
D. PAKYNTEIN
Halor kane ka bynta, ym da don eh ban ia kren, iathoh- iatar, tad haduh ba ia ka Jylla Jammu & Kashmir la phiah hapdeng artylli ki Union Territories, kata, ka Jammu & Kashmir bad ka Ladakh. Barabor, ia ki Union Territories la pynkiew kyrdan sha ki States (Jylla). Kane ka dei ka sien kaba nyngkong eh ba la phiah ia ka Jylla. Don arjait ki Union Territories (a)kiba don ka Iingdorbar, kita ki long ka Delhi, Puducherry bad Jammu & Kashmir (b)ki bym don Iingdorbar, kita ki long, ka Andaman bad Nicobar Islands, ka Chandigarh, ka Dadra & Nagar Haveli bad Daman and Diu, Ladakh bad Lakshadweep, hapoh ka jingsynshar ka Sorkar Kmie.
Donkam ki Union Territories namar ka Delhi ka dei ka nongbah jong ka Ri India, ka Andaman & Nicobar Islands ryngkat bad ka Lakshadweep namar ka jing-jngai, hynrei ka Chandigarh, ba la ia knieh da ka Punjab bad Haryana, ka dei ruh ka nongbah jong kitei ki artylli ki Jylla, donkam ban iada bad pynneh ruh ia ki riti-dustur, ki kolshor, ban kyntiew ia ka ioh ka kot, ka pule puthi, ka koit ka khiah, bad khamtam ban don ka jingshongshngain.
Kam dei tang ha Ri India, ba ki jylla baroh ki dang don la ki jong ki jong ki kolshor, hynrei, ki don kiwei ki Ri ka pyrthei ba riewspah ne duk kiba dang don la ki jong ki jong kikolshor. Dang sngewshngian ba ngi dang lah ban iohi ia ki jingshad, ki jingriam ba tynrai ka jaitbynriew Khasi & Jaintia, Garo bad kiwei kiwei, ban iohsngew ia ka rwai, ka tem, ka put na menbarim, ba dang don kiba thainryndia, thainmuka, thainshang, thainprah, bad kumta ter ter. Dang im ki niam tynnrai, kibahaba ki leh ne rai ia kano kano, ki da pan jingbit na U Blei hi. Kine kiei kiei baroh ki pynshisha ba ngi dei ki jaitbynriew ba hiar pateng, kim lah ban shu mih hi. Kane ka pynskhem ia ka jinglong trai ri ha ka jylla baroh kawei. Ka pynskhem ruh ia ka jinglong traibal jongngi.
Ka Sorkar Kmie haba ka iohi ba ka jingbym lah ka sorkar jylla ban synshar hok, bad ruh ban iakhun ia ki lehnoh, bad haba ym don jingshngain shuh, bad ka ktah shibun iaka ioh ka kot jong ka Ri baroh kawei, kumta ka la phiah ia ka Jammu & Kashmir bad ka Ladakh. Ka jingduhnong ki Union Territory kiba rit paid ka long ba kim don Iingdorbar. Ka Chandigarh, kaba ka jingheh ka long kumba 114 sq km, ka dei ka nongbah kaba itynnad bha, ka ioh jingmyntoi bha namar ka dei ka nongbah jong artylli ki jylla, Ka don bun ki skul, hospital sorkar kiba bha tam, ynnai ia krenshaphang ki skul, hospital shimet bad jong ki balang ne niam bapher bapher. Ka Ladakh bad ka Jammu & Kashmir ki don ka lawei ba phyrnai, kila kiew stet bha ha kine ki arsnem, ka jingdurut ka sorkar kmie ka long kaba khraw, tyngeh bad stet bha ha baroh ki liang, la dep shna da ki hajar tylli ki surok bah surok rit bad da ki spah tylli ki jingkieng. Nangta, 31 tylli ki surok kiba la samlyngba ki lum (tunnels), sa 10 tylli tang ban pyndonkam da ki shipai, ki kali ba pyniaid da kaba pyndonkam da ki tyllainar (cable cars) ne ropeways, kumba ia tip baroh, ki jaka sumar, ki skul & kolej bad kumta ter ter. Ka Zojila Tunnel ban pyniasoh ia ka Jammu & Kashmir bad ka Ladakh, kan dei kawei na ki tonel kaba jrong tam ha Asia, kata 14.15 Km. Ka Chenab Bridge ha Jammu & Kashmir, ka dei ka jingkieng rel kaba kynjang tam ha ka pyrthei, kata haduh 1178 phut, ka ia ryngkat bad ki iing kiba 97 ne 98 mala eiei. Ka Ladakh kan don ruh ka jingpynmih bor ding naniamra ia kaba ki khot ka Geothermal Plant. Don tang kyndiat ki bynta jong ka Ri ba lah ban tan bor ding naniamra, artylli, na kita, ka dei shilynter ki bynta bashatei jong ka Jylla Arunachal Pradesh bad ka Jylla Sikkim.
Kane ka jingphiah ia ka Jammu & Kashmir, kala law noh ia ki syrdot jong ki jingsohsat ha ka shimiet. Hynrei dang don hi katto katne ki seng, bad seng sain pyrthei kiba pyrshah khlem nongrim. Khynwin ka Lok bad Rajya Sabha, kyang / kren kulmar, leh shongshit, mynta pat, jar ki sngap. Kaba sngewthamula eh ka long ba wat ka China bad Pakistan ruh ki pyrshah. Kim dei ban batai stad ia ka kam iing jongngi. Ki jingthmu jong ki la pulom lut namar ba ngi don ka Sorkar Kmie kaba da khlain bha, kaba iada na ki jingthombor jong kiwei ki ri. Hynrei te, lah poi u Chaina ha phyllaw iing.
U Myntri Rangbah duh ka Ri lem bad ki Myntri baradbah, ki leit khmih man ka por khnang ba ka kam kan iaid kumba la buh, bad ban lah ban pyndep hapoh u snem 2026. Ki nong Puducherry kim kwah ban pyniasoh bad ka Jylla Tamil Nadu, namarlehse ki suk, ki biang kum ka Union Territory. Kino kino ki thain ba don ki lum bad ki wah bakhuid basngur, ka jingitynnad kan don beit. Ka Khajjiar, ha ka Jylla Himachal Pradesh, ka ioh ka nam banyngkong eh, kata ka”Switzerland of India” kumba ju tip ia ka Shillong kum ka “Scotland of the East” bad ka Coorg ha ka Jylla Karnata ka kum “Scotland of India.” Don bun tylli ki jaka ha Jammu & Kashmir bad Ladakh kiba dei ki “Switzerland of India” kiba lah ban iakhun ban ioh ia ka nam lahduh.Khlem jingkhuid jingsuba, ym lah ban ioh ia kitei ki nam.
Ka dei ka sien ka banyngkong eh ba baroh kawei ka pyrthei ka iohi ia ka jing-kmen, ka khmat ba phuh ba phieng jong ki nong Kashmir namar ki la iohi ia ka lawei ba phyrnai bad ia kane la sakhi ruh da ki nongmihkhmat jong kiwei ki Ri ka pyrthei kiba wan sha ki jingialang jong ka G20, ban iohi ba kata ka Kashmir, kam long shuh kumjuh, kumba ngi, ki nong India ngi ju iohsngew bad iohi ha kine ki 70 tylli ki snem ba lah leit.Don ruh kiba ong ba kam dei shuh tang ka Switzerland of India, hynrei ka “Paradise on Earth”