
D.H Kharkongor
Katba ki tnad ‘Research and Development’ (R & D), jong man la ki Automobile Firms ne ki karkhana pynmih kali ki ïai wad (Research) ïa ki lad ki lynti, ha ryngkat ka jingpynwandur (Development) ïa ki catalytic convertor ne ki kor ki bor ki ban ïarap ban pynduna ym tang ïa ka tdem kali kaba long bih hynrei haduh ia ki kor (silencer ne mufflers) ki ban pynduna ïa ka jingsawa jam jong ka ‘engine’ jong ka kali /motor bike, ba ki kato ki katne pat de ki ïa loit ki ia law noh pynban ïa kita ki kor kiba pynduna jingsawa khang ba kin pyndait bujli pat de da ki tiar ne ki kor khyllah kiba kham pynsawa jam pynban ïa ka jingkyrhuh jong ka kali /motor bike ka jong ki. Ka jingleh kaba ym tang ba ka long kaba be-aiñ hynrei kaba da pynthut, kaba da pynwit bad kaba da pynsalia ruh de ia uba bun balang, khamtam eh ynda mynmied myniong.
Dang lap dang shen ruh de haduh mynta mynne ïa ki riewpaidbah kiba dang ïai tah ïa la ki ïit kali ki jong ki da ki ‘sun films’ kiba ïong synñia. Ka jingïaleh kaba ym tang ba ka long kaba be-aiñ hynrei kaba pynsuba ba ki dei ki bym beit jinglong ne kiba ‘shutia’ jinglong. Ka jingïaleh pyrshah khnang ïa ka aiñ ka dei ka jingdum. Kine ki dei ki ar ki nuksa kiba pynshisha ba katba kiba shai ki la nangshai ba kiba dang dum pat ruh ki dang ïaisngewtynnad ban ïaisah pynban ha la ka jingdum. Isynei shi rukom ïa ki bapli kiba dang ïai sarong biej ne kiba ïai pynksan biej pynban ruh de ia la ka jong ka jingleh riewdum.
Ka jingloit ka jinglaw noh ka jong ki bad ka jingpyndait bujli pat de da ki tiar ne ki kor khyllah kiba kham pynsawa jam pynban, ïa ka jingkyrhuh jong ka kali/motor bike ka jong ki, ka pynpawshai ruh de ba ka bor pyrkhat pyrdaiñ lane ka bor sngewthuh ka jong ki ka dang lung shaba palat. Ki bapli kim tip ïa ka jingmut ‘Noise’ bad ruh ia ka jingmut ‘Noise Pollution’. Kaba katno tam ynda haba ki pyndait sa ki jingpynheh kyrpang ia ka jingsawa jong ka jingtem, kaba hapoh ka kali. Ka jingtah kyrpang ka jong ki sa ïa ki ïit kali ki jong ki da ki ‘sun films’ kiba ïong synñia ïa ka pynsuba jur ruh de ba ki dei kiba brai ïa ki kam jong ka jingdum. Ki dei kitei ki jing-leh khyllah ki jong ki hi kiba pynsuba ba lehse ki dei ki khun ioh mon lane ki khun kiba la pynsarong biej da la ki kmie ki kpa ki jong ki lane kiba wat ki kmie ki kpa ki jong ki hi ruh kim don bor shuh halor jong ki. Ki bor ka aiñ, kiba dei ban peit pyrman bha ïa kum kitei kiei kiei, ki dei ban ïaileh da kaba tyngeh ïa kum kitei ki riew ïaleh pyrshah.
