Smt. G. P. Nongrum
Ka kmie ka kha ia i khun katkum ka jingthmu, ka plan bad ka jingshemphang jong ka. Shuwa ban kha ka dei ban buh jingkylli halade kumno ban pynlong briew ia ita i khun ba kan sa kha. Ha shwa ban kha ia ki khun ka kynthei ka don ka bor ban pynim bad sumar ia la i khun ne ka don ruh ka bor ban pynduh pyndam noh ia i shwa ba in wan longbriew sha kane ka pyrthei. Kumta i khun ba la kha i long ka jingai sngewbha jong ka kynthei ka ban long ka kmie bad ka nongsumar ia ita i khun ba ka la pun bad kit khyndai bnai ha ka kpoh jong ka. Dei ka kmie kaba ai ha ita i khun ia ka hok ban heh ban san ha ka niam ka rukom, ka riti ka dustur ba la buh da ki longshuwa manshuwa jong ngi ha kano kano ka ri jong ka pyrthei.
Ym don ba lah ban iaid na kane ka riti dustur u mynbarim ha kano kano ka jaitbynriew bad shisien balah ban iaid lait na kata ka ka lynti ba la buh ban hikai ia ki pateng ban wan. Ka don ruh ka jingthut ha ka jingim namar ki ong lah kylla lieng ne lah leh khyllah, kane ka jingleh khyllah na ka liang ka kmie na ka bynta ban hikai ia la ki khun, ka pynshitom sat ia ki khun ban iaid ryngkat ha ka imlang ka sahlang. Bad phin shem barabor ba ki khun ba la pynbor da ka kmie u kpa ban ym iaid lait na ka riti dustur ha ka imlang sahlang da kaba leh khyllah ha ka bam ka sa, ka ktien ka thylliej, ka riam ka beit bad kumta ter ter, kine ki khun ki kylla bitar (stubborn) bad im ka jingim kaba khim ha ka imlang ka sahlang.
Kumta, ka kamram ka kmie ban sumar ia i khun ka long ban iaid ryngkat bad ka riti ba ka la ioh pdiang na ka pneh ka kmie la jong ne na la rympei bad kane ka kamram ka sdang naduh ba la kha ia i haduh ba in da long briew man briew la phi don ha kano kano ka kyrdan long briew man briew la phi long uba duk ne uba riewspah ne phi don ha sor ne ha nongkyndong, phi dei u khristan ne u hindu ne musalman ka jingsumar bad ka jinghikai naduh ba ki dang rit, da ka jingieit kaba iadi ryngkat ryngkat bad sneng ka kraw. Bad ban pyndonkam ruh ia u dieng sympat ha ki khep ki khep jong ka jingim.
Namar, ka imlang ka sahlang mynta ka la pun da jingthala suda kat shaba phai (the present society is pregnant with vice and virtious). Ki long kmie kiba sah ha Shillong, ha Sohra. Ha Nongstoin, ha Nongpoh, ha Jowai bad ha ki khap sor ki jynjar namar ki khun ba la heh ki iaid ha la ka mon jong ki don kiba kyrni ha ka buaid, ka shang makia, ka jingdih drug, jingtah tattoo, jingdih kynja, bad kaba shyrkhei eh ka dei ka jingbyrngia ha ki kam awria. Da ka jingiaid mon jong i khun na ka iing bad ka tnum jong ngi, ngi shem ba Ha lynti syngkien ngi ki khynnah ba dang khie dang san, ki bam ki gutkha, ki raja khaini, ki kren ki ktien kibasngewlehrain ban sngap. Ha kti jong ki, ki bat ia ki mobile phone ba lyngknep bad ki set ia ka shkor da u earphone ha la ka jong ka pyrthei….. Kane ka dei ka dak jong ka pop ba shyrkhei kaba ki khun jong ka juk mynta ki im, kum kine ki khun kin don ha iing ka long ka jingkit ba khia ia ki kmie ki kpa. Bunsien haba phah jingphah ne kynto ban trei ia kano kano ka kam, ki ong “to mei” lane “to pa” bad ka shimpor da ki taiew ki bnai ban pyndep ia kata ka kam ryngkat bad ka jingiai ong bunsien bunsien.
