Ki trai par dewïong barit kin khyllem ha ki baheh lada ym ïarap ïa ki

Ka la ong ba ka dei ka jingkitkhlieh jong ka sorkar hapoh ka Riti Synshar ban pyntreikam ïa ki hukum ka Supreme Court.

Ka jingbym banse ban sdang ïa ka jingtih dewïong da ki kor ki bor kiba long katkum ka juk stad saïan ka long ka jingmyntoi ïa kito kiba don ïa ki par kiba heh bad kiba lah ban shimti ïa ki par ki barit. Baroh ki ngeit ba lada pyndonkam ïa ka jingtih dewïong da ki kor ki bor hapdeng ka jingdon ki lad ban ïada ïa ka mariang bad ïa ka jingim briew, ka jingkyrkhu kan ap ïa kito kiba don par dewïong bad kan nang pynriewspah ïa ka jylla ha ka liang ka jinglum khajna. Tangba aïu kan jia ïa ki trai par kiba ym lah ban kot bor ban wanrah ïa ki kor ki bor? Hato kin hap ban shu lilam noh ïa ki par jong ki sha kito kiba kham heh spah bad kham heh par? Na ka liang ka Meghalaya High Court ha ka Sngi Palei ka la ong ba kan bha shibun lada ka sorkar jylla ka ai mynsiem ïa ki trai par dewïong ki barit ba kin thaw da ki kynhun lane ki ‘Cooperative’ khnang ba kin lah ban ïoh jingbit na ka bynta ban sdang ïa ka jingtih dewïong katkum ka juk saïan (Scientific Mining), bad hadien kata, ka sorkar ka lah ban ïalam lynti ïa kine ki kynhun ban pynthikna ba ka jingtih dewïong kan long katkum ki kyndon aiñ baroh bad ka juk saïan.

Ka High Court ka la pynpaw ba lada ka sorkar ka leh kumtei, kan don ka jingmyntoi na ka bynta ka sorkar ha liang ka jingïohlum khajna bad ha kajuh ka por ka jingïoh kamai jakpoh jong ki briew kiba ju im ha ki kam kiba ïadei bad u dewïong kan sdang biang. Hynrei ka la ong pat ba kane ka shong ha ka sorkar jylla ba kan rai. Na ka liang ka High Court ka la ong ba ki don kiba la pyni nia bad kawei na kita ki long ba naduh bym long shuh ka kam khaïi dieng, ka jingtih marpoh khyndew ka la ailad ïa ki trai ri trai muluk ha Meghalaya ban kamai jakpoh. Hynrei la ong pat ba ka jingpynsangeh kynsan ïa ka jingtih dewïong ka la pynduh ja ïa kiba bun ba lang bad namarkata, kiba kum kita ki la hap ban bteng beit ïa ki kam tih dewïong wat hadien ba la don ki jingmana. Ha kaba ïadei bad kane, na ka liang ka High Court ka la ong ba ha ka jingshisha, ka sorkar jylla ka la dei ban shim ïa ki lad ki lynti ban ai da kiwei pat ki lad kamai jakpoh ïa ki briew kiba la shah ktah na ka jingkhang tih dewïong. Ka la ong ba ka dei ka jingkitkhlieh jong ka sorkar hapoh ka Riti Synshar ban pyntreikam ïa ki hukum ka Supreme Court.

Ngim lah ban len ba ha kaba ïadei bad ka jingtih dewïong, kan hap don ka jingïabiang hapdeng ka jingkamai jakpoh bad ka jingïada ïa ka mariang. Lada la hap ban shu ïada tang ïa ka mariang, shaei ka lad ban kamai jakpoh? Bad lada shu ailad than tang ïa ka jingkamai, aïu kan jia ïa ka mariang? Ngi sngewthuh ba ym lah ban pynbiang 100 na ka 100 ïa kiei-kiei, hynrei dei ban ïaleh shitom ban wanrah ïa ka jingïabiang khnang ba kan ym don jingktah than ïano-ïano. Mynta ba la plie lad ïa ka jingtih dewïong da kaba pyndonkam da ki kor ki bor, ki trai par kin hap ban husiar bha namar lada ki bakla biang sa shisien, ngim tip aïu ka National Green Tribunal lane ka Supreme Court kin leh. Kine ki la shah ban tih dewïong da kaba pyndonkam katkum ka jingstad saïan, hynrei ki la khang horkit-hordang ïa ka jingkhlong dewïong da kaba pyndonkam ïa ki thliew ki syar kumba pyndonkam ki khnai ban rung ban mih namar ka ktah lut nadong shadong.

Ngi la ïohi ha kine ki snem kiba la leit noh ïa ka jingïap jong ki briew hapoh ki krem dewïong kiba I triem wat tang ban peit, ynnai pat ïakren ïa kata ka jingleit rung shapoh ban khlong bad kit ïa une u marpoh khyndew. Ngim lah ban shu ïaid sah ha ka juk jong ka jingdum. Ki bun ki bym sngewïahap bad pyrshah ïa ka jingkhang tih dewïong kaba la sdang ha u Ïaïong 2014 namar ka ktah ïa ka kamai, hynrei ngim lah pat ban phet na ka jingshisha ba ka rukom tih dewïong kam long satia kaba shngaiñ. Sa katno ngut ki nongbylla kin ïap hapoh jong kito ki krem? Sa katno tylli ki longïing longsem kin duh noh ïa u nongkamai bad u nongwanrah khaw? Bad sa katno ngin nang ïai pynduh bad pynjot ïa ka mariang kaba la ai ei ïa ngi katne ki jingdon jingem ba ngin lah ban kamai kajih?

Ngi sngewïahap ïa ka jingai jingmut jong ka High Court ïa ka sorkar ba kan ïarap ïa ki trai par dewïong ki barit da kaba thaw ïa ki kynhun lane ‘Cooperative’ bad ban ïalam lynti lem ïa ki ha ka jingtih ïa u marpoh khyndew katkum ka jingstad saïan bad ka juk jong ka jingpyndonkam da ki kor ki bor. Lada ym ïarap ïa kine ki barit, khlem pep kin sa shah ñion ha ki trai par kiba kham heh. Lehse ki barit kin hap pyndep ha ki baheh lane kin hap ban lilam ne ai wai noh ïa ki par jong ki namar kim kot bor satia ban pyndonkam ïa ki kor ki bor lane wat tang ban pynbiang ïa ka ‘Mining Plan’ bad ban ïoh ïa ka laisen. Ym dei ban im tang kiba heh ba khraw, hynrei kiba rit ba ria ruh ki don ka hok ban kamai ïa la ka jakpoh. Kyrmen ba ka sorkar kan bud ïa kane ka jingai jingmut jong ka High Court.