Ka Nongkylliang Katkum La Ki Kam Lajong

Hapdeng kita ki por ba ki kharlieh ki la synshar donbor lypa ha kiwei kiwei ki bynta jong ka Ri Khasi bad korbar na Saisohpen jong ka Hima Sohra.

Raphael Warjri

Kaba shah iuhroit ka long barabor ïa ki rangli juki, ki thab ki dab, ki luk ki lak kiba ym don kano kano ka atiar kaba lah ban ïada lada ym dei da ka aiñ ba la shna khnang na ka bynta ban ïada ïa ki paidbah paidsan. Ha ka synshar paidbah ki paidbyllien ki don ka bor kaba khraw katkum ka aiñ, hynrei ha ba mih kino kino ki jingeh ha ki paidbah paidsan, kita ki bor iktiar ki ju marmlien ban phiah ia ki paidbah da ki buit sianti laiphewjait, khamtam ki ïarmangkalai. Kito ki paidbah kiba ym lah kot ka pyrkhat bad duna ka bor shemphang ki ju shah kie berong ha ki paidkar lane khie wahleng ha ki paidbhur bad ki syier mynsiem pat ki paidknup paidtrap ki ba im kyndoi jakpoh bad ym don kabu ban pynïeng la ki tyrpeng ha kano kano ka kynhun. Ynda haba la ïapait ïapra kumta ba ki bor iktiar sorkar, lane ka bor pisa na ki heh saipan ka lah ban pyntroiñ ïa ki paidbah paidsan ki ba pyrshang ban khie khlieh lane pynïeng ryndang. Kane ka rukom ka dei ka ba ju long naduh mynnor, ka ïai long mynta mynne bad kan dang ïai jia long ha ka lawei lada ki paidbyllien kim lah ban tehsong shitylli ha kawei ka thong jong ki paidbah. Ki daw ki ba pharia ïa ki paidbah paidsan dei ka jingngeit niam, ka kynhun jaitbynriew, ka jingnang jingstad, ka thaiñ jong ki shnong trai, bad kiwei kiwei ki daw shimet jong ki kynhun lade jong ki briew shimet kum ka bishni pihuiñ, ka khapnap byrtia, ka kunai khapkhip, ka khyllew ka kyreit, ka meng ka hangamei, bad kino kino ki jinglong kiba lah ban khyllie ïa ka jingsngew briew ban pynïapher kawei na kawei.

Kine kiei kiei baroh ki mih ynda la mynta hadien ba la wan tyllep ki mynder ki shongthap, kata lah ban kdew ba ka sdang naduh ba wan shna surok ha Nongkhlaw, Hima Khatsawphra ha ka por ba synshar u Syiem Tirot Sing. Shwa ïa kata la ju bna ba ki dkhar ki mynder ki kyntur sha ki thaiñ khappud bad ha kata ka rukom la nang khate bad jah rngai ka khyndew Khasi sha ki mynder. La ju tip wat haduh ka juk mynta ba ka Bordwar jong ka Hima Khatsawphra la pyniasoh jubor ka sorkar Bilat sha ka Raijbah Kamrup jong ka jylla Assam ha ka por jong u Syiem Rijon Sing u ba la shimti ïa ka khet syiem hadien ba la shah shet kylla U Syiem Tirot Sing bad shah set byndi ha Dhaka. La kdew khnang ia kane ka bynta namar ba ka dei ka Hima Khasi ba ban shah ia ki dkhar ban wan rung syndon hapdeng jong ka nongbah Hima bad ba la iakhun pyrshah mar mar ha ba lap pylleiñ ia ki kam buitpoh jong ki kharlieh. Hapdeng kita ki por ba ki kharlieh ki la synshar donbor lypa ha kiwei kiwei ki bynta jong ka Ri Khasi bad korbar na Saisohpen jong ka Hima Sohra. Ki phareng ki la korbar na Saisohpen shaduh ki thaiñ jong ka Hima Jaiñtiapur ki ba kynthup shaduh Karbi Anglong ba mynta ha jylla Assam. Kumta ki kam thombor ki kam lehbor la sdang hi da ki phareng ha ka rukom ka ba shityllup jong ka Ri Khasi. Shwa ïa kata, naduh mynnor la ju iohsngew ba ka ju don ka jingkynad para hima Khasi bad teng teng da ka thma ka ktien, khamtam ka Hima Sutnga pyrshah ïa ka Hima Shyllong, Hima Madur Maskut, Hima Thaiang, Hima Iapngar bad kumta ter ter. Kham ñiar ban shem ba ki Hima na thaiñ pdeng bad thaiñ Sepngi kin ïa kajia majia, wat lada teng teng ka ju don ka  huri hura ba la ju pynbeit noh khnang ban lait na ka thma ka ktien. Kumta lah ban sngewthuh ba ka Hima Sutnga ha ki por hyndai ka dei ka ba donbor haduh katta katta haduh ba ki la pyniar ia u pud u sam jong ka Hima shaduh sha Bengal, ba hadien la tip sha kylleng ka pyrthei kum ka Hima Jaiñtiapur.

Ka Hima Jaiñtiapur ha kita ki por ka la long ka hima bakhraw haduh katta katta ba la ïa tyngkhuh bad kiwei kiwei ki hima bakhraw ha ka thaiñ, haba nujor bad kiwei kiwei ki Hima Khasi ki ba dang kham duna ha kiba bun ki liang. Jar la katta ym da don than ka jingïaleh markynti para hima Khasi kat haduh ban da ïaknieh synshar kumba long kiwei kiwei ki hima bakhraw, namar ba kum ka Ri Khasi la tehsong shitylli ïa baroh ki Hima. La ju bna ruh ba ki mar na ki thaiñ Pnar bad thaiñ War jong ka Hima Sutnga ki long kiba khlaiñ bor haduh katta katta ban leit jop thma sha kylleng ka rithor Bengal, hynrei da lei lei ym pat ju lap ba kin thombor para hima Khasi. Kumta ka Hima Sutnga kaba la tip kyllum ha kylleng kum ka Hima Jaiñtiapur ka long kaba la nang kham khraw shuh shuh ha baroh ki liang, ba ki la saiñ pisa lajong ha ka khaii pateng bad ki hima ba marjan, wat ka Hima Moghul na dewbah India ruh kam shlan ban wan kyntur sha kine ki thaiñ. Dei tat haduh ban da ïa takhuh bad ki phareng ba ka la don ka jingïaleh markynti barabor, hynrei ha ka ba khatduh ka Hima Bilat ba la jop pyrthei kylleng ka la pyndem wait ïa ka Hima Jaiñtiapur lyngba ki kam buitpoh bad ha u snem 1835 la knieh syndon ïa ka Hima na u Syiem Jaiñtiapur uba khlem treh shuh ban wanphai sha Rilum bad ïaineh sah ha Rithor Bengal. Na kata ka daw ka khet Syiem ka Hima Sutnga ruh la pynduh syndon da ka sorkar Bilat bad ka jingsynshar la bate noh ha ki elaka ba la khlieh da ki doloi, bad kata ka la neh haduh mynta mynne.