Ka jylla Meghalaya ka da dei shisha kata ka jylla ba la kyrkhu ki blei. Kaei kaba ngim don hangne? Ngi don lut ki jingdonkam bakongsan – um, jaka thung jaka tep ba seisoh, ki nongshong shnong ba shemphang. Ha kajuh ka por, ka dei ka jylla kaba kyrduh – kyrduh um, kyrduh bording, kyrduh ha ka jingpynmih mar bam bad hap ban shaniah na shabar, bad ka jingkyrduh ïa ki briew kiba trei shitom, trei dukhi. Katne ki wah ngi don ha kylleng ka jylla kiba la khring ïa u nongwei, hynrei ngim lah pat ban pyndonkam ïa ka um kaba don ha ki wah. Kaba bun na ka um ka shu tuid kai sha ki thor jong ka Bangladesh bad Assam. Hangthie, ki briew ki ïa lynñiar shisien ba la tuid ka umbah umsam na Meghalaya. Hangne pat, ngi ïa ïam bad ïa lynñiar namar ka jingduna umbam umdih bad ka jingkyrduh bording. Peit sha ka Wah Umngi, Wah Umngot, Wah Umïam, Wah Umtrew, Wah Simsang bad kiba bun kiwei pat. Haduh katno ngi la lah ban pyndonkam ïa ka um kaba don ha kine ki wah? Ha ka juk stad mynta, ym lah mo ban pyndonkam ïa kane ka um ha ki wah na ka bynta ban bam ban dih? Ki shipai ki tan ïa ka um nangthie na Umïam la da ki snem mynta ban pyndonkam man la ka sngi. Ka sorkar kam pat lah ban leh kumjuh! Ki shipai ki lah, ka sorkar kam lah?
Ngi la ju pynkynmaw na ka por sha ka por ïa ka jingpynpaw ki riew shemphang ba ka Thma Bah III kan dei halor ka umbam umdih. Ngin peit nuksa shwa tang na ka jingïaknieh um ha ki shnong ki thaw. Bakla tang khyndiat ha u laiñ, la mih ka jingïakajia hapdeng ki para nongtong um. Pyrkhat ynda la ïaknieh um sa ki Ri kiba khlaiñ bor. Kaei ka ban jia? Ki tup ki man bad ki pyrton shipai kin shu ïeng laiñ beit ban ïa pyni bor bad ban ïaknieh ïa ki jaka ba don ka um. Mynta ngi ïakren shaphang kata ka “Artificial Intelligence” kaba la sdang ban knieh lut ïa ki kam ki jam ba ju trei da ki briew, hynrei ngim ïa pynleit jingmut pat ha ka um kaba dei kaba kongsan tam ha ka jingim briew. Ha ka met u briew, la kumno-kumno ka jingdon jong ka um ka long 70 na ka 100, bad tang hangta shwa ngi la sngewthuh ïa ka jingkordor jong ka um. Lada ka met ka tyrkhong, ki briew ki ngat ha ki jingpang jingshitom bapher-bapher. Ka um ka long ka dawai bah dawai san kaba ngim dei ban kheiñ poh.
Ngim tip shuh kaei ka ban jia lada kane ka jingrang tyrkhong ha Meghalaya kan ïai bteng. Ngi la dei ban ïoh ïa u ‘lap bah ‘lap san, hynrei mynta u dang phet sha jngai. Ka jingslap ba malu-mala ka shu wanrah tang ïa ka jingktieh kai, hynrei ka la nang pynjur ïa ka jingkhluit. Ka Dam ha Umïam ka don hapdeng ka jingshah khang khyrdep bad ka Meghalaya Energy Corporation Limited (MeECL) kan ym lah ban tan bording shuh sa tang katto katne sngi. Ka MeECL ruh ka shu ap beit lano uta u ‘lap bah ‘lap san un ther tyngeh ban pyndap ïa ka Umïam khnang ban sting ka jingkulmar jingmut. Ka long ka jingkordit kaba khraw na ka bynta baroh. Ngin hap ban shu ïa ap ïa u slap watla ym don jingkyrmen shuh ba ngin ïoh ïa u slap u ban neh khyndai sngi khyndai miet. Ah! Ka mynnor kaba thiang ka ban neh sa tang ha ki jingkynmaw bad ha ki jingïathuh khana.
Ha kane ka juk stad saïan, kaei kaba ym lah ban leh lada pyrshang? Ïa ka um na ki wah, ngi lah ban pyndonkam ha ka rep ka riang lane na ka bynta ka bam ka dih. Ngin peit nuksa na ka Ri Israel kaba tyrkhong namar ka jingduna slap. Hynrei ka dei pat ka Ri kaba khlaiñ bor haduh katta-katta. Ha ki jaka rep jaka riang, ka Israel ka pyndonkam da kata kaba ki khot ka ‘Drip Irrigation’. Ha ki snem kiba mynshwa, ki la don ki Myntri bad ophisar na kane ka jylla kiba la leit sha Israel ban wad bniah halor kane ka ‘Drip Irrigation’. Kaei kaba mih na kata ka jingleit sha Israel, ym don kiba tip bha. Ngim tip la ka la don ne em ka jingpyrshang ban pyntreikam ïa ki buit ba ïoh pateng na ka Israel. Lehse ka la shu long tang ka jingleit shang kai pyrthei.
Ngi im hapdeng ka jingpahuh bad ka jingkyrduh namar ngim nang ban pyndonkam ïa ka jingaiei u Nongthaw u Nongbuh, bad ngi sa shu kut tang ha ka jingkhñium. Pyndonkam ïa ki kor ki bor kiba u khun bynriew u la thaw da ka jingstad bad kata ka jingstad ka dei kaba wan na u Nongthaw u Nongbuh hi. Lada ngim nang ban pyndonkam, ngin sa shu ïa sahdien sah kumne shi kumne bad ngin ym lah ban kiew irat ha kino-kino ki liang. Ngi hap ban ïa pynsted ban wanrah jingkylla hashwa ba ki jingkylla kiba bun kin tyllep ïa ngi.
