Balei bym long ban ïakren ban pynbeit Reservation Policy?

Ka dei ka kamram jong ka sorkar ban pdiang ïa kino-kino ki kynhun kiba kwah ban pynpaw sha ka ïa ki jingdawa.

Ha ki artylli ki jingïalang kiba la long ha ka 17 bad 18 tarik Jymmang, 2023, u Myntri Rangbah, Conrad K Sangma, u la pyntip ba ym shym don satia ka jingïakren halor ka bhah thung kam thung jam lane ka Reservation Policy kaba naduh u snem 1972, bad la ïa pynsngewthuh ïa ki Myntri bad ki MLA ka sorkar Meghalaya Democratic Alliance (MDA) tang halor ka Roster System. Ka Roster System ka mih namar ka Reservation Policy bad ïa kane ruh la pyntreikam haduh ka hukum jong ka Meghalaya High Court ha u Jymmang 2022. Ka seng Voice of the People Party (VPP) ka la dawa ba dei ban pynsangeh ïa ka jingthung kam thung jam ha baroh ki tnat sorkar katba ym pat pynbeit thymmai ïa ka Reservation Policy. Kane ka seng ka la ïeng halor ka nongrim ba ka Roster System ka ktah jur ïa ki paid Khasi Jaiñtia kiba thep kam sorkar namar ïa ka jingbhah ïa ki kam la pyndonkam da ka Roster System, bad ïa ka Roster System la kheiñ katkum ka bhah ba la ai hapoh ka Reservation Policy. Hynrei ngi la sngewthuh ba ka sorkar kam pdiang satia ïa kane ka jingdawa ka VPP namar u Myntri Rangbah u la kren shai ba ka jingthung kam ka dei kaba hap ban bteng.

Ha ka synshar paidbah, baroh ngi don hok ban pynpaw ïa ki jingsngew bad ki nongrim jong ngi. Ym don ba lah ban khang. Ka dei ka kamram jong ka sorkar ban pdiang ïa kino-kino ki kynhun kiba kwah ban pynpaw sha ka ïa ki jingdawa. Ïa kata ka jingpdiang ne jingbym pdiang ïa ki jingdawa ka wan hadien. Haba khlem pat sngap bha ïa ki jingdawa, kumno yn shu ong beit ba yn ïakren tang halor kawei ka mat bad ym ïa kawei pat? Balei ngin klet ba ka Roster System ka mih na ka Reservation Policy bad ym da khongpong? Ka sorkar kan hap ban shah shkor ïa baroh ki kynhun namar kane ka dei ka mat kaba ktah ïa ki samla kiba wad kam bad namarkata, ka ktah salonsar. Bad balei ban ïa tieng ban pdiang ïa ki jingai jingmut halor ka jingpynkylla ïa ka Reservation Policy? Kam dei shuh ka sien banyngkong ba kaba kum kane ka jingdawa ka mih. Ka la ïaid mynta la bun snem, bad ki sorkar ki barim ki la shah shkor ïa kita ki nongdawa watla ki khlem pynkylla eiei ïa ka bhah thung kam thung jam.

Ngi lah ban kylli balei kane ka mat kiba ïasnoh – Reservation Policy bad Roster System – ka thnam bha ha kane ka kynti. Ka daw ka long ba hadien ka High Court ka la bthah ïa ka sorkar ba dei ban pyndonkam ïa ka Roster System haba pyntreikam ïa ka Reservation Policy, la shem ba ka jingbhah ïa ki kam ka long kaba noh shiliang, bad ïa kane la ïohi lyngba ki byrta lait kam ba ka Meghalaya Public Service Commission, tnat pulit bad kiwei ki la pynmih. Ka dei ka jingshisha ba khlem ka Roster System ym lah ban pyntreikam ïa ka Reservation Policy. Ngim ïakajia halor kata ka bynta namar ka dei ka jingshisha. Hynrei lada ym ïakren ïa ka Reservation Policy bad ban ïathir tang halor ka Roster System, ka long kaei-kaei ka bym lah ban long namar ki dei ki mat kiba ïasnoh. Ban ïakren tang ïa kawei kam pat long. Hap ban ïakren halor baroh ar.

Na ka liang ka sorkar ha ka jingïalang bad ki seng saiñpyrthei lashai ka sngi, kan shu pyni kumno la kheiñ la diah ïa kano ka kynhun yn ai katno tylli na ki kam kiba lait katkum ka Roster System. U Myntri Rangbah u la kubur ba ka Roster System ka dei kaba kyllaiñ bha bad namarkata, kiba bun ki MLA ki la pan jingpynshai. Lehse ka sorkar kan sa nang lah ban pynshai kham bha lashai ka sngi bad ha ki sngi ki ban wan. Tangba ngi sngewdei ban kyntu ïa u Myntri Rangbah ba um dei ban kyntait ban ïakren halor ka jingdawa ban pynbeit thymmai ïa ka Reservation Policy katkum ka jinglong jong ka por bad da kaba peit ïa ki jingshisha. Ym dei ban shu ong beit ’em’. Lada ym ïakren bad ka sorkar, yn ïakren badno namar ka Reservation Policy ka treikam tang ha kaba ïadei bad ki kam sorkar bad ym ki kam shimet. Ka sorkar ka long kum ka kmie kaba hap ban kdup lut ïa baroh bad ym ban pdiang tang ïa kiba ka sngewmon bad kyntait ïa kiba kam sngewïahap jingmut. Kata kam dei ka kmie lane ka sorkar. Ngi khmih lynti ba lashai ka sngi kan don ka jingïakren halor ka jingdawa ban pynkylla ïa ka Reservation Policy bad ka sorkar ka dei ban kren beit da kaba shai haei ka ïeng halor kane – ka kwah ban pynkylla lane kam kwah.

Kane ka Reservation Policy kam dei ka thma jaitbynriew. Lada pyrkhat kumta, kan long kaba bakla shibun. Ka dei beit thik tang kumno ban pynbeit ïa ka Policy kaba la ïaid la 51 snem khlem jingpynkylla eiei naduh u snem 1972. Kano-kano ka kam, ka donkam ïa ka jingpynkylla. Wat ha ki briew ruh, ki donkam ban kylla katkum ka jingdawa jong ka por. Ban shu long khyllung khynnah sah kam dei. Ki briew ki kylla na ka jinglong khynnah sha ka jinglong samla bad nangta sha ka jinglong rangbah bad ka jinglong tymmen. Ka jinglong shimet ruh ngi ju kylla da kaba kyntait ïa ki jingsniew bad pdiang ïa ki jingbha. Ha kajuh ka por, ngi hap ban peit bniah ïa kane ka Policy la ka dang ïahap ne em bad ka juk kaba mynta. La sdang pyntreikam ïa ka Reservation Policy ha ka spah snem ba 20 (20th Century) bad ka dang ïaid sah kumjuh wat haduh ka spah snem ba 21 (21st Century) watla ki la bun bah ki jingkylla kiba la wan ha kine ki 51 snem. Kumba ong ka ktien – dei tang ka jingkylla kaba long ïaineh – ha kajuh ka sur ka sorkar kan hap ban sngap ïa ki jingdawa ban pynkylla ïa kane ka mat.