Hynrei ia kane ngim lah ban shong kli kti bad kynnoh ia ki khun jong ka juk mynta ba kin ngat ha kane ka rukom im thala (easy life style), baroh ka pop ka leit sha ka kmie u kpa uba pynheh pynsan ia ki bad ki bym lah ban buddien ia ka iaid ka ieng ka jong ki.
Namar kata phi ka kmie u kpa to sharai bad bud dien ia la ki khun ba phi la kha ha kane ka pyrthei, ba kin long :-
*Ki Diengduh ba skhem jong phi ka kmie u Kpa.
*Ki rishot ba khlain ha la iing.
*Ki Riew peitngor bad ki nongtrei mon sngewbha ha ka imlang ka sahlang
Ki Diengdoh ba skhem jong ka kmie u Kpa :- Bunsien haba ki khun ki la kynjoh ia ka rta ka jinglong khynnah samla, ki la poi ha ka aiom jong ka jingshah pynshoi. Kane ka jingshah pynshoi ka wan na ki lok ki jor, kiba leit ba wan lang la ha skul pule ne ha jingbylla ki don ki lok kiba la kham heh kham sian ki pynbang pynbieit bad pynngop ia kito kiba shah ha la lynti jong ki. Haba ki ngop ha kum kine ki riew shalak, ki khun ki ialeh ban buhrieh na ki kmie ki kpa ia kata ka jingiakynduh jong ki shabar na la iing. Kim treh ban shong kai lang ban pynshngaiñ ia ka kmie u kpa hynrei ki ialeh ban phet jngai jngai na la iing. Haba ki wan phai sha la iing ryngkat bad ka jingarsap ha ka dur, ki ialeh ban leit thiah noh. Ynda ka kmie u kpa ki sneng ki pyni ia ki, kim trei shuh ban bam ja bad thiah noh bym don jaka shang shuh ba la miet. Ha jingthiah ki tap op ia lade da ka nep, katba ka mobile jong ki ka thaba, ynda khie mynstep ki khreh ban phet noh na iing. Ki khun ba la leit pule lada ki don ka kmie u kpa kiba dang duna ha ka thoh ka pule ki pynbieit shuh shuh ia ki na ka bynta ka pyrthei jingsngewbha lajong. Bun bah ki kmie ki kpa ki bynniaw bad jynjar trah haba ki khun ba ki la kha ki iaid hala ka mon. Hynrei don ruh ki kmie ki kpa kiba ioh ia ki khun kiba long kum ki diengduh ba skhem ha ka jinglong tymmen jong ki kum kine ki khun ki pynsngewbha ia la ka kmie u kpa, haba ki khun ki lah ban pynsngewbha ia la ka kmie u kpa na ka burom ka akor jong ki, ka iing ka sem ka suk ka sain bad kine ki khun kim ju shah pynbieit hano hano namar ki ioh ia ka jingieit bad jingkyrkhu na la ka kmie u kpa la jong bad dei kine kein ki diengduh ba skhem jong ka kmie u kpa lane kita ki rishot ba khlain ha la iing.
Ki khun kiba iaid ryngkat bad ka kmie u kpa haman la ka sien jam ki kylla long ki nongkit nongbah ia ka iing ka sem, ki iohi ia ka jingduna bad ki pyndap ia kaba duna. Kine ki kylla long ki rishot ba khlain jong ka iing ka sem.
Ki Riew peitngor ha ka imlang ka sahlang :- Ha ka imlang sahlang phin shem khamtam ha ki jaka ba la ia khleh dkhar, ki khun kynthei khasi jong ngi ki deng khadu, ki sam khmut bad ki kren kham bun da ka dkhar bad da leh sarong ba ki la ia khleh khawlang. Kane kam dei ka jingshai hynrei ka dei ka jinglong mraw ha la ri la jong. Katba ki dkhar ba wan sah hangne ym ju iohi ba kin pyndonkam ia ka jain sem khasi laitnoh ki khar nepali katto katne kiba phong jain kyrshah na ka bynta ka jingbit jong ki. Namar kata ka ri ka donkam ia ki khun kiba long ki riew peitngor ha kiei kiei kiba rit bad kiba heh kat kum ka bor bad jinglah jong ki ha baroh ki liang.
