Ka jingwan jong u ‘lap bah ha kano-kano ka por ka ju sei madan ïa ki jakhlia na ki phyllaw ïing, surok, lynti syngkien, nala. Katno ka long kaba ishyrkhei ban peit ïa ka jaboh jabaiñ ba satah ha surok khamtam ha ki jaka ïew kum ka Ïewduh, Ïew Mawlong bad Khyndailad ha kaba wat tang ban ïuh da ka juti ruh la sngewkhohñioh ka mynsiem. Kine ki jaboh ki tuid pat sha ki wah ki jong ngi – Umshyrpi, Umkhrah, bad ter-ter sha Umïam, bad lada ka la kham kiew ka jingdon jong ka um ha Umïam, ngi kmen tangba ngi dei ban ai jingïaroh ruh ïa ka jaboh jabaiñ kaba la noh synñiang ban pynthaba sha u khun bynriew ba ka um ha Umïam ka la kiew.
Ngi ai ka burom ïa ki kynhun nongshong shnong kiba ju mih na ka sngi sha ka sngi ban pynkhuid ïa ka Umshyrpi bad Umkhrah khnang ban pynduna ïa ka jingïoh rung ki jaboh jabaiñ sha Umïam. Ki khlem tyngkai ban pynlut ïa ka por bad ka umsyep na ka bynta kiwei. Hynrei lada baroh ki nongshong shnong ka sor Shillong ki ïa mih paidbah ryntih ban pynkhuid ïa kine ki wah, khlem pep kan sa long ka jingkyrkhu. Ym tang ban pynkhuid, hynrei ban shna bha ïa ki ‘Check Dam’ ha lynti jong kine ki wah khnang ban khanglad ïa ki jaboh bad ynda ki la lang, sa shu lum beit tang na ki jaka ba don. Lehse, lada ki khlieh nongsynshar shnong ki ïa beit ban pynmih ïa baroh ki nongshong shnong na ka bynta shi sngi ne ar sngi ban pynkhuid lut ïa ki wah kiba don ha sor bad khap sor, ka jingkylla kan wan. Tangba kam dei ban kut hangta. Da ka jingïatreilang bad ka sorkar, Municipal Board bad ka Meghalaya State Pollution Control Board, dei ban buh ïa ki jingdonkam ban khang ïa ki jaboh ban tuid sha ki wah.
Ngim dei ban kynnoh tang ïa ki longïing longsem kiba sah hajan jong kine ki wah ba ki pynjaboh. Ngi hap ban kynnoh lang ïa baroh. Ha ki shnong ki thaw kiba don markhap bad ki wah, dei ban don da ki jingker kiba khlaiñ ban khang ïa ki briew ban kawang ïa ki jaboh sha wah. Lehse ka um kaba tuid na ki nala kam da ktah than, hynrei kiba kham ktah eh ki dei ki mar plastik ki bym pyut lano-lano. Ki paidbah ki khmih lynti ba ïa kine ki mar yn shu nguid tylli da ki wah bad kin jah noh shi syndon. Pynban kam long kumta. Ka plastik ka dei ka nongshun jong ka mariang bad kan ym jah rngai. Ki don pat ki jait plastik kiba kham remdor, hynrei ki bym da ktah palat ïa ka mariang. Ngin hap ban kylla ha ka rukom im ruh da kaba kiar na ki mar ki mata kiba pynbun ïa ki jakhlia kum ki plastik. Kiba die plastik kin die beit, hynrei lada ym don nongthied? Lada kam don ka jingdawa, yn ym don ki nongpynmih ïa kita ki jait mar.
Ngim dei ban ïa kynnoh tang ïa ka sorkar lane ïa ka Municipal Board halor ka jingbym don jingkhuid. Hooid, ki nongtrei ka Municipal Board ki pyndep ïa ka kamram kumba la bynshet da kaba sar ïa ki surok bad lum ïa ki ñiut ki ñier ha shwa ban leit bret sha Marten. Ka jingïatreilang ka long kaba donkam ban rat ïa ka jingjaboh. Lada ngi leh matlah bad ngim suitñiew ïa ka jingkhuid, ki jingpang ba bun jait kin mih lyngba ka um bad ka lyer. Ka por ka dawa ïa ngi baroh ba ngin ïatreilang. Lada ma ngi hi ngim sumar ïa ka sor Shillong bad ïa ka jylla, mano pat ki ban leh ïa ka kamram jong ngi? Nalor ba ngi ong ba ki briew kiba nabar kim dei ban ïoh buhai shnong hangne, nalor ba ngim sumar pat ïa ka lajong? Ka la dei ka por ïa ki khlieh nongsynshar kum ki Rangbah Shnong ban ïa pynmih paidbah ban pynkhuid ïa ki wah, ïew bad kiwei ki jaka kiba kham pynmih bun ki ñiut ki ñier. Ngi dei ban shim jingkitkhlieh ïa ka jong lajong: ieid ruh bad burom ruh ïa ka jong lajong.
