Ka daw ba hiar ka longbriew manbriew
W. L. LYNGDOH, Pohkseh
Ha ka jingim jong U ne Ka briew, ngi im ha ki jingmut jingpyrkhat bad ngi kren. Ka kyrdan jingpule ki long ka jingiar ka jingnang jingtip hynrei ki jingmut jingpyrkhat ki long kiba Kongsan. Ka jingim jong ka jinglong riewblei ha ka nongrim baskhem Ka Ktien U Blei ka ialam ia ka lynti sha ki jingmut ba bha bad btin lynti ha ka Ktien ka thylliej bad ka kren ka khana. Ha ki Proverb U Solomon ryngkat U Agur bad u Lemuel la thoh ‘Kumba u briew u pyrkhat hapoh lade, kumta u long’ (Prov 23:7). Kumta Ka Jingpyrkhat ka long kaei kaei kaba donkam tam ha ngi ki briew kaba kdew lynti ia uwei pa uwei u ne ka briew. Ka Jingmut Jingpyrkhat ka long kaba kdew ia ka lynti kaei ba ngin leh. Dei kane kaba synshar ia kajingim bakynja doh bad U Mynsiem. U Paul ba II Korinth 10:5 u thoh ba ‘Ki atiar ka jingialeh ia kiei kiei ba kynja doh ha u ne ka briew kim long kat kum ka doh hynrei dau Mynsiem u Blei ba donbor ia ka ban pynkyllon ia ki kut baskhem u bymman….Bad ruh da kaba pyndem ia ki jingmut jingpyrkhat baroh ha ka jingkohnguh ia uKhrist’.
Ha ka jingim jong nga bad jong phi jong kine ki por ba mynta, baroh ngi long ki nongpop kumba la thoh ‘Ym don uba hok, em, ym don uwei ruh’ (Rom 3:10). Haba ngi la kynjoh ia ka jinglong rangbah ha ki jingmut jingpyrkhat, kiei kiei ki jong ka doh ki synshar ia ngi, la ka long ha ki jingthala jong ka doh, ka jingkwah rhah ia ka bym dei hok, ka jingbishni, jingsngewmeng, jingsngew hok bad ka jingiashun ia kren beiñ. Man uwei ne kawei ka briewu tip bha ia lade kumno u long da kaba puson bad duriap bha ia lade ha ki jong ki jong ki jinglong jingim. Ït ialade, hato ngi lait na ki jingshisha Ka Ktien U Blei 1 Ioanis 5:17 “Ka bym hok (Jingmut bad jingleh basniew) baroh ka long ka pop”. Khyndiat halor ki kattokatne ki jingshisha:
1. Ka jingthala jong ka doh: Ka thma jong ngi ha ka jinglong jingim dei kiei kiei ba kynja doh. Ki jingmut jingpyrkhat jong ngi dei ka madan thma. U bymman u trei bha ban tei ia ki kut baskhem ha nga bad ha phi bad u da thew ia ki buit sianti jong u. Haba u bymman u jop, ki pait ki pra ki longing longsem. Haba u ioh jaka hapoh u briew, rung ka jingsarong, jingsnewmeng, jingdih pynsngewbha kum ki drok, ka kyiad bad ki jingdih pynbuaid.
2. Ka jingkwah rhah ia ka bymdei hok: Ka jing-kwah brai jong ka doh ka lam sha ki lynti kiba sniew bad ban kwah rhah ia ka spah bymhok. Kane ka jia ha ki Nongialam saiñ hima (politicians), ki Ophisar sorkar bad company, ki kontraktor, ki Nongkhaii bad kiwei kiba ialeh sngewbha da ka pisa bymhok. Kane ka jia ruh ha ki katto katne ki Nongialam Balang kaba kynthup lehse wat ia nga ia phi kiba long uwei na ki.
3. Ka Jingbishni bad Jingkren beiñ ia kiwei: Ka jingbishni ka long kawei ne ki daw ba pynhiar ia ka dor longbriew manbriew ha ka ri bad ka jaitbynriew. Ka nongrim jong u khun Khasi-Pnar ka long kaba shai ha bneng bad ha khyndew ba ka dei ka ri bad kajaitbynriew tipbriew tipblei. Hynrei haba ia bishni para ma ngi, ngi long kum u thlen uba bam para khasi bad ka taro para pnar. Ka jingkren beiñ ha ki por Elekshon ka dei ka jingmut jingpyrkhat jong ka jingibeiñ ia kiwei (hate speech) bad ka dei ka pop. Habun ki khep jong ka jingialeh bad jing bymbiang ngi kdew kti tang sha ki politician. Ym ju don u ban ia trei lang ban pynbha ia ki jingbakla bad jingduna. Ksan rympei rem Dorbar.