Ha ka liang ka khaii pateng, ka pule puthi, ha ka liang ki kam bylla ne ka rep ka riang bad ri jingri. Ha ka liang ka khaii pateng, katba u bar jylla u shong ha i dukan rit, kat nang mih ki snem u nang pynheh ia ka seng, hynrei ki khun jong ngi ki shong ha ki dukan baheh bad kham bun ki nang ran bad sa khang khyrdep noh namar ka baiseng ka la lut. Haba ka kmie u kpa ki seng kam lajong, katba ki dang im ka kam ka bha, ynda ki la khlad noh na pyrthei, ia ka kam jong ki, ki khun kim nang ban trei namar kim iahap jingmut ban ia treilang naduh ba ki dang rit. Hynrei ha ki khun kiba la kit lang ia ka khia ka shon jong ka kmie u kpa, lada ki sdang ia ka kam ba la seng ka kmie u kpa, ki roi arshah bad nang khraw namar kim donkam ban sdang naduh tynrai, ki donkam ban pynheh ia ka seng kaba la don lypa. Kum ka kam die sha lada bud ia ka kam ba la seng da ki kmie ki kpa – khun kim donkam shuh ban thied khiew thied pliang namar ki la don lypa ha iing, kane ka long ruh ka nuksa ban bud kumjuh ia kiwei de ki kam la jong.
Kum ki riew peitngor ha shnong ha thaw, ki khun ba la pdiang ia ka sneng ka kraw na ka iing kin ym shah thied ban ngop ha ka bamsap bam phong kumba shah thied ki syiem bad myntri jong ki hima khasi ba don ha khappud. Namar u mynder na shiliang pud um lah ban kner ia ka jaka sha shiliang pud, palat ia u pud u sam, khlem da leit die bad tyrwa dalade na ka bynta ban ioh pisa. Ka jingkynnoh ba la shim u khar bangle, u khar Assam, ne U khar shipai ia ki jaka puta ba don ha kylleng ka sor bad ha khappud kam don nongrim eiei, namar dei ki trai um trai khyndew ryng-kat bad ki rangbah kur / ki rangbah shnong ba don seal kiba bynda khyndait pa khyndiat na ka bynta ka jingdonkam la jong. Kum ban shu pyni noh khyndiat, phin lap ha thain Nongrah parmaw la don ki iingmane Lushai, don sa ki “Baptist church na Thangkhul” kiba wah sarong ia ki Notice board ban tei jaka shong jaka sah. Lada leit sa Ha thain Majai don ki Manipuri basti, ki jaka mane blei man la ki jaka, don sa ka new Majai, bad ka khaii pateng la dap da ki bar jylla, bar, ri. Kane ka Dei namar ba ngi iohthiah lyngngai ha ka wad jingsuk, kumta ngim salia ban peitngor ha ka imlang sahlang.
Hooid, ngi Donkam ka jingiakhleh bad kiba nabar hynrei ban peitngor bad ban ym long lang kñia ha la ri la jong. Da kaba ia khleh lang bad ki bar jylla ngi ioh shibun ki buit ki sap kiba bha kiba ai jingmyntoi ia ngi ha ka jingiadei kaba man ka sngi. Don ruh shibun bah ki buit sniew ba kine ki bar jylla ki don hynrei shim ia kaba bha bret ia kaba sniew. Wat la ym lah ban khang ia ka jingwan kiba nabar hynrei ngi don shibun ki atiar ban khang ia ka khaii pateng bad ia ka jinglong trai ia ka bri ka khyndew, ka aiñ iada ki don, hynrei dei ka jingwad jingsuk bad ka mynsiem jai pdeh, mynsiem sngewheh bad sarong kaba ai lad ia kine ki bar jylla ba lehrit bad iai shah ban suh khlieh ha ka ri jong ngi. Lada phah ia ki khun jong ngi ban die alumuri ha khmat Nan palok ne Ha Phan Nonglait Park ! kin ong “shish ka kmie bieit kaba phah ia ka kam kaba pynlehraiñ,” hynrei ki mama u ieng shwa marwei, hadien shibnai wan sa arngut bad ter ter ki ieng phra khyndai ngut ban kamai ja kpoh na kane ka kam khleh bam rneng ba ki nongleit nongwan ki bam byrngia, ki ioh ban phah skul ia ki khun sha foreign bad ki ioh ban shna iing sha la shnong.