Ka long kaei kaei kaba sngewtynnad ban tip ba ki Pulit jong ka East Khasi Hills ki lah shim khia bha ïa ka shongsuk ka shongsaiñ kaba lem bad ka jingshngaiñ jong ka Sor Shillong, khamtam ha ka por mynmied mynïong. Sngewtynnad ban tip ba ka tnat Pulit jong ka East Khasi Hills ka don ïa ka kynhun kyrpang, kaba peit kyrpang ïa kane ka bynta, ïa kaba la ïarap kyrpang ruh de ïa ka da kita ki Meghashakti ne ki ‘Women Police Commandoes’ ki jong ka. Sngewtynnad ruh tip ba ki la pynjur ia ka jingïaid pahara ka jong ki, ha ka por mynmied mynïong, khamtam eh ha ki bynta jong ka Khyndai Lad. Kawei na ki daw jong kata ka jingïaid peit pyrman bad ruh ka ïaid pahara ka jong ki, ha ka thaiñ Khyndai Lad, ka dei namar ka jingkynrei jong ki kam awria ha katei ka thaiñ. Ym artatien ba wat ka jingdie kyiad be-aiñ, lem bad kiwei kiwei de ki jingdih pynbuaid, ha kum katei ka jaka, khamtam ynda mynmied mynïong, kam duh. Ka jinglah sa ban tbeh jingshai ïa ki lynti ki synkien ne ka jingdon jong ki ‘street lights’ ka dei kawei ka ban ïarap ban pyllait na ki kam sniew.
Ki tyllong khubor jong ka tnat Pulit ki ïathuh ba kata ka kynhun kyrpang ka jong ki ka la ioh ban kem, na ki bynta jong ka Khyndai Lad, ïa kumba 15 ngut ki theinuti, ïa kiba la pynngat ruh plak ïa ki ha ka kyndon 7(I)(b) jong ka ‘Immoral Trafficking Prevention Act’. Na kane kaei kaei ba lah ban ong ba ki don ruh ki kynthei kiba ka rukom im ka jong ki ka dei ka daw bah jong ka jingmih ka jong ki kynrum ki kynram, khamtam eh ynda haba la dum ka suiñbneng. Ngim lah pat ruh ban shu kynnoh beit thik tang ïa kita ki ‘thei nuti ne ki kynthei die ba ïing die kyiad be-aiñ, kumjuh kumba ngim lah hi ruh ban thap-kti tang shiliang ka kti. Ki nuti bad ki kynthei die kyiad be-aiñ kin nym don lymda dei ba don ki rang awria bad ki rang brai kyiad kiba jubrai ïa ka jingai jingshakri kaba kyrpang ka jong kita ki ‘thei nuti lem bad ki kynthei die kyiad be-aiñ. Ki ‘kha-u-jai’ kin nym mih pyrthei lymda dei ba don ki ‘phiang-phiang-bam sih’. Nud namar kata ban ong ba ka kyiad ka um ka ju ïaid ryngkat ryngkat bad ki kam awria. Nud ruh ban ong ba ka kynrum ka kynram kam ju kham lait ynda haba la ïakhlehlang ka kyiad bad ka kam awria.
Ha shwa ban ïa kutnoh to ia tip ba ki don ki jaka paidbah (wat ki dong ne ki kyntoit shnong) kiba wat mynsngi mynshai ruh kam bha ia ki riewdonburom ne ia ki riewbeit jinglong ba kin lngaid, kaba katno tam ba kin lngaid ha ka por mynmied myniong. Ka pyrthei kan poi ban artatien noh ïa ka ‘character’ ne ïa ka jinglong ka jong ki ynda haba kan ïai iohi ia ki, ba ki sdang ban juhban jem lane ba ki sdang ban lngaid ha kum kita ki jait jaka. Ka long shisha kumta la ïa u shynrang briew ne ïa ka kynthei briew bad kam pher la ia ki samla ne ïa kiba la kham rangbah ka kyrta. Te hato dang donkam ban da jer kyrteng ïa kiba kum kita ki jait jaka? Ki bor ka aiñ kim dei, da lei lei ruh em, ban ailad ïa ki riew kynsha jinglong ne ia ki ‘shady characters’ ba kin lngaid palat por ha kum kita ki jaka. Ka dei ruh ban ïaileh tyngeh ïa kat kiba nud ban ïaleh pyrshah.