Ka jingim jong ka jaidbynriew khasi

Lada jia ba kine ki kynhun, ki seng trei kam kin kynriah noh na Shillong kan long ka jingduh kaba heh ïa ka jaidbynriew.

U Nongsaiñ Hima, 1990

Ka jaidbynriew Khasi ka don tang kumba shi lak ha ka shispah snem mynshuwa pynban ka synshar naduh ki thaiñ Wah Brahmaputra (Guwahati) haduh ki thaiñ Wah Surma (Sylhet). Haba ki Khasi ki leit jop thma ha kito ki thaiñ kim ju wanrah  khlieh briew kumba ju leh kito ki head hunter, hynrei ki pyniaid kynjai ia ka jingsynshar hangta. Ki lum khajna bad ki seng ki jaka jingkhaii pateng. Ki la ju leit khaii ruh  shaduh Dhaka, Calcutta. Kawei kaba phylla ka long ba ki ïa shong kurim bad ki kynthei jong kito ki jaka ba ki synshar bad ki wanlam seng jaid ha ri Khasi. Mynta ha kine ki snem namar ba la ïa bun paid kumba 8 lak ki Khasi – Pnar, da ki phew hajar ki la leit shong rep, shong khaiï ha kylleng ki thaiñ mihngi –  Assam, Tripura bad katto katne ha Bangladesh ruh. U Khasi u la long shisha u jaidbynriew uba stad. Nga la pyni ïa kane ha ka case jong u bah Stanley Nichols – Roy ha ka snem 1963 – 64. Nga la ong ia u nongbishar ba un nym kheiñ ïa ki Khasi kum ki briew ba shong hapoh krem (cave – men). Ha ka kren phareng nga la ong “do not apply the cave theory to the Khasi race.”

Ka ioh ka kot (economy jong ka jaidbynriew Khasi – Pnar ha kine ki phew snem ba la dep ka la kiew kham kongsan eh na ka jingseng bad jingplie ïa ka sor bah (capital) jong ka jingsynshar, Assam – East Bengal ha Shillong ha ka snem 1864. Ki Khasi Officer, ki non – Khasi Officer, ki British Officer ki la tei ïa ka Shillong bad ki la wanlam ïa ki jingtrei kam na kylleng jong ka ri India kiba theh hangne da ki klur ban tei ia ki iing bad ki office jong ki.

U Babu Jubon Roy u la long uwei u officer Khasi ba radbah tam ha kane ka liang. Sa ki briew kiba trei ha kine ki kynhun (Army, Airforce, Assam Rifles, BSF, NEHU, NEC, Banks etc ryngkat bad kiba ha ïing ha sem ki la ïa pynlut pynlut ïa ka tulop hangne ha Shillong. Kine ki long ki ‘permanent tourist’ kiba shong bad pynlut lynter ym kum ki foreign tourist kiba wan pynlut tang khyndiat sngi shisien lano. Namar ba la paw nam kai skul ha Shillong (Pine – mount, St. Edmund’s Loreto, etc) ki la wan shong pule hangne na kylleng ka mihngi ka ri India. Kine ruh ki long ki permanent tourist ba theh pisa ha Shillong.

Ka kpoh ka long ka jingdonkam kiba kongsan tam ha ka jingim jong u briew. 95 na ka 100 ka jingpyrkhat jong uwei pa kawei ka long ban ioh kamai ban pyndap ïa ka kpoh la jong bad jong ki khun ki kti bad ruh ban pynbiang ïa ka ïing ka sem, ka riam ka beit. Tang 5 na ka 100 ka jingpyrkhat bad ka por ka leit sha ka sngewbha sngewmiat. Lada jia ba kine ki kynhun, ki seng trei kam kin kynriah noh na Shillong kan long ka jingduh kaba heh ïa ka jaidbynriew.

 KA JINGIOHKAM

Kawei ka jingeh ba kyrpang kaba la wan ha ngi ha Meghalaya mynta ka long ka jingkyrduh kam ïa kiba la nang la stad  (Educated unemployment). Kumba ong u Ex- Chief  Minister  “Ka jingthung kam ha ka sorkar Meghalaya ka la khapngiah (saturated).” Ki nongtrei kam sorkar ha India ki long tang iwei na ka 164 ngut katba ha Meghalaya jong ngi ki la poi iwei na ki 40ngut ki nongshong shnong. Don phew hajar ki kam sorkar ha ri India kiba la buh kyrpang (reserved) na ka bynta ki riewlum hynrei namar ka jingbym nang ia ka Hindi, Tamil, Bengalee, Assamese, etc ka long ka jingeh, ba ki briew jong ngi kin leit trei shabar jong ka State la jong. Kumta ngi la dei ban thaw kam ha la shnong, ha la ka ri da ki karkhana, da ki jingkhaïi, da ki rukom jingri ba radbah, ki jingrep diengsoh ban shalan sha ka pyrthei kumba ngi la sdang leh mynta ïa u dewiong, mawshun, dewbilat etc. Ia u dewiong nga sngewsyier ioh u lut noh tang hapoh ki khyndiat snem bad ki khun ki ksiew jong ngi kin nym ioh lem shuh. Ha ka sorkar Meghalaya mynta ngin ia pyrshang ba la kumno kumno 80 na ka  100 ha ki kam office, kam khaii, kam karkhana, etc. kin long ki jong ngi ki trai shnong riewlum.

Ka sorkar ka la phah ki nongpule nangne sha ki kyrdan jingstad halor ki jaid jingtrei baroh. Ngi don mynta da ki spah ngut ki khynnah skul jong ngi ha ki skul bah ha Bengal, Madras, Bombay, Delhi, Punjab,Bihar bad kiwei ki jylla jong ka ri India. To ngin ia husiar ba ngin nym ïaleh klumar hangne ha Shillong kaba lah ban ktah ïa ka jingpule jong kito ki khun samla jong ngi ha kylleng jong ka Ri India. Uwei na nonghikai ba pawnam ha ka pyrthei u ong “to leh ia kiwei kumba phi kwah ba kiwei kin leh ïa phi.”