Raphael Warjri
Ki paidbynriew Khasi ki dei ban sngewthuh ba lada ym dei ba wan ki riew shitrhem phareng na Wales jong ka Balang Presbyterian bad ki riew shitrhem phareng na Germany bad Italy jong ka balang Katholik, ka niam Khristan kan ym suhthied ha kine ki lum. Nangta pat lada ki paidbynriew Khasi ki tynneng katno katno ban pyrthuh bud ïa ki phareng ha la dustur niam Khristan na shiliang duriaw, ka dohnud bad janor Khasi kan dang ïaineh ha ka imlang sahlang. Kaba phylla pat ka long ba ki rangbah Seng Khasi kin da leh bym suitñiew ïa ki paradoh parasnam ba la long Khristan, hynrei ka jingtip la ka tynrai ha ka riti dustur ka dei ka ba la noh synñiang lang da ki para rangbah salonsar kiba dang bat la ka niam tynrai bad kiba la kylla niam Khristan. Ka mat kaba dei ban kdew ka long ba ki tymmen, ki rangbah ne samla Khasi ki ba la kha la pun, la san la mer bad la bud ryntih ïa ki dustur Khasi ki ia tip mar kumjuh ïa la ka dustur tynrai lajong kaba la kyrsoi pateng-la-pateng ha la ka imlang sahlang. Phewse kaba long khyllah ka dei ba ki don ki rangbah Khasi kiba dang bat la ka niam tynrai ne wat ki rangbah jong ka Seng Khasi kiba tynneng rongphong ïa ka dustur nongwei ha kiba bun ki liang bad kaba kham sngew saitmet tam ka long ban aijait sha u kpa ne sha u shynrang. Kum kita ki rangbah ki la leh lyndet ïa la ka meikha lajong bad ka long jem rngiew bad kylla lieng ka riti kheiñkur kheiñkha ha ka imlang sahlang. Kane ka rukom ka kham kynrei bha ha kito ki longiing longsem kiba shongkha khleh. Kane ka jingkynthoh ka lah ban ktah mationg ïa kino kino ki longiing longsem, hynrei ka dei kaba la kdew kyllum ïa ka jingshisha ha ka imlang sahlang bad kumta la panmab lypa ba ym dei ba thew kyrpang ïano ïano.
Khnang ba kiei kiei kin long kiba shai kdar dei ban thew sawar na ka riti tangjait ban kham peiphang ia kane ka bynta. Ka la ju don ka jingsngew da kiba bun ba lang ba ka riti tangjait ka long ka atiar ban shim kabu ki briew na ka bynta ban myntoi shimet lane shiïing shisem. Ha ka juh ka rukom ka ju don ruh ka jingsngew jong ki katto katne ba ka riti tangjait ka dei ka dustur tynrai kaba dei ban ïaineh barabor. Kine baroh artylli ki jingkynthoh ki long kiba shisha wat lada ki ïakhing kawei na kawei. Ka leit jia kumta ka dei namar ba naduh ka iktiar Dorbar Dalariti (District Council) haduh ki kynrem lyndan, ki seng niam bad kito ki ba dei ban shim bynta ha kane ka bynta ki long kiba khlem da sngewthuh janai bad ka long synjor ka rukom pyntreikam ha kane ka bynta. Kaba kham isaitmet eh napdeng kita baroh ka dei ka rukom kren tohmet da kita ki ba shimti ïa ka kam la kumba ki dei ki trai nongkynti jong ka riti dustur, bad kawei pat ka long kaba khun ranab ban pyntreikam khlem nongrim da ki seng ne ki balang Khristan ha kaba ym deidur katkum ka riti dustur tynrai Khasi. Ha ka pyrkhat Khasi la ju tip ba ka niam dei ka kam shem mynsiem jong ki briew ha la shimet bad ha la ka longïing longsem, ha kaba kiwei kim dei ban tuklar ne kynthoh khlem da tipthuh ïa la ka rukom ngeit ne sngewthuh ha la ka jingngeit. Katno tam lei lei lada ka dei ïa ka longïing ha la ka kpoh jong kano kano ka kur ka jait ka ba dei thik tang ha la kata ka longïing longsem. Ban pynlong ia ka riti lehniam lane ka riti dustur kum ka nongkynti kyllum ba lah ban mushlia da kiwei ka long kaba iaid lait na ka nongrim jong ka riti dustur tynrai Khasi.
Katkum ka thymmei pyrkhat Khasi ïa ka riti tangjait ka dei thik hapoh jong ka kur ka jait bad ym dei ban mushlia da kiwei kiwei ki ba ym dei ki ba hiar pateng na kajuh ka ïawbei. Ka iktiar jong ka synshar shnong ne synshar raij ne synshar hima ki dei tang ban pynskhem ïa kaei kaba la pynbit pynbiang da kano kano ka kpoh jong kata ka kur ka jait. Hangne ka don la ka kyrdan bad ki syrtap iktiar kiba lah ban buddien ha kaba pynlong aiñ. Ka don ka bynta kaba takhuh bad kaba lah ban poi sha ka kynrum kynram lada ym sngewthuh bha ban bishar ïa kaei ka ba leh mynnor bad kaei kaba leh mynta ha ka liang jong ka riti tangjait. Ka thymmei ka dei ba u shynrang u ba shongkha ïa ka kynthei dkhar ki dei ban khajoh ka jinglong tynrai Khasi lyngba ki ryta, ha kaba lah ban pdiang nyngkong da ka kur lane ka Dorbar Kur. Nangta ka sa wan ka dorbar shnong ne dorbar raij lane dorbar Hima, bad katkum ba la long ha ka juk mynta ha ka Dorbar Dalariti kum ka iktiar ba ha khlieh duh ban pdiang ne kyntait. Kumta u kpa Khasi bad ka kmie dkhar ynda ki la ioh khun ioh kti ki dei nyng-kong nyngshab eh ban tipkur tipkha da kaba burom meikha katkum ka riti dustur tynrai Khasi. Kata ka long ba u shynrang u hikai ïa la ka tnga dkhar bad ïa la ki khun na kata ka kmie dkhar ba ki dei ban sngewthuh janai ïa ka riti dustur Khasi ban tipkur tipkha. Kumta ka iktiar kaba nyngkong eh ka dei ka Meikha ba kan pdiang lane kyntait ïa la ki khunkha katkum ba ka la sngewbiang ka rukom sngewthuh ïa la ka riti.
