Haba Khlem Ka Tynrai

L. G. Laloo

Katba nang iaid ki sngi, katta ki jingeh ki phnieng ia ka Jaidbynriew. Hynrei kaba sngewsih ka long ba ym don ba iohi ia kata namar ngi ia bunkam tang na ka bynta ka malade. Ki khana pateng ki iathuh ha ngi ia kata ka aiom ksiar ha kaba u mrad u briew, u khla u  thlen, kawei ka ktien ki dang iakren bad ruh haba puson ia kitei kiei kiei bad ia nujor bad ka mynta ka la dei shisha ia baroh  ki baieit ia la ka thymmei  ban ong ‘Por ba la leit ym wan phai’ bad ban jaw ummat na ka bynta Ki Sngi ba la leit noh. Lada ngi kyrtiang dien ia ka jingiaid jong ka por ngin iohi ba ki jingkylla kiba bun ha ka imlang sahlang jong ka Jaidbynriew ki wan mih pyrthei ynda haba ngi la nang ban thoh bad pule, kata dang tang hapoh 200 snem ei ei ne kumba lai bad saw pateng bynriew. Na ki khana pateng bad na ki jingthoh kiba iathuh ia ka jingsdang jong ki Hima lah ban ong ba kum ka Jaidbynriew ngi don la ka jong ka tynrai ia kaba U Blei Nongbuh Nongthaw u la buh kyrpang naduh ba dang kynthong ka pyrthei. Wat lada ngim lah ban tip bad pynshisha ia la ka tynrai kaba la iaid lyngba ki hajar bad ki phew hajar snem hynrei ngim lah pat ban len ba wat haba ngim pat tip ia u A bad B ka jingiathuh ki longshuwa na kawei ka pateng sha kawei ia kata ka Sotti Juk bad ka jingsneng jong ki ia la ki longdien ban kamai ia ka Hok bad ban bat ia la ka Juban ka dang don ha ki dohnud jong ki katto katne haduh kine ki sngi  tangba ka shu long tang ka jingkren khlem ka kam.

Ha kane ka juk ha kaba ka jingstad ka la synshar ia ka pyrthei bad haba la bun kiba nang bastad hapdeng ka Jaidbynriew, kam dei shuh ka por ba ki jingiathuh khana shaphang u Hynniew Trep, U Lumsohpetbneng, ka Jingkieng Ksiar ne ka Diengïei kin shu long tang ki Puriskam. Lada ia kito ki jingjia kumba thoh ha ka Bible khamtam ha ka kitab Genesis ngi kheiñ ba ki dei ki Gospel Truth kumno ia kiei kiei kiba la iathuh pateng hapdeng  jong ngi ngin kyntait ? Ia ka Jaidbynriew Jew la iathuh ba ka hiar pateng na u Abraham bad ia kane ngi ngeit namar la thoh hato kam la dei ba ngin pyndonkam ia ka jingstad kaba U Blei U la ai ha ngi kumba la kdew ha ka kitab u Eklesistis 3 : 11 bad hato kam la dei ka por ba ia ki pharshi kiba ker sawdong kitei ki puriskam ba la kdew haneng yn pynshisha na ka bynta ka burom jong U Nongbuh Nongthaw.= Kum ki nonghiar pateng na kita ki Hynniew trep Hynniew Wasa bun na ngi ngim ju phohsniew ban tih ia la ka Tynrai. Lyngba ka jingtip jong ngi ia u A bad u B la pynlong ia ngi ba ngin shu hun ha ki jingong ba ngi dei na ka kynhun ki Monkhmer ne ki Mongolian bad kumta ter ter bad ngim ju pyrkhat ba ka lah ban long da kumwei pat. Ha ka jingiaid jong ka por na kum kine ki jingpyrkhat la pynlong ia ka Ri bad ia ka Jaidbynriew ban pra lyngkhot lyng-khai na ka daw jong ka jingbymtip ne shem ia la ka Tynrai. Wat la nga dei u briew uba la pynheh pynsan ha ka niam Khristan hynrei nga iohi ba kane ka jingbymkhein snep ia la ka tynrai ka pynlong ia kiwei ki element ban shim kabu bad pharia lyngkhot lyngkhot ia ka jinglong kawei ka Jaidbynriew. Ym tang katta haba ym don ka tynrai wat ki Riti Dustur kiba teh ia ka jingialong kawei ki jah noh bad ka jinglong sotti jong ka Jaidbynriew ruh ka duh noh. Ka por ka la dier bad ngin ym lah shuh ban phai dien trai, hynrei ka jingshisha ka dei ban paw bad kata ka long ba ngin tip ia la ka thymmei namar