki samla na Khasi Hills. Kata ka dei na ka daw ba kan don ka bishar hok ha ka liang ka jingbun ki paidbah ha kine ki artylli ki raijbah (district) haba nujor bad ka jingbun paid ha Garo Hills. Kane ka jingdawa ka la nang san shuh shuh hadien ba ka seng saiñpyrthei VPP ruh ka la iasaid bad ka sorkar bad kata ka jing-iasaid ka dei shityllup ia ka thaiñ Khasi bad Jaintia, ym ban ñiew kyrpang ia ki Khynriam ne ki Pnar, namar ba dang don sa ki Bhoi, ki Lyngam, ki Maharam bad kiwei kiwei ki thaiñ jong ki Hima Khasi. Kito ki sengbhalang na nongbah Shillong lane ka seng VPP ka don ki dkhot kiba na Nongkrem, Mawlai, Shillong North bad Mawryngkneng, hynrei ki iasaid kyllum na ka bynta baroh laiphew hynriew tylli ki jylli synshar ha jylla, lait noh na ki arphewsaw tylli ki jyllisynshar na Garo Hills namar ba ki sngew khia pura ia la ki paradoh parasnam. Kumta ki samla na kylleng ka Bri Hynñiewtrep Hynñierwskum ki dei ban sngewthuh shai ha kane ka bynta.
