I.R. Dkhar
Ha kane ka juk mynta, ka akor ka burom jong ki khynnah naduh kiba dang rit haduh kiba la samla, ka la nang hiar nang hiar. La bun ki nongthoh ha ki Kotkhubor ha kine ki sngi, kiba la ïakynduh bad pynpaw halor ka jinghiar akor ka burom jong ki briew mynta. Ngi shem ba ka akor ka burom jong kiwei ruh ki jaitbynriew ka la nang hiar nang hiar ha kine ki sngi mynta. ïa ngi ki Khasi-Pnar bad jong ka Jylla, la ñiew kum ka jaitbynriew kaba don akor don burom. Ki briew kiba nabar haba ki wan shane, ki lap bad ïakynduh ïa kane bad ki da ai nam aiburom ïa ka jingdon burom don akor. Hynrei katba nang mih ki sngi, ka akor ka burom naduh ki khynnah rit haduh kiba la samla, kim don shuh ka akor ka burom ïa kiba la heh la san, ïa ki tymmen ki kro. Don ki daw balei ki khynnah mynta kim don shuh ka akor ka burom.Kawei na ki daw bakongsan eh, ka dei na la ïing na sem, na ki kmie ki kpa.Dei ki kmie ki kpa kiba sneng bakraw, ki hikai ïa la ki khun ki kti jong ki ha la iing la sem.Hynrei dei lehse ruh na ki nuksa jong ki kmie ki Kpa. Haba ki kmie ki kpa ki iamai ïania, ïa kaja maja para maki ne kim don shuh ka akor ka burom hapdeng jong ki, ki khun ki kti jong ki iohi, ki bud bad hiar sha ki. Ki kmie ki kpa jong kane ka juk kim don por shuh ban hikai ïa ka akor ka burom ïa ki khun ki kti, lait tang kumno ban pynbiang ïa ki jingdonkam jong ki.
Ha kawei ka sngi, ba la miet katba nga la ïaid lynti bad jam sha shiliang ka surok, kawei ka taxi kamai ka la wan naneng khlem pynmeh light bad nga khlem iohi. Nga la jam sha shaliang surok bad nga ong ïa uta u driver, balei khlem pynmeh light. Hynrei u la jubab pynban da kaba ong, nga leh katba mon ma nga bad u ñiah stet ïa ka kali. Ha ka jingshisha ula dei ban kren da kaba don akor haba u la leh ia kaba bakla. Pynban u kren da ka ktien ka bakhor. Kane ka long tang kawei na ki nuksa ba ki briew mynta ki long. Kim pyrkhat shuh ïa ka jingkren, jingpyni lem jong kiwei pat khamtam ki rangbah briew.
Nalor katei, ngi la lap bad ïakynduh bun ki khynnah naduh kiba dang rit haduh kiba la samla ruh, kiba la leit skul bad college ba ka akor ka burom jong ki ka la hiar bha. Ka jingburom ïa kiba la heh la san, ïa kiba la noh rta bad ïa ki tymmen ki kro kynthei bad shynrang ka la duna bha. Ka la dei ka juk kaba lah ban ïalam sha ka jingma jong ka jaitbynriew.Ha lynti synkien, hapoh bus bad ha kiwei kiwei ki jaka kum ha ki jaka khawai ne wat ha ki jingïaseng ne jingïalang sharum shaneng, ne haba ïaid ba ïeng, ki lymbub la lymbud.Ha ka jaka ba kin kren ne kren da ka ktien ‘sngewbha’ barabor ne ‘tien ‘map’ da ka khmat baphuh-samrkhie, ki pyni pynban da ka jing-ibeiñ ne rkhie insult ïa kiba la heh la san. Teng teng haduh ba ki kren ruh da ki ktien khlemakor bad ki jing-lehkhlem akor. La kham katto katne por, la don ka jingthoh ha ki Kotkhubor ba la don ka Seng Bhalang ba la pynpaw ba ki khynnah skul kim dei ban phong skirt lyngkot haneng khohsiew, ban dih drok, kiad ne sikret. Ka dei namar ka wanrah ïa ki jingpyrkhat sniew ïa kiwei pat bad jingma ïa ki hi ruh. Ynda haba ki la leh lei ïa kine ki kam, ka nang wanrah shuh shuh ïa ka jingbym don akor don burom jong ki. Ka pyrthei kan ong kumno.
Haba ïadei bad kane ka phang, la dei ban ai jingmut ba ki Seng Bhalang, ki Seng Niam bad ka Balang, ki la dei ban ai jinghikai, jingpynsngewthuh, ne ka ‘awareness’ ïa ki khynnah kynthei bad shynrang naduh kiba dang rit, kiba la leit skul haduh kiba ba la samla shaphang ka akor ka burom, ka ktien ka thylliej, ki jingleh bad kiwei kiwei. Haoid, ym baroh ki kmie ki kpa kim ai ïa ki jinghikai, jingpyni bad pynsngewthuh ïa la ki khun ki kti. Hynrei ha kane ka juk beh kam mynta, wat ki kmie ki kpa ruh kim idon por shuh ban sneng ban kraw, ban pyni ïa ka akor ka burom ïa la ki khun ki kti jong ki. Ki skul ruh ki don ka bynta kaba khraw bad bakongsan ïa ki khynnah ban hikai ïa ka akor ka burom, ym tang ïa ka jingpule, jingnang jingstad. Hynrei wat ki skul ki college ruh kim don por shuh ban hikai ïa ka akor ka burom ha kane ka juk mynta. Ki hikai beit tang ïa ka jingpule, kim salia shuh ïa ka akor ka burom ne ka jingleh (behavior) jong ki. Shuh shuh, ka Balang ruh ka don ka bynta kaba kongsan bha ha kaba hikai ïa ka akor ka burom ïa ki khynnah. Ha kane ka por mynta ki Balang, la ha kano kano ka Balang, ki don da ki skul ne ki klas man ki Sngi U Trai ban hikai shaphang ka jingtip ïa ka Ktien U Blei, ka tipbriew tipblei, kaba ïaid ryngkat-ryngkat ka akor ka burom ïa ki khynnah. Hynrei la kata ruh, kane ka jinghikai ia ka tipblei tipbriew, ka akor ka burom, ban tei ïa ka longbriew manbriew jong ki khynnah ka long kaba donkam haduh katta katta. Ka long thik kum ka nongrim ne foundation ka ban tei ïa ki ha ka jingtip, jingsngewthuh, ka longbriew manbriew jong ki lashai la shisngi.
Dei ha kane ka nongrim, kaba ka jinghikai jong ngi ki Khasi naduh ki longshuwa manshuwa kaba ong, “ka akor kaba tam ha kane ka pyrthei.”Ka dei ka tynrai duh kaba pynlong ïa u briew ne ka briew haba u leh u kam ne trei ktah ha kano kano ka bynta ha ka jingim jong u/ka.