kumba ka long mynta ka tynrai u Khasi ka long kaba la khleh milai jaktung kat haduh ba baroh la ia kam trai lut ia ka. Ka khana pateng ka ong ba ngi long ka Jaidbynriew kaba khlem kot khlem sla namar ba wat ia kaba don ruh la nguid noh ia ka mynba u klan ia ka wah. Mynta ha kane ka juk ha kaba ka jingstad ka la roi kat haduh ba ka pyrthei ka la rit sa tang kat i marble, hato lah ban ngeit ba kane ka long kaba shisha ? NE ka long tang ka jingpynthame naduh mynhyndai hynthai ia ki kpa tymmen jong ngi ba kane ka Ri ba ngi kheiñ kordor ha ka akher ka sngi kan ym long shuh ka jong ngi. Haba pyrkhat ia kane ka jingjia bad haba pyndei bad ka influx kaba jia ha kine ki sngi lah ban suba ba u dkhar uba teh ia ka kot ha ka khlieh ynda ki la lait sha shiliang u kyntiew lang noh ia ka bhah jong u Khasi kat haduh mynta ba lada leh kumno kumno ruh ym lah ban khang ia ka jingrung kyrthep u mynder. U Khasi namar ba um don ei ei shuh ban pynshisha ia la ka hok u shu koh-nguh katba pyniaid kiwei bad ka lah ruh ban long ba ia ka Riti dustur ruh la pynkylla ban ai jait Khasi ia ka/ka nongwei da kaba shu tang.Ka Bri u Hynniew Trep Hynniew Wasa ka la nangrit da ka jingnang tur bad tap pud jong kiwei pat ki Jaidbynriew.Kumta ka la dei ia ngi uwei pa kawei ban pyrkhat sani lada ka jingiatiplem kam pat iap. Kaba nyngkong kaba ngi hap ban pyrkhat ka long ba kum ka Jaidbynriew ngi dei ban wad ia ka Mynnor ka ban ialam ia ka Mynta bad proceed sha ka Lashai bad ban buh ha ki jingthoh. Na ki jingiathuhkhana ia kiba mynta ngi kdew ba ki long tang ki Puriskam don bun ki jingmaian kiba la iaid lyngba ha ka Jaidbynriew ia kiba ki Longshuwa Manshuwa jong ngi ki la thoh ha ka mariang. Kine ki paw ba kim shym iapher na kito ki jingiathuhkhana kiba ngi pule ha ka Bible khamtam ha ka kitab Genesis. Ngi pule ia ki Ramhah ha ki por jong u Noah, ngi pule shaphang u mot Babel bad kiwei kiwei ki jingmaian. Ha ki khana pateng  jong u Khasi kum kine ki khana ki don bad hato don kano kano ka jingbatai kaba ong ba kim dei kijuh kiba U Blei U la thaw bad buh ha ka Pyrthei kumba la kdew ha ka kitab Genesis 1 : 26-27. ngim lah ban len ba kawei pa kawei ka kynja bynriew ha ka pyrthei ka tip bad sakhi ba don tang Uwei U Blei Uba long U Nongthaw Nongpynlong ia kiei kiei baroh. Hynrei ia kane ka jingshisha ngim pdiang namar baroh ngi pynksan ia la ka jong ka  jong ka jingsngew kaba ngi shim kum ka tynrai jong ka jingpynlong da U. Ka Bible kaba long tang maka ka kitab kaba U Blei U pynpaw ia ka MYNNOR lada nang ban pule ia ka. Hynrei bun ki pynkylla baji ia kine ki jingpynpaw namar ba ki underestimate ia ka Bor jong U Nongthaw. Kum ka nuksa, ki stad science ki ong ba da ka jingbthei jong kata ka Block Hole ha ka Universe mih ki met bneng kynthup ia kane ka pyrthei ha ka yrta kaba 13 & 14 billion snem. Hynrei haba phai sha ka Bible bad haba pynshongnongrim ia kane yn iohi ba ka Kyntien kaba nyngkong eh kaba U Blei U kren ka ong Long ka Jingshai. Hato kane kam la kdew shai ba da ka hukum jong U kata ka Black Hole ka khlei ia kiei kiei kiba ka la buhrieh kiba kylla long ki met bneng kiba control ia ka lynti iaid jong kane ka pyrthei kaba ngi im. Kum kine lada nang ban puson bad bishar ki don naduh basdang bad ba ki 6 sngi ba U Blei U la thaw ia ka pyrthei ki lah ban long da ki billion snem kat haduh ban pynlong ia kane ka pyrthei kaba bit ban buh ia u briew