Ban peitngor Ha ki thaiñ border :- Kaba ka sorkar ka khaprip ia ki khmat na ka bynta suk ka saiñ jong ki trai jylla kiba shong ha Khappud. Kine ki trai jylla kiba rep ba riang ba ri jingri, katba kin kheit ia u soh ki la shah tuh noh ha ki khar bangle kiba iaid kynhun kiba wan khnang ban lute naphang kat kaba don ha lynti jong ki. Ha ki por ba ki iaid kine ki nonglute. Ki trai kper trai jingri ki hap rieh ialade tang ban lait im namar kine ki nongtuh ki la biang ki tiar pynmynsaw. Nalor kata, lada don makna shibun ki mar rep, ka surok ban kit ia ki mar kam don kumta kine ki nongrep sha khappud ki mad shibun ki jingeh, lynter ki sngi lynter ki bnai bad lynter ki snem naduh ba ioh jylla Meghalaya kine ki nongshong shnong sha khappud ki iai shah thombor bad don ruh ki por ba kat haduh ban da duh ia ka jingim.
Hato buh ka jingkylli, ha la mynsiem, ia kine ki trai jaka ba la byndi ia la ka jaka ban ioh pisa da kaba die ia ka lawei jong ki pateng ban dang wan, ki lah mo ban hikai ia la ki khun ba kin long ki riew peitngor ha ka imlang sahlang? Da lei lei kine ki jait long kmie long kpa kin ym lah ban ialam ia ki khun ha ka lynti ba bha ne ban kamai ia ka hok. Ne ki khun ba la kham shai bad kham proh ka jingmut jingpyrkhat ki la dep iohi ia ki kam ba ki kmie ki kpa jong ki ki trei (mentally incepted). Ynda ki la kham rangbah kine ki khun kin sa kham palat ban ia ki, ha ki kam rieh ba trei ka kmie u kpa.
Donkam ka jingpeitngor, ban kyndat shiliang ia kane ka umsaw kaba iai tuid sha kane ka ri da kaba pynkylla ia ka tip tuh bad ka pyrkhat pyrdain jong ki khun da ki seng long kmie bad ki rangbah ban iada ia la ka ri la jong da kaba sdang na la rympei.
Haba ka kmie u kpa ki don ki khun kiba la heh la san bad ki bym lah shuh ban sneng ban pyni, kim tip shuh ki khun jong ki shano ki wan shano. Ha kum kane ka por ka kmie u kpa ki dei ban pan jingiarap na ki longsan ki rangbah ha dong ha shnong bad ha iingmane ban buddien ia ka iaid ka ieng khnang ba kin lait na ka jingtyllep ka pap ka sang ban shah pynbor ban leh ia ki kam sniew. To tip ba lada bud dien tang 5 sngi la tip lut ki khun jong phi ki dei kiei -ki dei ki soh pyut ne ki soh kynsai -ha ka imlang sahlang.
Ha kane ka juk ba mynta ngi im ha ka pyrthei ba la shai, ha kaba ki digital bad electronic media ki synshar, ia ka iaid ka ieng ka trei ka ktah da ka internet bad satellite, ym don jaka rieh hangno hangno. Ha India jong ngi, ngi im ha ka juk ban rat ia ka jingduk (Development economy) kaba mut ka jingroi ban bud dien ia ka nuksa jong ki ri ba riewspah (Developed countries), kumta ka jingsniew ruh ka roi sted bad ka jingshai ka jingbha ruh ki roi sted namar kine ki wan na ka jingiatynneng, ka shong ha ka kmie u kpa ban ialam ia ki khun ha kano ka lynti kaba ki la sain dur ban pynim bad pynlong briew ia ki.
