Ka Meghalaya ka dei kata ka jylla kaba ngi lah ban sin ba ka dei ka “Paradox” namar ka dei ka jylla bariewspah bha, hynrei kiba bun pat ki dei ki baduk. Dang shen, ka NITI Aayog ka la pyllait paidbah ïa ka kaiphod kaba la ai kyrteng “National Multidimensional Poverty Index: A Progress Review 2023” bad na kane ka kaiphod, la ïohi ba ka Meghalaya ka la wan ha ka kyrdan kaba lai hapdeng ka jingbun ki briew ki baduk. Kane ka kaiphod ka pyni ïa ka jingdon jong ki baduk da kaba peit ïa ki jinglum jingkheiñ da ka National Family Health Survey (NFHS). Ka kaiphod banyngkong na ka NITI Aayog halor ka jingdon ki briew baduk ka long ha u snem 2021 da kaba peit ïa ki jingkheiñ ka NFHS-4 jong u snem 2015-16. Mynta ka kynti pat, ka NITI Aayog ka la peit ïa ki jingkheiñ jong ka NFHS-5 jong u snem 2019-21 bad ka la pynïanujor bad ki jingkheiñ na ka NFHS-4 2015-16. Nangne, ka sa pyni pat katno ngut ki briew ki la lait na ka jingduk hapdeng u snem 2015-16 haduh 2019-21.
Ka NITI Aayog ka la shem ba ha ka “Headcount Ratio”, ka jingdon ki baduk katkum ka NFHS-4 ha u snem 2015-16 ha Meghalaya ka long 32.54% katba ha ka NFHS-5 ha u snem 2019-21 ka long 27.79%, kaba pyni ba ka jingdon ki baduk ka la hiar da 4.75%. Na kine ki jingkheiñ, ka NITI Aayog ka la kdew ba ki la don haduh 1,56,738 ngut ki nongshong shnong ka Meghalaya kiba la mih noh na kata ka thup kaba ki ong “Multidimensional Poverty” lane ka jingduk ha kiba bun ki liang. Hynrei watla katta ruh, ka Meghalaya ka wan hadien ka jylla Bihar bad Jharkhand ha ka jingdon ki baduk. Ka long ruh kaba sngewdiaw ïa ka jylla namar kiwei pat ki jylla ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi ki la kham leh bha ha ka jingpynduna ïa ka jingdon ki briew baduk hapdeng u 2015-16 bad 2019-21.
Ngim da lyngngoh than ban ïohi ïa kine ki jingkheiñ ba la ai da ka NITI Aayog namar ngi la sngewthuh lypa ba ka Meghalaya, watla ka dei ka jylla bariewspah ha ka jingdon jingem ba la aiei da ka mei mariang, ka dei pat ka jaka kaba kiba bun napdeng kiba shong ba sah ki dei ki baduk. Katne ka spah mariang ngi don, hynrei kiba ïoh jingmyntoi ki long tang khyndiat. Ngin shim nuksa tang na u dewïong shwa. Katno ki baduk ki la riewspah na u dewïong ba la tih baroh shi katta, hynrei ngim kheiñ naduh ka por ba la khang ban tih dewïong. Hashwa jong kato, ngi ïohi ba da ki hajar ngut ki la don bynta ha ka kam tih dewïong. Tangba mano kiba ïoh jingmyntoi bha? Ngim tharai ba kiba la leit bylla tih dewïong ki la ïoh lad ban shna ïing lane ban pynïar ïa ka kamai ka kajih. Ngi sngewthuh ba kiba kamai shisha ki dei tang ki katto katne ngut. Mynta lei ba la shu ïaid beit tang ka jingtih bad jingkit dewïong be-aiñ, kiba ïoh myntoi ki dei tang shi troh. Kaba kum kane ka long ruh na ka bynta ka jingtih ïa kiwei ki mar poh khyndew.
Sa kawei ruh ka bynta ka long ba kiba bun na ki nongrep kim don satia la ka jong ka pynthor ka hali ban rep ban riang. Ki trai jaka, ki bym bna ïa ka bneng ka khyndew shaphang ka rep ka riang, ki dei da kiwei katba kiba rep ki dei tang ki nongbylla. Kane ruh ka pynduk ïa ki nongrep ki bym don jaka lajong. Ym tang katta, kiba bun bah ki nongshong shnong jong ngi ha nongkyndong kim don jaka puta lajong. Ki hap ban shu shna shi nongrim ïing ha ki ri raid lane ki jaka shnong lane ki jaka jong ki Kur bad kumta ter-ter. Katba ha kawei pat ka liang, ki nongthied khyndew da ki hajar hectare bad kilometre ki bun ha kane ka jylla jong ngi haduh ba la ishyrkhei sa ban peit. Ka shu long noh kumta ba uba duh un nang shah knieh wat ïa kaei kaba u don lypa katba uba ïoh un nang ïoh shuh nalor kaei kaba u la don lypa. Lada ngi bishar sani bha, ka jingim ha Meghalaya kam long satia kaba ïabiang namar u baduk u la nang duk tasam katba uba riewspah u la nang leh tamasa. Ngin peit ruh tang na kiba shong die jingdie ha surok. Kham bun ki trai muluk ne kiwei pat ki jaitbynriew kiba shong? Kham bun kiwei pat ki jaitbynriew ne ki trai muluk kiba don ïa ki dukan ha ki jaka ïew bakongsan?
Namarkata, na kine kiei-kiei ngi sa sngewthuh shai ïa ka daw balei ka pisa ka treikam bha ha ka por ilekshon. U baduk um sngewdon lad da kumwei pat hynrei ban kner beit ïa ki lut T. 500 ba ai da ki kyrtong heh spah. U donkam ban im ym tang ïalade, hynrei ïa ka ïing ka sem ruh kumjuh. Katba dang bun hi baduk, ka pisa kan long beit kaba donkam ha ki ilekshon bapher bapher ki ban long ha kane ka jylla. Lada ngi ong makna ba kata ka pisa kan ym lah ban pyndap baroh san snem, hynrei tang khyndiat ki ban sngap ïa kata. Uba bun un kner beit bad kadiang bad kamon bad um salia namar ka kpoh kaba thngan. Bad lada baroh ki lait noh na ka jingduk, kumno ki heh spah kin nang lah ban jop ilekshon? Ngi dei ban sngewthuh ba ki heh spah kiba don ha ka saiñpyrthei kin ym kwah da lei-lei ruh ba ka jingduk kan jah namar lada jia ba ka jingduk ka duh ka dam, yn ym don ki ban ïa wan ïeng laiñ ban pan pisa ha ka por ilekshon bad kata kan buh jingeh ïa ki kyrtong heh spah ban jop ilekshon.