ba un im. Hato ngi ju puson katno million snem ka shimpor ia ki dieng bad ki jingthung ban kylla dewiong ne ba ka mariang kan saiñ ia u  Uranium bad kiwei kiwei ki marpoh khyndew ia kiba ngi ioh ha kine ki sngi ? Namar ba ka mynnor ha ngi kam don  bad ngi im tang na ka bynta ka Mynta bad ia ka Lawei ym don ba salia ban wad ia ki jingshisha. Lada ngi phai sha la ka jong ka Jaidbynriew bad ia nujor bad kiwei pat ki Jaidbynriew kiba marjan ngin iohi ba ka jingpait jingprat jong ka kumba ka long ha kine ki sngi ka mih na ka jingbym don ba pyrkhat nangno ngi wan bad kumno ki kpa tymmen, kmie tymmen jong ngi ki im wat tang ha shwa ba kan wan ka jingsynshar ki phareng. Katno ngut kiba iohi ia la ka Jaidbynriew ba ka long ka Jaidbynriew kaba pait naduh ka imlang sahlang, ka niam ka rukom haduh ka synshar ka khaddar. Katno ngut kiba iohi ba ki Nongialam bun sien ki kren tang ia ka Mynta kaba ieng na ka bynta ka Lawei khlem salia wat lada ka Jaidbynriew ka duh bad ka dam noh nangne na sla pyrthei. Toi hynrei kum ki briew kiba la shai ngi la dei ban sngewthuh ba ka Jaidbynriew kaba khlem ka Mynnor ka long ruh ka Jaidbyrniew kaba ym don Tynrai.Na kiei kiei kiba jia ha ka synshar ka khaddar ha kine ki sngi ym lah khlem da kdew ia ki jingleh jong ka SNHBH haba iakren ia ki Riti bad Dustur, hato ki nongialam jong ka ki da tip ia ka Tynrai ? Toi hynrei lada dei shisha ba ki kwah ban pynim biang ia la ka tradition, hato kim la dei ban tih shwa ia ka? Namar ynda haba ki la ioh ia baroh kaba ka Jaidbynriew ka donkam bad la buh beit buh ryntih ia ki, ia kiei kiei baroh kiba sah nangta yn sa ai lang tam ha ki. Ka jingleit jong ki ban ia kynduh ia u Union Home Minister ha kane ka stage kam don jingmyntoi ei ei ia ka Jaidbynriew hynrei ka sma politik pynban.Halor kine kiei kiei, tang naei yn bishar. Hato kim iohi ia ki dak ha ka kynroh kiba kdew ba haba ym tip ia ka mynnor, ka Tynrai kam don bad haba ym don ka tynrai ka Jaidbynriew ruh ka jah bad haba ka Jaidbynriew kam don shuh iaei pat yn ia kren ? Kine kiei kiei kim kut noh tang hangne kumne. Don bun ki nuksa kiba pyni ba kum ka Jaidbynriew ngim ju pyrkhat sani ia kiei kiei kiba u barim bajah u buh nam buh kyrteng naduh ba dang lung ka pyrthei bad kaba la pynlong ia ngi ban ym tip iala ka Tynrai. Ki matti ki don kyrhai hangne ha ka Bri u Hynniew Trep hynrei la shu pynsngew ha ki longdien ba baroh ki long tang ki Khanatang ne ki puriskam ban kynoi thiah ia la ki khun ki ksiew ha sawdong ka lyngwiar dpei lyngba ki duitara bad ki marynthing. To lehse ia kita kiei kiei kiba la jia ha ki phew hajar snem ka eh ban pynshisha bad la ki dei kiba da jia shisha ruh la  hap ban shu mutdur na ki matti kiba dang sah haduh kine ki sngi. Ka nuksa kum u Mawbynna jong u Mar Phalyngki ha Nartiang, ka krem marai ha u Lum Shillong, ka khoh Ramhah ha Thangkarang bad bun kiwei kiwei kiba kane ka pateng ka sdang ban ïit namar ki long ka spah ba la buhrieh jong ka Ri. Mynta haba kine ki la kylla long ki mawshun khrum jong ka Jaidbynriew Khasi – Pnar hato kam la dei ia ngi khamtam ia kito kiba la long ki Doktor jong ka ktien Khasi ban lum ban lang ia ki hajar ki skit bad ban pynshisha ba kum ka Jaidbynriew ngi don ka Tynrai. Ka la dei ka por ba ngim dei shuh ban shong kli kti ne ban ap ba ngin da poi ha shiteng riat hynrei ban pule la ki diengjat ha u shyiap kiba ki longshuwa manshuwa ki la pynsah.