Na kine ki mat ba la kdew haneng, bsut ka jingbishar para ma ngi la kumba mangi te, ngi long kiba biang bha. U Paul ha ka Shithi Sha ki Nong Rom 2: 1 “me uba bishar, me pynrem ia lade namar me uba bishar me iai leh ia kita kijuh.” Wat ju pynksan ialade. Haba puson ha lade, ngi sngew ba ngi dei ki nongpop bajot barem, hynrei ngim dei ban noh mynsiem ba ngim long kiba dei biang ha khmat U Trai. Kampher la ngi long ha kano kano ka jinglong jingim bad ki jingmut jingpyrkhat ba poh dor katno katno ruh namar ka Ktien U Blei ka kren shai kdar ha Ephesus 6:12, 17,18 “Ka jingialeh jong ngi kam long ia ka snam bad ka doh, hynrei ia ki hima, kibor bad ki nongsynshar pyrthei jong kane ka jingdum…To shim ia ka jingda khlieh ka jingpynim, bad ka waitlam U Mynsiem, kaba long Ka Ktien U Blei: da kaba duwai ha la ka sngi”. Haba ka jingialeh ka jur bad ka jingim ka kordit sat (Depression), wat duh jingkyrmen namar ha ka kyrteng U Khrist, ym don ka bymlah ban long.
Ki briew kiba don ki jingmut babha, ki ioh ban kheit ia u soh uba bha hynrei kita kiba pun ia ka jingmut bym khuid bad basniew, ki mad ia u soh ka jingkordit sat (Positive minds produce positive lives and a negative mind leads to unhappy life). Wat man thait namar baroh ngi la leh pop bad ngi la duh noh ia ka burom ka jong u Blei hynrei la pynksan ei da ka jingaiei bad ka jingsiewspah kaba ha u Khrist Jisu – Rom 3:23-24. Ki don ki briew kiba la sngew kut lad ha ki jingim, la sngewngiah ia ka jingim bad duh jingkyrmen. Kim lah shah shuh ia ka jingialeh bakynja doh. U bymman u trei bha ban pynbuh khoh ia ka kular U Trai Jisu “To wan ha nga phi baroh kiba thait bad khia ka jingkit, Te ngan pynjem ia phi”. (Mathaios 11:28)
Nga sngewrem haba la thoh ha ka ‘Shillong Times’ – 21 July, 2023: Page 3 ba ha Meghalaya; kiba don ka kurim palat ia kawei (Polygyny) dei ki khristan kiba bun tam haduh 2.1%. Bud sa ki Muslim – 1.9% bad Hindu – 1.3% – Report: ‘International Institute of Population Sciences (2019-2021) jong ka National Family Health Survey (NFHS-5). La thoh ba kine ki khambun hapdeng ki longkmie baduk (poorest women) bad ba khlem leit skul (Formal Education). Ym lah sngewthuh shuh. Lada ka long kaba thikna, nga shim ba ka dei ka jingtynjuh bad jingkyrsiew ia ki iing Khristan bad ki Balang ban ialeh ia ka thma ba kynja doh da ka Bor U Mynsiem. Ki longiing Khristan bad Balang ngi la dei ban ia duwai jur ia ka ding U Mynsiem ban pynduh bad pyntroiñ ia ki buit sianti u bymman. Ka jingkhot ka long ia ki Nongsharai ban pynkhlain ka jingleit iasyllok sha ki iing khristan ba dang kham sahdien bad dang duna ka jingioh jingkot. Ka Balang Presbyterian Laitumkhrah (Balang Kmie ka Pohkseh) ka long kawei na ki Balang ba pynlong Jingiaseng Iasyllok ha kum kita ki longiing kiba ha ki iing rit ba lah ban ngiam ym palat ia ka 10 ngut. To ngin ia bud nuksa lada ngim ju leh ne pynsangeh. Ki parabangeit ha sor bad khap sor, ngin kiar shisyndon na ki jingleh sngewbha Weekend (sngi Saitjain & sngi U Blei) na ka bynta ka jingbha ka longiinglongsem khamtam ka lawei ki khun ki kti. Bret noh ia ka jingsngew kordit sat (Depression) bad jingduh jingkyrmen namar kine ki dei ki jong ka doh pyrshah ia uMynsiem u Blei.
Ka jingkthang ka jingim ki wan lynshop, ki eriong erngit ki beh kyrthlep, ki jingpang jingshitom ki pynbynñiaw ha la marwei marwei bad ki ban khia ia ka iing kasem. Kum ki khun ba la siewspah da ka snam u Jisu, ngi tip ba kiei kiei baroh ki jia.
Ngi tip skhem ba ngin jop da ka bor u Mynsiem – Mut bad pyrkhat ia kaba bha (Positive thinking) ba ngin ioh ban kheit ia u soh bathiang ka jingim. U Paul sha ki Galatia 6:9-410 “Te ha kaba leh babha wat ai ba ngin man thait shuh, namar, ha ka ïa babiang, ngin ioh ot…to ngin iatrei minot ia ka ba bha ha ki briew baroh, khamtam ha kita kiba na ka kur ka jingngeit”.
Ha ki jingeh bad jingialeh, to ngin duwai jur ia ka bor U Mynsiem, U Trai u shah shkor bad U btin, U ri U sumar sukher ia kita baroh kiba khot kyrpad ia U; kiba khot kyrpad da ka dohnud bad mynsiem baroh. (Salm 145: 18).
