Kumno kin pynlut da ki paidbah ïa ka jingleit shang kai ki heh sorkar?

Na ka por sha ka por, ngi ïohi bad ïohsngew ïa ka jingleit jong ki ’riew saiñpyrthei bad ki ophisar jong ka jylla shabar Ri.

Ha Kynhun Myntri (Cabinet) jong ka sorkar Meghalaya Democratic Alliance (MDA) ha ka 11 tarik Nailar, 2023, ka la rai ban pynduna ïa ka jingleit bar ri jong ki babu sorkar kum ki IAS bad kiwei. Ha ka shi snem, ki ophisar ki lah ban leit tang arsien shabar jong ka Ri, bad la buh da ka kyndon ba hashwa ba kin leit ha ka sien kaba ar, ki dei ban ai da ka kaiphod ban batai shaphang ka jingleit banyngkong, bad lada kata ka kaiphod ka long kaba biang, ki lah ban ïoh leit sa ha ka sien kaba ar. Ha ka sien banyngkong, ïa ka jingleit bar ri yn kyrshan pisa da ka sorkar jylla katba ha ka sien ba-ar, yn hap ban pynlut da ka Sorkar India lane da kano-kano ka kynhun. Tangba kane kan ym treikam lada kita ki babu sorkar ki leit shabar jong ka Ri ban pdiang ïa ki khusnam ba ka sorkar Meghalaya ka ïoh.

Na ka por sha ka por, ngi ïohi bad ïohsngew ïa ka jingleit jong ki ’riew saiñpyrthei bad ki ophisar jong ka jylla shabar Ri. Naduh u Myntri Rangbah haduh ki ophisar barit baria ki ïaleh beit ban ïohlad ban shong liengsuiñ ban poi sha ki Ri bapher-bapher. Ynda ki la wanphai, ngim ju tip bad kim ju ïathuh kaei kaba ki leh shata shabar ri bad ïa ki jingtip ba ki la ïohlum kin leh kumno ha ka jylla lajong. Ka la shu dei beit tang ka kam shang kai pyrthei da ka pisa jong ki paidbah. Ha kawei ka liang, ngi ïaroh ïa ka sorkar jylla ba ka la shim ïa katei ka sienjam ban pynduna ïa ka jingleit bar ri jong ki babu sorkar. Ha kawei pat ka liang, la dei ban pyntreikam ïa kiba kum kitei kijuh ki kyndon na ka bynta u Myntri Rangbah, Myntri bad ki MLA. Kine ruh kim ïapher na ki babu sorkar namar kim ju wanrah ïa kano-kano ka jingmyntoi ïa ka jylla lait noh tang ïalade. Lada ka sorkar jylla kam shim rai eiei ban pynduna ïa ka jingleit bar ri jong kine ki Myntri Rangbah, Myntri bad MLA, ki paidbah ki dei ban ujor hi noh sha ka Sorkar India ba kan leh ïa kaba donkam. Lehse ka Sorkar India ruh ka tip hi ba kine ki jingleit bar ri jong ki Myntri Rangbah, Myntri bad MLA kim wanrah jingmyntoi eiei ïa ka Ri bad ka jylla bad ka shu long beit tang ka kam shang kai pyngngad. 

Ïa ki seng lane ki ’riew shimet kiba smat ban wad jingtip lyngba ka aiñ RTI Act, 2005, la sngewdei ban kyntu ïa ki ban pan ïa ki jingkheiñ jingdiah na ka sorkar haduh katno ka la pynlut na ka bynta ka jingleit bar ri jong ki Myntri Rangbah, Myntri, MLA bad ki ophisar naduh u snem 2010 haduh mynta. Dei ruh ban pan jingtip kiei ki jingmyntoi kiba kine ki la wanrah na kata ka Ri kaba ki la leit jngoh. Lada kam don kano-kano ka jingmyntoi, dei ban ai da ka mukotduma (PIL) sha High Court ban dawa ba kitei ki dei ban pynphai noh ïa ka pisa kaba ki la pynlut na ka pla jong ka sorkar, kaba dei ka pisa paidbah. Balei ban shu ïa pynsyrwa kai ïa ka pisa paidbah haba kam shym la don kano-kano ka jingmyntoi ba ki la wanrah? Kumno ngin pynlut ma ngi ki paidbah na ka bynta ka jingleit shang kai jong ki? Lada ki wanrah jingmyntoi, ngim sngew khohñioh mynsiem eiei. Hynrei kaba eh ka long ba kam don kano-kano ka jingmyntoi ba ma ngi ki paidbah ngi ïoh na ka jingleit shang jong kine ki heh sorkar.

Ngi sngewdei ban ai jingmut ïa ka sorkar jylla ba kan pynkylla biang ïa katei ka rai jong ka da kaba buh sa da ka kyndon ba lada kata ka kaiphod jong ki ophisar kam biang halor ka jingleit bar ri ha ka sien banyngkong, dei ban phah siew noh na pla jong ki ïa ka pisa kaba ka sorkar (pisa paidbah, ha ka jingshisha) ka la bei ba kin leit shata shabar jong ka Ri. Lada leh ha kane ka rukom, kin bun bah ki ophisar ki ban thngad ka kwah leit shang kai pyngngad da ka pisa paidbah. Bad ha kata ka por, lada ki kwah palat ban leit shabar jong ka Ri, kin hap siew na pla lajong. Lada ym lah ban leh da kaba tyngeh, ka jingpynsyrwa kai ïa ka pisa paidbah kan ïai bteng khlem sangeh. Ha ka jaka ban ïa pynlut kai ha kita ki jingleit bar ri ki bym don jingmut, ïa ka pisa dei ban aiti sha ki shnong ki thaw ba kin ïarap ei ïa ki nongshong shnong ki baduk bakyrduh.

Ngi kyntu ïa ka sorkar ba kan peit bniah ïa ki kam ki ban wanrah jingmyntoi kum ka jingthaw ïa ki lad ban ai kam ai jam ïa ki paidbah. Dei ban pynleit jingmut ban pynduna ïa ka jingduk jingkyrduh khamtam ba ka jylla ka wan ha ka kyrdan ba lai ha kane ka bynta ha ka Ri baroh kawei. Ka jylla baduk kam lah ban shu pynsyrwa kai ïa ka pisa da kaba bei tyngka ïa ki babu sorkar bad ki ’riew saiñpyrthei ba kin leit shang kai shabar ri. Ka sorkar kaba shu lapmiet ban shim bun bah ka ram kam lah ban pynlut kai shane-shatai. Kyntait ïa kiei-kiei ki bym wanrah jingmyntoi bad pynleit jingmut ha ki kam kiba tei.