Ha kine ki sngi, ki artylli ki kaiphod ki la wanrah ïa ka jingsngewlyngngoh ba ka Meghalaya, kam dei tang ka jylla kaba wan ha ka kyrdan ba lai ha ka jingduk, hynrei ka dei ruh kaba paw bha ha ka jingkynrei ki shynrang kiba bun kurim. Ka NITI Aayog ka la pyllait paidbah ïa ka kaiphod kaba la ai kyrteng “National Multidimensional Poverty Index: A Progress Review 2023” bad na kane ka kaiphod, la ïohi ba ka Meghalaya ka la wan ha ka kyrdan kaba lai napdeng ka jingbun ki briew ki baduk. Kane ka kaiphod ka pyni ïa ka jingdon jong ki baduk da kaba peit ïa ki jinglum jingkheiñ da ka National Family Health Survey (NFHS).
Ka NITI Aayog ka la shem ba ha ka “Headcount Ratio”, ka jingdon ki baduk katkum ka NFHS-4 ha u snem 2015-16 ha Meghalaya ka long 32.54% katba ha ka NFHS-5 ha u snem 2019-21 ka long 27.79%, kaba pyni ba ka jingdon ki baduk ka la hiar da 4.75%. Na kine ki jingkheiñ, ka NITI Aayog ka la kdew ba ki la don haduh 1,56,738 ngut ki nongshong shnong ka Meghalaya kiba la mih noh na kata ka thup kaba ki ong “Multidimensional Poverty” lane ka jingduk ha kiba bun ki liang. Hynrei watla katta ruh, ka Meghalaya ka wan hadien ka jylla Bihar bad Jharkhand ha ka jingdon ki baduk. Ka long ruh kaba sngewdiaw ïa ka jylla namar kiwei pat ki jylla ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi ki la kham leh bha ha ka jingpynduna ïa ka jingdon ki briew baduk hapdeng u 2015-16 bad 2019-21.
Sa kawei pat ka kaiphod na ka International Institute for Population Sciences (IIPS) ba la pynmih dang shen kaba la ai kyrteng “Polygyny in India: Levels and Differentials”, ka la lap ba ka East Jaiñtia Hills ka dei ka distrik ha ka Ri India baroh kawei kaba ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim ka long kaba shyrkhei tam eh, katba saw tylli kiwei pat ki distrik ha Ri-Lum Khasi Jaiñtia ki don lang ha ka thup jong ki 40 tylli ki distrik kiba wan hakhmat ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim lane ka ‘Polygyny’. Ïa katei ka kaiphod jong ka IIPS la thoh da ki lai ngut ki nongwad bniah kiba la pule ïa ki jingshem na ka National Family Health Survey (NFHS). Ki nongwad bniah ki la pyndonkam da ki jingkheiñ jingdiah na ka NFHS 2005-06, 2015-16 bad 2019-21.
Na kitei ki lai tylli ki bynta jong ka NFHS, la ïoh jingtip katno ka jingjur jong kata ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim. Ki kynthei/longkmie kiba la ai jubab ha ka sorjamin jong ka NFHS ki la hap ban jubab ïa kane ka jingkylli: “Nalor jong phi, u kurim jong phi u dang don sa kiwei pat ki kurim?” Ki kynthei/longkmie kiba la ai jubab ki dei kito kiba hapdeng 15 bad 49 snem ka rta. Na ki jingkheiñ jingdiah, la shem ba ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim ka la hiar na ka 1.9% sha 1.4% hapdeng ki snem 2005-06 haduh 2019-21. Ha u snem 2005-06, ka Arunachal Pradesh (6.9%) bad Sikkim (5.6%) ki wan hakhmat ha ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim. Hynrei, ha u snem 2019-2021, la shem ba dei ka Meghalaya (6.1%) bad Mizoram (4.1%) kiba wan hakhmat eh ha ka jingdon ki shynrang kiba bun kurim.
Kine ki artylli ki kaiphod ki pyni shai kdar ba ka Meghalaya ka don hapdeng ka jingeh. Ka jingduk jingkyrduh ka dei ka nongshun ha kiba bun ki liang. Ka jingdon kurim bun ngut ka wanrah ka jingeh ïa ki longïing longsem kiba bun. Kine ki dei ki jingeh kiba donkam ban jingweng na ka liang ka sorkar bad kumjuh ruh ka imlang-sahlang. Ban weng ïa ka jingduk, ym ïa kiba duk, ka sorkar ka dei ban theh bad pyntrei ïa ki skhim ki ban ai bai bylla kham bun ïa ki nongshong shnong. Ka skhim bylla 100 sngi ka long kawei na kiba lah ban ïarap bha ïa ki paidbah. Hynrei lada pyntreikam ïa kane ruh katba ka pisa lane ka bai bylla kam poi sha kiba dei hok, yn ym lah ban teh lakam ïa ka jingduk lane ban weng ïa ka jingduk.
Ha kajuh ka rukom, lada ki kynthei/longkmie ki im hapdeng ka jingduk, kim banse ban ïashong kha bad u briew uba lah ban pyndap pynbiang wat lada u dei uba la don kurim shawei. Ka jingduk ka pynlong ïa u ne ka briew ba kim banse ban leh ïa kano-kano ka kam. Hynrei da ka jingdon jong ki briew kiba ïashong kha bun ngut, ka jingduk ka lah ban nang jur namar uta u shynrang uba ri bun ngut ki kurim, un lah ban pyndap pynbiang tang ïano? Kam dei kaba suk ban pynbiang khaw lane ka bai skul lane bai dawai ïa baroh ki khun ki kti bad ki kurim kiba u ri.
Namarkata, ngim dei ban kheiñ sting ïa kiba kum kine ki kaiphod kiba mih namar ki kdew ïa ki jingeh kiba ngi mad kum ka jylla bad kum ka imlang-sahlang. Mynta ka shong ha ka sorkar, ha kawei ka liang, bad ki Kur, ha kawei pat ka liang, kumno ban wanrah ïa ka jingbeit ban weng ïa kitei ki jingeh kiba kum ka jylla ngi ïakynduh. Ka dei ban don ka jingïathir kaba sani bha na baroh ki liang khnang ban wanrah ïa ka imlang-sahlang, jaitbynriew bad ka jylla kaba khlaiñ. Lada ngi shu ïashong kli kti, bad ngim leh eiei halor kitei ki jingeh, ngin sa nang ïakynduh sa ïa kiwei pat ki jingeh kiba kham khraw na kine ka ban buh jingma haduh katta-katta. Ka por kam ap ïano-ïano bad kitei ki kaiphod ki dei ban pynpeit mat ïa baroh kiba don ïa ka jingkitkhlieh.
