La ka jong bad kat kum la ka jingtip ka jingbit ka jinglah

Ka eh ia uba kum uta U Hynniewtrep, wei ba um nym lah ban ia khleh ja ktung ne ia khleh khawlang bad kiwei kiwei pat ki jaitbynriew.

D. H. Kharkongor

U Hynniewtrep, uba la pun la kha hapoh ka Bri U Hynniewtrep, u dei uba ieit ia la ka jong, ia la ki jong bad uba da khnap ruh tang ia la ki jong. Kaba eh shisha ia uba kum uta U Hynniewtrep ba un iehnoh shadien ia ki baroh, kaba katno tam katba un leit juh un leit jem bad ba un leit sngew trai shnong shawei pat. Ka eh shisha ia uba kum uta U Hynniewtrep ba un leit buh hai shong noh wat tang shatai sha Ri Lum Garo. Ka eh ia uba kum uta U Hynniewtrep, wei ba um nym lah ban ia khleh ja ktung ne ia khleh khawlang bad kiwei kiwei pat ki jaitbynriew.

Kumta niar ban lap ban shem ia u Hynniewtrep wat tang hapoh u pud u sam jong ka bri jong U A’chik. Long katba long bad jia katba jia u Hynniewtep un kwah ban iai shong-iaisah beit thik tang ha la ka bri Hynniewtrep ka jong u. Te kumba ka long mynta u ba bun napdeng u paid Hynniewtrep u dang iai angnud ban iai shong iai sah ne ban dang iai don beit thik tang ha la ka bri Hynniewtrep ka jong u, kumjuh kumba uba bun napdeng u paid A’chik ruh u dang iai shong u dang iai sah ne u dang iai don beit thik tang ha la ka bri A’chik ka jong u. Ha kiba bun ki liang kine ki ar ki ju ia iaid ruh thik ha la ka lynti lynti. Kaba katno tam wei ba kine ki ar ki da iapher ym tang na ka liang ka lariti ne ka deity hynrei ba da iapher syndon hi ruh naduh ka tyllong ne ka tynrai. Lah ban ong ba U A’chik um da donkam ban wan krih shane sha ka Bri U Hynniewtrep kumjuh kumba U Hynniewtrep ruh um da donkam ban leit krih shatai sha ka Bri U A’chik.

U Hynniewtrep u dang iai don beit thik tang shane sha la Mihngi bad u A’chik ruh u dang iai don beit thik tang shatai sha la Sepngi. Wat hangne hapoh Sor Shillong ruh kam pat da don than eh ka jingiakhleh khawlang, hapdeng kine ki ar. Kane mynta ruh kam dei ka jingbsut ia ka jingsngew iapher jaitbynriew. Kam shym la mih ruh kano kano ka jingkynshoit ba ngin ieng ialeh, da ka wiat ka stieh, bad kitai kiwei pat ki jaitbynriew kiba dei ki A’chik. Kane kam dei ka jingialeh kaba bad ki A’chik hynrei ka jingdawa ba kane ka Sorkar kan peit thuh bad ba kan bishar thuh biang lane ba kan review’ ia ka State Reservation Police -1972, kata, ha shwa bakan shim ia kano kano ka rai halor jong ka ‘Reservation Roster System’. Kaba kumno kein kata ka ‘jingialehkai bad ka ding’wei ba, kum ban shu ong noh, ka jingialeh ka jong ki A’chik (ban pynneh pynsah ia ka State Reservation Policy – 1972) ka dei kaba thik bad ka Sorkar bad ruh thik tang sha la shatai, kata, kumjuh kumba kane ka jing-ialeh ka jong ngi ki Hynniewtrep ruh kaba beit thik tang bad kane hi ka Sorkar bad ruh thik tang la shane ?  

