Ka Ri India ha ka 15 tarik Nailar kan rakhe ïa ka Sngi ïoh Jinglaitluid na ka jingsynshar ka sorkar ki dohlieh na Ri Bilat. Kan dei ka sien kaba 77 ba ka Ri India kan rakhe ïa kane ka sngi bakyrpang naduh na Red Fort ha Delhi bad shaduh ki kyndong kynshrot jong ka Ri baïar. Ngi dei ban kynmaw burom ïa baroh kito kiba la aiti ïalade na ka bynta ka lashai khlem da tyngkai wat ïa ka jingim ruh. Ka jingpha ïa la jingim da kito ki riew rangbah, kynthei, samla bad khynnah ha kito ki snem jong ka jingsynshar donbor ka pynlong ïa ngi ban bsut halade ïa ka jingmut ba ngi dei ban long kiba peitngor ïa ka jinglaitluid. Ka dor kaba ngi siew na ka bynta ka jinglaitluid ka dei ka jinglong husiar bad peitngor khnang ba ki ban mih bujli ïa ngi ruh, kin ïoh ïa ka jingim laitluid kaba kham bha bad janai.
Hapdeng ka jingleh sngewbha ba bun rukom, kawei na ki mat kiba dang pynsahnud haduh mynta ka dei ba ka Sorkar India ka khlem pat pynurlong watla ka la dep ban kular ka dei ka jingpynrung ïa ka ‘Instrument of Accession and Annexed Agreement’ hapoh ka Riti Synshar. Ka ‘Instrument of Accession and Annexed Agreement’ ka dei ka dulir ba la ïasoi hapdeng ka Sorkar India bad ki 25 tylli ki Hima Khasi hapdeng ki snem 1947 bad 1948, bad ïa kane ka dulir la pdiang da ka Sorkar India ha ka 17 tarik Nailar, 1948. Dei u C. Rajagopalachari, u Governor-General bakhatduh jong ka Ri India, uba la pdiang bad soi ïa katei ka dulir, hynrei haduh mynta, kam pat ïoh ban bsuh khlieh hapoh ka Riti Synshar. Hynrei ka ‘Constituent Assembly’ lane ka kynhun kaba la don bynta ban saiñdur ïa ka Riti Synshar ka la ai pynban da ka Khyrnit Ba Hynriew (Sixth Schedule). U Sardar Vallabhbhai Patel, u Symbud Myntri Rangbahduh banyngkong eh jong ka Ri India, u la wan sha Shillong ha ka 1 tarik Kyllalyngkot, 1948, ban ïakren halor ka ‘Instrument of Accession and Annexed Agreement’. Ka jingwan jong u Patel ka dei namarba u Myntri Rangbahduh ha kato ka por, u Jawaharlal Nehru, u la kwah ba ïa kane ka dulir dei ban saiñdur ha kata ka rukom ba kan ïahap bad ki trai ri trai muluk kiba don ha ki Hima Khasi. Ha kato ka por ba ïasoi ïa katei ka dulir, ka kyntien kiba pyndonkam na ka bynta ka Ri India ka dei ‘Dominion of India’.
Na ka snem sha ka snem, ngi ïohi ba ka Federation of Khasi States bad kiwei ki ju dawa ba dei ban kynthup ïa katei ka dulir hapoh ka Riti Synshar. Lada pynrung ïa kane ka dulir, yn lait na ka jingïatakhuh hapdeng ki aiñ ki kanun ba la thaw da ka sorkar bad ki aiñ ki kanun (Customary Laws) jong ki trai ri trai muluk. Kane ka dulir ka la kren shai ba ka Sorkar India kam lah ban thaw aiñ halor ki mat kiba ïadei bad ka jinglum khajna, ka kyiad, u pud u sam, ki marpoh khyndew bad ka khyndew ka shyiap ha ki Hima Khasi. Ngi la ju ïohi na ki jingjia kiba bun ba haba don ka jingïatakhuh hapdeng ki aiñ ki kanun jong ka sorkar bad ki aiñ ki kanun kiba la don naduh hyndai hynthai, ka jingkulmar ka mih beit.
Ka Federation of Khasi States ka la ju dawa ruh ba dei ban thaw da ka Article bakyrpang hapoh ka Riti Synshar, kata, ka Article 370A ban kynthup ïa katei ka dulir bakongsan. Hynrei ngim khmih lynti shuh ba kane kan dang urlong khamtam hadien ba ngi la ïohi kumno ka Sorkar India ka la pyndam ïa ka Article 370 kaba ïadei bad ka Jammu & Kashmir. Lada ïa kaba la dep don lypa la pyndam noh, ngin mutdur leh aiu sa ïa kaba dang hap ban kynthup thymmai? Namarkata, ka Sorkar India ha u snem 1948 ka la shu kular kai ïa ki Hima Khasi. Imat, kumba ka long mynta, ngim dei ban lynti shuh lane ban kyrmen ba ka Sorkar India kan burom ïa katei ka jingkular kaba ka la ai sha ki Hima Khasi. Kane ka la shu sah tang ka jingkular kaba khlem ïohi ïa ka jingpynurlong. Ngin hap ban shu ïa hun noh tang ka jingpynthymmai ïa ka rukom treikam ki Autonomous District Council kaba haduh mynta ka dang ap ban ïoh jingmynjur na ka Parliament. Lano kata ka Parliament kan ai jingmynjur ïa ki jingpynkylla ban pynkhlaiñ ïa ki Autonomous District Council, ngim tip. Ka lah ban long ha u Nohprah mynta u snem lane ha u Rymphang jong u snem ban wan lane wat hadien kata ruh.
Kaei kaba ngi donkam ban leh ka long ban nang pynkhlaiñ ïalade – ïa ki aiñ ki kanun kiba ïada ïa ngi kum ki rit paid, ki kyndon ki ban pynneh bad teh song ïa ka jaitbynriew ha ka liang ka ktien ka thylliej, ka rukom im, kolshor bad kiwei-kiwei. Ngim lah ban shaniah ha ki bor kiba nabar ban wan pynskhem ïa ngi. Ngi dei ban pynskhem shwa dalade ïalade. Lada ngi la lah ban pynkhlaiñ ïalade, ki bor kiba nabar ruh kin hap ban burom bad da ka jingbym banse, kin hap ban ai ïa ka kti kamon ka kti kadiang ban nang pynskhem shuh-shuh ïa ngi ha kane ka jylli.
