Kumno ki Kuki, Meitei, Boro, Assamese ki ïoh jaka ha Raid Marwet?

Ngi sngew ba ka dei ban don da ka jingtohkit kaba bniah bha halor ki kam ki jam kiba ïadei bad ka Raid Marwet.

Ka Raid Marwet hangthie ha Ri-Bhoi ka ju mih khubor na ka por sha ka por, bad kiba bun ki khubor ki dei ki bym sngewtynnad bad kiba ktah kylla ïa ka jylla Meghalaya. Ha kane ka kynti, ka la mih sa kawei pat ka jingkynnoh pyrshah ïa ka Raid Marwet kaba hap hapoh ka Hima Mylliem. Na ka liang ka Hynñiewtrep Integrated Territorial Organization (HITO) Ri-Bhoi District ka la kynnoh ba ka jingïoh lad ki bar jylla ba kynthup naduh ki Kuki, Meitei, Boro bad Assamese ki la ïoh ban rung khlieh bad long trai ïa ka khyndew ka shyiap, ka dei lyngba ka jingai jingithuh da u Syiem ka Raid Marwet da kaba u la ai syrnod ïa ki, kata, ka No-Objection Certificate (NOC) da kaba kam ruh ba ki dei ki na ka jaitbynriew riewlum ne Scheduled Tribe (ST). 

Naduh mynno ki Meitei ki la dei ki Scheduled Tribe? Ha ka jingshisha ka jingïakynad ha Manipur kaba naduh 3 tarik Jymmang bad kaba neh haduh mynta ka dei halor ka jingbthah ka Manipur High Court ïa ka sorkar jylla Manipur ba kan ai jingmut ban kynthup ïa ki nongshong shnong kiba dei ki Meitei ha ka thup Scheduled Tribe. Kane ka hukum ba la ai da u Acting Chief Justice ka Manipur High Court, u Justice M.V. Muralidharan, ka dei kaba la pynmih ha ka 27 tarik Lber, 2023, hynrei kaba la paw paidbah ha ka 19 tarik Ïaïong, 2023. Na kane ka hukum, ki Naga bad ki Kuki-Zomi ki la pynpaw ïa ka jingpyrshah kaba jur. Ha ka 3 tarik Jymmang, 2023, ka la don ka jingïaid paidbah ha Churachandpur ban pyrshah ïa ka jingbthah jong ka High Court, bad hangta, la mih ka jingïakynad kaba shyrkhei bad kaba la neh haduh mynta. Ngi la ïohi ruh ba ki la don ki nongshong shnong kiba la wan phet sha Shillong ban lait na ka jingshah thombor lane kiba la duh noh ïa la ki jong ki ïing ki sem bad ki jingdon jingem baroh.

Na ka liang jong u General Secretary ka HITO Ri Bhoi District Unit u Bah Kenny Nongrum haba kren sha u nongpathai khubor, u la ïathuh ba tang mar ïa ïoh jingtip halor katei ka jingkynnoh leh sop-sop jong u Syiem ka Raid Marwet, ka seng ka la pynlong da ka jingwad jingtip lyngba ka hok wad jingtip ne ka Right to Information (RTI) bad la lap ïa ki jingshisha. U la ong ba halor kane ka jinglap, na ka liang ka seng ha ka sngi Nyngkong ka taïew ka la leit ban ai syndon da ka jingujor sha u Deputy Chief Executive Member ka Khasi Hills Autonomous District Council (KHADC), u Bah Pynshngaiñ N Syiem, ba un tuklar mardor halor kane ka bynta bad ban leh ruh ïa kaba donkam. U Bah Kenny u la ong ba u Deputy CEM ruh u la kular ban shimkhia halor kane ka kam bad ban pynbeit ïa ki jingdonkam baroh. Ngin hap ban ïa peit aïu ka KHADC kan leh halor kane ka jingujor ka HITO pyrshah ïa u Syiem ka Raid Marwet. Ka KHADC ka dei ban klet ïa ki kam saiñpyrthei ne ki jingïadei shimet, lada don, bad-no bad-no, bad ban leh beit ïa la ka kamram katkum ka iktiar ba la bynshet da ka Khyrnit Ba Hynriew jong ka Riti Synshar.

Ngi sngew ba ka dei ban don da ka jingtohkit kaba bniah bha halor ki kam ki jam kiba ïadei bad ka Raid Marwet. Kam dei shuh ka sien banyngkong, kumba la kdew haneng, ba kin mih ki jingujor pyrshah ïa u Syiem Raid. Ka KHADC kam dei ban shu hun bad sngap hynrei ban tih bniah ïa ki jingshisha. Ka long ka jingma ka bakhraw lada katei ka jingkynnoh ka HITO ka long kaba shisha. Ban ïalehkai bad ka khyndew ka shyiap khamtam ha ki jaka khappud kan wanrah ïa kiba bun ki jingeh hadien habud. Ki Hima, Raid bad Dorbar ki dei ban ïa phikir bha ïano ki ai syrnod khnang ba kin ïoh thied jaka. Shisien ba la duh ka khyndew ka shyiap, kan eh shibun ban ïoh biang namar kito kiba duh ki lah ban leit sha ïingbishar bad ka kam kan nang kyllaiñ bad nang heh. Lada lap ba ka la don ka jingleh tam pud bad pyndonkam bakla ïa ka iktiar, ka KHADC ka dei ban pynshitom ïa kita kiba donkti bad ban ai jingsneng lem ïa kiwei ruh ki Hima, Raid, Dorbar kiba pyrshang ban khñiot ïa la ka jong ka jaitbynriew da kaba wanrah da ki briew kiba nabar hapoh u pud u sam jong ki.

Ngim tharai ba ma ngi ki Khasi Jaiñtia lada ngi leit sha u pud u sam jong kiwei pat ki shnong ki thaw kiba don shabar ka jylla ngin ïa ïoh thied jaka katba ngi mon. Ngim ong ïa kito ki heh spah kiba lah ban thied ïa ki jaka kiba shongdor da ki phew klur tyngka la ki dei ki ïing ba bun mala ne kiwei pat. Ngi ïakren beit thik tang ïa ki ‘riew pdeng bad kiba lah ban thied jaka tang katto katne ‘square feet’. Hato kita ki nongpynïaid shnong kiba don ha ka jylla Assam kin ai jaka lem ïa ngi lada ngi leit pan thied? Hato ki nongïalam shnong ha Manipur kin shah ïa ngi ba ngin leit thied jaka ha shnong jong ki? Ha kane ka jaitbynriew jong ngi, ki bun bah ki longïing longsem ki bym don jaka wat tang ban shna shi nongrim ïing ruh. Balei kata ka Raid Marwet kam pyrkhat lem kum ïa kita ha ka jaka ban ai sahuh sha kiwei pat ki jaitbynriew kiba la don la ka jong ka jylla bad ka shnong ka thaw? Pyrkhat shwa ïa ki jong lajong bad ai jaka ïa ki khnang ba kin nang ïa bha ïa miat bad kin ïoh ïa la ka jong ka nongrim ban tei ïa la u tnum u tyndai.