Raphael Warjri
Kane ka dei ka ba la phalang ha ki kynhun bapher bapher naduh ka saiñpyrthei haduh ka niam, naduh ka seng khaii haduh ka seng bhalang. Kaba lyngngoh shikatdei ka long ba ka da pyrkhing palat liam ka dei ha ki seng niam bad lada ka bakla la panmab lypa namar ba syier mynsiem ban kynthoh ia ki niam, hynrei ia kaei ka ba paw shynna ym lah ban len. Ha ka balang Katholik u Kpa Bakhuid (Pope), ki lyngdoh sad (bishop), ki lyngdoh (priest) ki sohblei sohsla baroh ki dei tang na ka bynta ki shynrang, ki kynthei ki long salonsar kum ki sohsla kynthei (nun) bad ym don kyrdan ha ka lehniam leh rukom. Kumjuh ruh ha ki balang Protestants, ki pastor dei beit tang ki shynrang ki ban pyniaid ia ka niam ka rukom bad ym don ka bhah na ka bynta ki kynthei. Ha ka niam Hindu ruh ki Pundit tang da ki shynrang, ym don bhah ha ka niam ia ki kynthei. Ha ka niam Muslim ki Maulvi dei ki shynrang bad tdot ym ju shah bad khang pyrshah ia ki kynthei wat tang ban rung ha ki iingmane Mosque ne Masjid. Wat lada ha ka saiñ pyrthei, ha ki seng khaii, ha ki seng sengbhalang, la shah ia ki kynthei wat haduh ban ioh ka kyrdan ba hakhlieh duh lada ki tbit, hynrei ia ka shlem paidbah salonsar la bat lakam hi da ki shynrang ha baroh ki liang.
Ki rangbah nongialam jong ka Seng Khasi ki pynpaw hakhmat ka pyrthei ba ki dei ki trai jong ka niam Khasi tynrai bad kim mon ban syllok bad la ki paradoh parasnam ha ka lyngwiar jaitbynriew kiba la kylla sha kiwei pat ki niam nongwei.Wat lada kita ki paid Khristan ki ba dang tip la ka tynrai riti dustur, lada ki khlem da pdiang shuh ia la ka niam tynrai, ki rangbah nongialam ka Seng Khasi kim suitñiew. Kaba phylla pat ka long ba ha ka thoh ka tar shaphang ka tynrai Khasi ki ba kham thoh jylliew bad kynsai dei da ki riewstad, ki kynrem lyndan, simpah simsong napdeng ki paid Khristan. Ha ki lympung bapher bapher kiba dei ia ka pule dangle, ha ki salonsari, ha ka ktien kmie Khasi bad ha kino kino ki snap jingtip shaphang ka tynrai Khasi, ki dei ki riewstad paid Khristan. Ñiuma, byllai ki rangbah Khasi ba dang neh ha la ka niam tynrai kiba la kiew irat ha kiba bun ki liang, hynrei para akhia khlem da kheiñ ia ka niam, ki ju ia syllok bad phylliew jingmut shaphang kino kino ki jingtip shaphang ki riti dustur bad ka niam tynrai. Kaba lyngngoh palat liam ka long ba ka Seng Khasi ka la sdang ia ka kiew ehrngiew sha u Lum Sohpetbneng dang tang ha u snem 2000 ba la prat lynti da i Bah Sumar Sing Sawian, hynrei i Sohblei Sylvanus Sngi Lyngdoh Sten i la dep ia syllok bad ka Raij Mawbuh bad la sdang ka iaid riewblei naduh u snem 1981. Kine ki rangbah arngut, Sumar Sing Sawian bad Sylvanus Sngi Lyngdoh ki ju ia syllok ha kane ka liang bad ki la buddien bun kiei kiei ia la ka tynrai lyngba ki kam bad jingthoh. Hynrei na ki daw ki ba ktah ia ka imlang sahlang i Sohblei Sylvanus Sngi Lyngdoh i la randien noh bad la shimti i Bah Sumar Sing Sawian ban pynkhie im ia ka niam ka rukom jong ka Raij Mawbuh bad ban kynthup salonsar ia ki paidbynriew Khasi. Lyngngeh, ki nongialam rangbah Seng Khasi ki thiah thai lyngngai haduh arphew snem, naduh u snem 1981 haduh u snem 2000, lymda kyrsiew i Bah Sumar Sing Sawian.
Ha ka saiñpyrkhat Khasi ka ba la wandur artat ki riti dustur, ka rukom kheiñkur kheiñkha na ka kmie ka dei kaba la phrang janai haduh ban da kylla ka riti tynrai ba ym bit ban pynduh pyndam. Ka jingmlien jong ki bynriew ka kylla long ka rukom, ka rukom ka kylla long ka dustur, ka dustur ka kylla long ka riti, ka riti ka kylla long aiñ, ka aiñ ka kylla long niam; bad dei na kata ka daw ka ktien kynnoh Khasi la nam ka niam ka rukom ka ba kdup ia ka jingmlien jong ki bynriew salonsar haduh ban da la phrang sani ha la ki kyrdan kyrdan haduh ban da ih bad iaw janai kum ka niam. Ka mlien ka dei shimet ha la marwei bad lada dei kaba la ia mlien lang ha ka imlang sahlang ka kylla ka rukom.Na ka rukom ha ka imlang sahlang lyngba ki ryta ka kylla long noh ka dustur bad ynda la phrang janai ia ka dustur ba ka sa kylla long ka riti tynrai haduh ba kan da la ih paka bad iaw pura, ba sa kheiñ artat ka niam ka rukom. Ka riti tynrai Khasi ka shah shynrang bad kynthei ha ka niam ne ha ka saiñpyrthei, lada dei ki ba la ih ka ryta bad iaw ka jingmut jingpyrkhat, ym dei kumba batai stad ki phareng ba ia ki kynthei bad shynrang ba ym don tmaiñ, ym shah shong dorbar. Hynrei ka don ka bhah kaba da ka riti ba ki kynthei ki korbar ha rympei bad ki shynrang ki korbar shabar na la rympei.
Ha ka niam ki kynthei ki don ka bynta ba kongsan ha la rympei kum ka Syiemsad ha ka niam Pomblang Hima, ka Langdoh ha ka Pamiawmusiang, ka longkmie rangbah ha ka niam Saiñbri bad kumta ter ter. Ki shynrang pat kum ki syiem, lyngdoh, sohblei, sohsla ki don la ka bynta shabar na la rympei ha ka niam ka rukom. Nalor kata ki don ki sabut ba shynna mynnor ba ki kynthei ki ju mih ha dorbar ban ialam ha ki kam hima kum ka Pahsyntiew, ka Syiem Latympang, ka Syiem Iang Langdoh Thaiang bad kiwei kiwei ki ba la pynpaw la ka jingtbit ban korbar ha ka synshar khadar.Kumta ka imlang sahlang ka dei ban sngewthuh janai ia la ka jaitbynriew ha ka nongrim baskhem jong ki riti tynrai ba ym shah kie berong ha ka pyrkhat khyllah kaba wanrah na shabar, wat la ki don ki nia kiba pynksan khlem ka nongrim ka ba biang. Kaba kongsan ka long ba kino kino ki ñia kiba pyiar ha ka jylli jong ka kamai kanjih bad ka seispah ki long kiba jyndong ka rukom pyrkhat bad dei ban pynshongnia ha ka thymmei jong ka longbriew manbriew bad ka phangma kaba jlan ka karta palat ia ka shiphew pateng bynriew.
