Raphael Warjri
Ka Hima Bilat ka la hap ban phet ïamrem na Ri Khasi bad kumjuh ruh na Ri India baroh kawei na ki daw ba ki phareng kila leh jop pyrthei palat pud. Mynta ki la budnam bad thadrong ïa la ka burom jong ka Hima bakhraw mynnor ba la shah kynnoh tuh bad klep ïa kiba bun ki markordor na dewbah India bad kaba palat liam na kita ki kam tuh kam thiem dei u Mawlynnai Kohinoor uba la sien syntiew ha pansngiat jong ki syiem Bilat haduh mynta mynne. Dei kane kajuh ka Hima Bilat kaba la pynduh ïa ka pateng longsyiem jong ka Hima Sutnga bad ka la pyndem wait ïa baroh ki Hima rilum bad rithor na ka thaiñ hadien ba ka la lute naphang ïaka spah na kylleng ki hima.Ka Hima Sutnga ba la sin hadien da ka Hima Jaintia ynda la pyniar ïa u pud u sam shaduh ki Pargana jong ka Rithor Bengal ka la shah jop ha ka sorkar Bilat kaba la bynshet ïa ka synshar khadar jong ka ha ki doloi jong ki elaka. Kiwei kiwei ki Hima Khasi pat wat lada ki la shah jop ha ka sorkar Bilat, kim shym la duh ïa la ki pateng longsyiem haduh mynta mynne. Nalor kata ha ka khep ba ka sorkar Bilat ka la phet ïamrem ban aiti noh ia ka synshar ha ka Ri India ba lait-luid, ki hima Khasi ki khlem treh ban ïasnoh bad ka dewbah India. Hynrei da ki kam buitpoh bad kam shukor ki kynrem lyndan jong ka sorkar India ki la pynshong syier ïa ki Syiem Khasi kiba khlem treh ban ïasnoh bad la kem bikar ïa ki ban phah soi jubor ïa ka dulir ïasnoh hadien ba la dep pynbna ba ka Ri India ka la laitluid na ka shah synshar tehmraw ha ka sorkar Bilat.
Kine ki long tang ki symboh pyrkhat ba ka juk mynta ka dei ban puson, namar ba ka sorkar kmie Ri India mynta kam long shuh ka kmie haba ka la iuhroit ïa baroh ki jylla ha ka thaiñ. Kane ka rukom ban shah iuhroit ka la nang paw tyngkreiñ ha kane ka juk mynta haba la mih byllai ki kynrum kynram kiba la pynkyrdit ïa ki paidbah ha kylleng ka thaiñ. Kaba paw pen ryngkew ha kane ka kynti dei ka jingjia jong ka saw ka siañ ha jylla Manipur kaba la jlan palat pud bad la kyrha sha satlak pyrthei. Ka jingmih kaba paw shynna ka dei ban phiah bad pharia ïa ki jaitbynriew da ka sorkar pdeng na dewbah India, khnang ba ki shlem ïada Ri ha kane ka thaiñ kin dang skhem bad suhthied ban ki paidbynriew kylleng ka thaiñ kin long ki langkñia hakhmat ka sorkar India. Ha ka liang ka seispah bad ha ka roi ka par ka sorkar pdeng ka la theh pisa sha ki jylla ha ka thaiñ Shatei Lammihngi la kumba dok ban ïa ryngkat bad kaei ka ba ka Ri India ka la myntoi na kane ka thaiñ. Lehse, kin don kiba kdew da uwei pat u diengkot ha kane ka liang, ba ka thaiñ shatei lammihngi ka khlem noh syniñang sha ka Ri India, hynrei lada bishar sani la shem ba kiei kiei ki ba kane ka thaiñ ka la noh synñiang sha ka Ri India ka long ka ba ym lah ban ñiewtang da kiwei pat ki jylla ha Ri India. Na kano ma ka daw ka roi ka par lyngba ki karkhana kim shym la urlong than sha kane ka thaiñ namar ba ym biang ki lad ban pynroi bad kham seisoh na rithor jong ka dewbah India, khamtam ki nongbah baheh jong ki jylla ba kongsan ha ka seispah. Hynrei dei ban sngewthuh ba ki shlem iada Ri ki ba skhem bad kongsan ki don ha ka thaiñ Shatei Lammihngi palat ban ïa kino kino ki jylla ha dewbah India. Wat ha ka pansara jong ka shityllup pyrthei ym pat ïahap ban nujor ïa ki shlem pyrton shipai bad ki jingtei ba kongsan ki ba dei ban ïada ïa ka Ri India baroh kawei katba don ha ka thaiñ Shatei Lammihngi.
Na kata ka daw ki paidbah jong ka thaiñ ki shonghok ban ioh ka bhah ba biang haba nujor ïa ka synñiang jong ka thaiñ Shatei Lammihngi sha ka jingshngaiñ jong ka dewbah India baroh kawei. Ym donkam ban tba than sha kiwei kiwei ki jylla ha ka thaiñ, lah ban bishar tang na ka Ri Khasi lajong. Wat ha jylla Meghalaya ruh ym da donkam ban tynjuh namar tang na ka nongbah Shillong la lah ban kdew ïa ka jingshisha kaba paw tyngkreiñ miet la bad sngi ba ki paidbah kim peiphang.ïa ka nongbah Shillong la ker kdong da ki len shipai ki ba don ki shlem naduh na sor kiba parpaiñ sha khap sor bad phriang shuh shuh shaduh sha ki nongkyndong. Lada khmih na shatei shathie mihngi sep-ngi la ker sawdong da ki shlem jong ki len shipai haduh ba la khim bad khapngiah ka sor Shillong ban khih ban khum ha kano kano ka laing pynroi ïa ka jylla bad ïa ka imlang sahlang. Kaba phylla ka long ba ka sorkar pdeng jong ka Ri India ka dang kwah shuh shuh ban kurup jaka puta na ka bynta ban tei shuh shuh ki shlem len shipai ha kylleng ka jylla. Lada ka roi ka par ha dewbah India ka la seisoh na Rithor na ka daw ba biang byllai ki lad ki lynti ban pynroi bad kyntiew ïa ka khaïi pateng, kumjuh ruh ka Rilum na ki jylla jong ka thaiñ Shatei Lammihngi kala neh skhem ban pynieng ïa ki shlem ïada ïa kata ka dewbah Ri India baroh kawei. Ha kaba kut ka paw ba ka sorkar pdeng jong ka Ri India kam kwah ba ki paidbynriew ba bunjait jong ka thaiñ Shatei Lammihngi ba kin shongsuk parabynriew ha kine ki Lum bad kan kynshoit ïa ki thaiñ Rithor ban ïa khing bad aireng markylliang.
