Ha kine ki sngi, ngi ïohi ïa ka jingthnem ka basa dohkha ha Ïewduh hadien ba ka Commissioner of Food Safety jong ka sorkar jylla ka la ai hukum ban pynsangeh ïa ka jingwanrah ïa ki dohkha nabar jylla na ka bynta 15 sngi na ka daw jong ka jinglap ïa ka jingpyndonkam ïa ka dawai Formalin kaba long kum ka bih kaba shyrkhei na ka bynta ki nongbam. Hynrei la shah pat ban die ïa ki dohkha ba pynmih na kane ka jylla lajong bad kiba wanrah kum na Assam. Hangne ka pyni ba ngi donkam ban pynkiew ïa ka jingpynmih ïa ki dohkha na ka jylla lajong khnang ba ngim donkam ban shaniah than ïa kiba nabar. Tangba ym dei ban ïa khlieh dor palat lane shim kabu namar ka jingkwah lut ka lah ban ïalam sha ka jingduh lut. Ngim dei ban pynbor ïa ki nongthied nongpet ba kin ym wanphai shuh ban thied ïa ki dohkha kiba pynmih ha kane ka jylla lajong. Kata kan sa wanrah jingduhnong ïa kiba bun. Ka shong ha ka jingstad jong ki nongri bad nongdie dohkha kumno ki ïa pynbeit khnang ban ïa biang lang.
Ngin ïa peit mynta ïa ki jingkheiñ jingdiah kiba ïadei bad ka jingpynmih dohkha na Meghalaya. Ha u snem 2022-23, ka jingpynmih dohkha na jylla ka long 19,373.925 metrik ton katba ka jingwan poi jong ki dohkha nabar ka Jylla ha une ujuh u snem ka long 15,067.80 metrik ton. Kine ki jingkheiñ ki dei ba ïoh na ka tnat ba dei peit ïa ki kam dohkha-dohpnat. Na katei ka 19,373.925 metrik ton, ka distrik kaba pynmih bun eh ka dohkha ka dei ka West Garo Hills – 5260 metrik ton. Kane ka tnat ka la kdew pat ba katkum ka jingdon briew ha ka jylla, la dei ban pynmih kumba 32,000 metrik ton ka dohkha bad kumta, ka don ka jingduna kaba 13,000 metrik ton. Ban pynkiew kham bun ïa ka jingpynmih dohkha na jylla, ka tnad ka la pyntreikam ïa ka ‘Meghalaya State Aquaculture Mission’ (MSAM) bad ka ‘Pradhan Mantri Matsya Sampada Yojana’ (PMMSY). Ka long ruh kaba sngewtynnad ban tip ba ka distrik hapoh ka Jylla ka bym donkam shuh ban pynpoi dohkha na shabar ka dei ka South West Garo Hills namar ka la lah ba kyrshan hi dalade ïalade ban pyndap dohkha hapoh ka distrik.
Ngi duna sa 13,000 metrik ton ban pyndap hi dalade ïalade ha ka dohkha. Kam long kaba eh ban pyndap ïa kane namar ngi la don ki nongrep dohkha ha kylleng. Kaei kaba donkam ka long ban pynkhlaiñ ïa kine ki nongri dohkha kiba la don bad ban peit ba kin ïoh ïa baroh ki jingdonkam na ka bynta ban pynheh ïa ki pung bad ban sumar ïa ki dohkha ba ki ri. Lada ngim kyrshan ïa ki jong lajong, mano pat ban kyrshan? Ngi ju ong ba ngi dei ban sarong ïa ka jong lajong bad burom ïa ka jong kiwei. Ngi burom ïa ki nongri dohkha kiba ha Andhra Pradesh bad kiba la pyndap ïa ka jingdonkam dohkha ha Meghalaya, hynrei ngim lah ban shu shaniah sah ha kiba nabar namar nalade ruh ngi lah ban leh ïa kaba donkam. Ngim dei ban jaituh jaipdeh ïoh poi ha kaba eh. Ngi pynshlur ïa ki nongri dohkha ba kin nang trei shitom bad durïap ha ka kam khnang ba ka jylla jong ngi kan poi ha u pud ba kan lah ban ïeng ha la ki jong ki kjat. Lada ngi la lah ban pyndap ïa ka jingdonkam dohkha ha jylla lajong, ngi lah ruh ban sa nang pyrkhat ban shalan ïa ki dohkha nangne sha kiwei pat ki jylla tangba ngim dei ban ïa khleh dawai Formalin ha ki dohkha namar ka long kum ka bih ba ngi pynbam ïa ki briew kiba lui-lui bad kiba la dep ruh ban siew da ka pisa bad ym ba ki shu bam ei.
Ym dei tang ha ka dohkha, ngi dei ban nang pynïar ruh ïa kiwei pat ki kam ri jingri kum ki sniang, syiar, masi, blang. Kumba ka long mynta, ki sniang bad ki masi ha ki bynta jong ka jylla ki shah ktah na ka jingpang African Swine Fever bad na ka jingpang snieh doh (Lumpy Skin Disease). Ka la ju don ka por ba ki syiar ruh ki la shah ktah ha ka Avian Flu lane Bird Flu. Tangba kine kim dei ban pynduh jingkyrmen ïa ki nongri jingri, bad ka sorkar ka dei ban wan shakhmat ban ïarap ïa kito ki nongri jingri kiba la duhnong shi kat dei na ka daw jong ka jingwan kine ki jingpang khnang ba kin ym duh jingkyrmen ban tur shakhmat. Ka sorkar ka ju pynshlur ïa ki paidbah ba kin phai khmat sha ka kam ri jingri da kaba sam ïa ki ’ñiang khun ha kylleng lane ki syiar. Kam dei ban kut pat tang hangta. Ka dei ban don ka jingïarap bad jingkyrshan kaba khlaiñ tad haduh ba kin da lah ban ïeng ha la ki jong ki kjat.
Ïa mynta, ki nongdie ki hap ban ïa husiar khnang ba ki nongthied dohkha kin ym ngat ha ka jingthied ïa kito ki dohkha ba la khleh lane synreit da ka dawai Formalin. Na ka liang ka sorkar ruh ka dei ban phah ïa ki briew ba kin leit sha ki basa dohkha ha kylleng ka jylla bad ba kin peit bniah ïa ki dohkha khnang ba kan don ka jingshngaiñ. Ka sorkar kam dei ban shu shong kli kti tang hadien ba la dep ban pynmih hukum. Lada ka shu kut noh tang ha ka jingpynmih hukum, kan ym don jingmyntoi satia.