Lada ia kane kaei kaei ym lah ban ia sngewthuh jingmut, kat ban shim ia ka rai kaba yn ia hunlang da baroh arliang, ba kan bha ba ym shu ia rai ban ia iaid beit noh la ka lynti lynti. Kan bha pynban kumta wei ba U Hynniewtrep um donkam ban thap ne ap bam na U A’chik kumjuh kumba U A’chik ruh um donkam ban ap bam ne thap bam na U Hynniewtrep.Kumba U A’chik u riewspah ha ka liang ka mei mariang ka meiramew ne ki ‘natural resources’ ba U Hynniewtrep ruh u riewspah ha ka liang ka mei mariang ka mei ramew. Kumta kumba kameh ia u Hynniewtrep ba un im ne un ‘survive’ khlem ki A’chikba kam eh ruh de ia ki A’chik ba kin imne ba kin ‘survive’ khlem u Hynniewtrep.

Te wei ba U A’chiku ju iai pynpaw ba u ia iangnud ban ioh beit noh la ka jong ka jylla kaba pura, ka ‘Garoland’, ba U Hynniewtrep ruh u dei ban angud ban ioh lem noh la ka jong ka jylla kaba pura. Kaba katno tam wei ba U A’chik bad U Hynniewtrep ki da ia pher shisha ym tang ha ka liang ka lariti ne ka deity tynrai hynrei naduh ka tyllong ne ka thymmei. Ka dei ka jingshisha ba katba U A’chiku dei uta u ‘Tibeto-Burmese’, kumba long lem ki jaitbynriew Bodo, ba U Hynniewtrep (U Khynriam, U Pnar, U Bhoi bad U War) pat de u dei uta u ‘Austro – Monkhmer’.

Kane ka jingiapher jingmut, kaba mih na kane ka ‘State Reservation Policy’, ka dei ka daw ka dong kaba da biang tam eh ba ngin shu ia iaid beit noh ha la ka lynti lynti, kumta kumba iaid uta U Lot bad uta U Abraham.Khnang ba kan mym mih shuh sa kiwei kiwei pat, nalor kane ka jingiapher jingmut, khnang ban lait ruh de na ka jingiai iatei pap iwei ia iwei, ba kan bha pynban ia U A’chik bad ia U Hynniewtrep ba kin ia kubur beit noh ban shu ia iaid beit noh ha la ka lynti lynti. Kata, da kaba yn ia ioh bad ia don beit noh ia la ka jong ka jylla ne ka ‘Separate State’. Halor kane ka nongrim ba U A’chik u dei ban pynksan ba U Hynniewtrep un ioh beit noh ia la ka jong ka ‘Hynniewtrep State’ ka jong u kumba U Hynniewtrep ruh u dei ban pynksan ba U A’chik ruh un ioh beit noh ia la ka jong ka ‘A’chik State’ ka jong u, kaba kat kum une u pud u sam jong kane ka Garo Hills Autonomous District Council kaba kumne mynta.

Ki dei ban ia mir ki ban ia thir, ne wat ban ia tai, da kumno ba kin lah ban ia pynkubur ia ka Sorkar Kmie, kaba hangtei ha New Delhi, ba ka ruh kan mynjur ban ai beit noh ia ki ia la ka jong ka jylla kaba pura, kata, ka A’chik State ia U A’chikbad ruh ka Hynniewtrep State ia U Hynniewtrep. Ha shwa ia kata kaei kaei ba ki dei ban da ia mir ki dei ban da ia thir, wat ban ia tai ruh de, tad haduh ba kin da ia hunlang shwa halor uta u pud u sam uba thikna. U pud u sam u ban pyniakhlad ia kata ka ‘A’chik State’ bad ka ‘Hynniewtrep State’, kiba kin leit lang ban ia dawa lang, na ka Sokar Kmie.

Kyrmen ba ka Sorkar Kmie kan mynjur.Kyrmen ba ki jaitbynriew A’chik kin ioh shisha, kumba ki iai angnud, ia la ka jong ka ‘Separate Garoland ne ka Separate A’chik State’ khang ba ngi ruh ngin ia iohlem ia la ka jong ka ‘Khasiland ne ka ‘Hynniewtrep State’. Te to ki ruh ba kin synshar ne kin pyniaid hi ia la ka jong ka jylla ‘Garoland’ ka jong ki kat kum ka jingtip, ka jingtbit bad ka jinglah ka jong ki bad ngi ruh kumjuh ia la ka jong ka ‘Hynniewtrep State’, ia kaba ngin pyniaid ia ka kat kum ka jingtip, ka jingtbit bad ka jinglah ka jong ngi.