Ki bun ba dang donkam ‘Reservation’, ym baroh kiba lah ban ïakhun

Katei ka jingkren jong u Conrad kam dei kaba bakla. Ha kane ka pyrthei, ngi donkam ban ïakhun bad ki heh paid khamtam ha ka jingpule khnang ba ngin paw.

Ha ka 9 tarik Nailar, u Myntri Rangbah, u Conrad K Sangma, u la kyntu ïa ki samla riewlum ka thaiñ Shatei Lam Mihngi ban wanrah ïa ka jingkylla ha ka jingmut jingpyrkhat bad ruh ban sangeh ka khmih lynti ba ha ki liang baroh, kan don beit ka bhah kyrpang lane ka ‘Reservation’. Kum ki riewlum lane Scheduled Tribe, ngi ïoh ïa ka bhah ha ki kam sorkar, jingpule, bad ngi lait ruh na ka jingsiew ïa ka khajna Income Tax. Nalor ki Scheduled Tribe, ki don ruh sa ki Scheduled Caste, Other Backward Classes bad kiwei kiba ïoh ïa ki bhah bakyrpang. Namarkata, ngi ju ïohi na ka por sha ka por ïa ka jingmih ki kynhun jaitbynriew bapher-bapher ban dawa na ka sorkar ba kan ithuh noh ïa ki kum kita ki Scheduled Caste, Scheduled Tribe, Other Backward Classes namar ki sngewthuh ïa ki jingmyntoi kiba lah ban ïoh lada shah ithuh kum kine ba la kdew. Ngim lah ban len ba don ki bym donkam eiei ïa kata ka ‘Reservation’, hynrei kiba shim kabu pat na ka jinglong Scheduled Caste, Scheduled Tribe, Other Backward Classes. Kum ka nuksa, ki bun bha ki riewlum, kiba sah ha Mizoram, Nagaland bad Meghalaya, kiba lait ban siew ïa ka khajna Income Tax sha ka Sorkar Pdeng wat la tip shai ba ki dei kiba don ba em bad kiba kotbor ban siew ïa kata ka khajna. Hynrei ka Income Tax kan shu kut tang ha ka jingai shithi sha kita ba ki dei ban siew Income Tax tangba ynda la pyni da ka syrnod ba ki dei ki kynhun ba la shah ithuh kum ki Scheduled Tribe, ka Income Tax kam lah ban leh eiei.

Katei ka jingkren jong u Conrad kam dei kaba bakla. Ha kane ka pyrthei, ngi donkam ban ïakhun bad ki heh paid khamtam ha ka jingpule khnang ba ngin paw. Kiba bun na ki IAS, IPS riewlum ki ïoh rung namar ba ki dei kita ki Scheduled Tribe bad ka da don da ka jingbhah bakyrpang ïa kine. Don ruh pat ki riewlum ki bym ïakhun kum ki Scheduled Tribe, hynrei kiba aireng kum ki ‘General’, bad ki da lah ruh ban poi sha ki kyrdan ba shakhmat. Ngi ïaroh ïa kiba kum kine kiba khlem bynnud ban iehnoh shadien ïa kata ka syrnod jong ka jinglong Scheduled Tribe, bad kiba shlan shisha ban ïakhun da ka jingshemphang. Ki la don shibun ki riewlum kiba la poi sha ki kyrdan bahalor ha ka Ri. Na kane ka jylla ngi don ki rangbah kum u (L) Prof. George Gilbert Swell, (L) Purno Agitok Sangma, kiba dei ki arngut ki ‘riewsaiñpyrthei kiba la ïakhun kat ïa ka ilekshon President ka Ri India ha u snem 1992 bad 2012. Ngi don ruh u Chief Election Commissioner (CEC) barim ka Ri, u Bah James Michael Lyngdoh, uba la ïoh ïa ka jingïaroh ym tang ha ka Ri, hynrei wat ha kiwei ki bynta jong ka pyrthei. Ngi sngewnguh ba kine ki rangbah ki la lah ban pyni da ki kam ba ki long shisha ki satar bad kiba don ka mynsiem jong ka jingïaleh.

Tangba ym baroh kiba lah ban kot bor kumta namar lada ka long kumta, ka sorkar kam rat da kheiñ ne ñiew ïa kitei ki kynhun (Scheduled Caste, Scheduled Tribe, Other Backward Classes) kum kita kiba tlot bad sahdien bad kiba dang donkam ban ïoh jingkyrshan lyngba ka jingbhah bakyrpang ha ki liang bapher-bapher. Ma ngi ki riewlum ngi sahdien na ka daw jong ka jinglong jingman ka jaka. Ngim don ki surok, kad liengsuiñ, lynti rel, jaka pule, jaka sumar kiba biang nadong shadong kiba lah ban pynlong ïa ngi ba ngin ym donkam ban shaniah than ha kiwei. Hynrei haduh mynta, ha ka jaka ba kiwei kin wan sha ngi, ma ngi ngin hap ban leit sha ki jaka jong kiwei khamtam ha ka liang ka pule ka dangle bad ka jingsumar. Ka sorkar ka la leh katba ka lah watla ka ju shimpor da ki snem ban pyndep wat tang kawei ka projek kaba rit. Don leit ki jingtei kiba dang ïaid haduh mynta watla la sdang ïa ki naduh 15 snem mynshwa. Kaei kaba khring sha ki jaka lum ka dei tang ka jingitynnad bad nangthie na ri thor, da ki lak ngut ki ju wan man la u snem ban jaw dud ïa ka jingithiang ki jingaiei ka Mei Mariang.

Hynrei ngim dei pat kiba dang sah dum. Ki jingkylla ki la wan na ka snem sha ka snem. Ka I shngaiñ haba ka jingshai ka synshar. Hynrei don ki jaka ha kylleng ka Ri kiba dang neh hapdeng ka jinglong byrngut namar ki kam pynroi kim pat lah ban poi sha ki ha ka rukom kaba dei. Ha kiba kum kine ki jaka ba dang sahdien, ki don ki briew kiba dang donkam ïa ka jingkyrshan ha ki liang kiba bun. Kiba kum kita ki kynthup ruh ïa ki Scheduled Caste, Scheduled Tribe, Other Backward Classes. Ïa kita, kata ka ‘Reservation’ ka dang donkam. Ha kane ka ri baïar, kin ym pat lah ban tur shakhmat khlem ka jingkyrshan lane ka jingbhah bakyrpang. Tangba ïa kito kiba shlur bad ba stad, ngi ai mynsiem ba kin ïakhun beit khlem da shaniah ha kata ka ‘Reservation’. Wat sheptieng. Ïakhun beit da ka jingshitrhem bad pyndonkam ïa ka jingshemphang kaba phi don.