D. H. Kharkongor
Ki sngi ki bnai ki ïaid sted sted bad shen wat une u bnai ruh un sa kut noh. Shen ngin sa iehnoh shadien ïa ka aiom Lyiur ban rung pat sa sha ka aiom Synrai. Ka rukom kaba une u slap u hap kumne ka pynsuba ba kane lehse ka dei kata ka jingkhreh phaidien noh jong ka Lyiur. U slap uba kum uba ngi mad ha kane ka taiew kaba dang shu dep, uba hap jem jai bad uba neh ruh bun kynta, un da i iai hap, pateng la pateng, katba ka jingphai dien noh jong ka lyiur kam pat kut. U slap khadduh namar kata, um slem shuh. Wat la ka IMD ka artatien ba ngin dang ïai mad ïa u lapbah u lapsan hynrei ngim dei pat de ban ïa sngewphylla lada ngin mad biang sa shisien bad khatduh khatwai ïa u lapbah u lapsan bad ruh ïa ka jingpynjulor ka jong u. Lada kumta ba sa shisien ki wahduid bad ki wah bah kin saw bad kin byrthen tyngeh. Wat ki kshaid kiba ju noh rymphum ruh kin ryngkang kin ryngkoh khatduh, kata, shwa ba ngin rung sha ka aiom Synrai. Lehse ka Ri Lum Khasi bad Jaiñtia kan sa mad biang ym tang ia ka jingslei um hynrei haduh ia ka jingtwa noh bum jong ka khyndew kaba kdang um.
Kumta nangne shakhmat ka jingshit kyrang jong ka sngi, mynsngi mynshai, kaba lem bad ka jinglhop jong ka suiñbneng kin sa kham duna.Ngin sa mad bujli da ka jingsyaid jong ka sngi lem bad ka jingpynngad jong ka suiñbneng, khamtam hadien ba la noh phai ka sngi. Ki lyoh kiba ïong bad kiba khia kin sa nang jah noh bad ha ka jaka ka jong ki yn sa paw bujli da ki lyoh kiba shai, kiba sting bad kiba kum u kynphad. U mawsiang bneng ruh un sa nang kham paw shynna. Ngin sa nang sngewthuh ruh de ïa ka jingbeh kaba jem jai jong ka ‘ersynrai. Ngin sa nang iohsngew ruh kham kyndiang, bad khah khah, ïa ka jingpah, kaba sngewtynnad, jong ka ñiangkongwieng. Kumta ym tang ba ka suiñbneng ka lah kham rang hynrei wat ki um ki wah ruh ki lah sngur bad ki lah tuid jem bah jai. Ki thwei ruh ki lah dap bha smam. Kita kaei kaei kiba ngin dang iai mad nangne shakhmat, tad haduh shwa jong ka tlang, ka dei kaei kaei kaba ki rawon ki ju ïa ïap khmih lynti bha dnong. Kumba ki ïa apkhmih lynti ba nangne shakhmat kin sa ioh ban ia hiar noh khah khah, lem bad la ki ryiang,sha ki um bad shaki wah.
Ka rukom kaba ki khwai doh kha pat ruh kaba kat kum la ka thain bad ruh kat kum ki jait dohkha dohpnat kiba don ha kata ka thain. Ym tang ki riew rangbahhynrei naduh ki khynnah tad haduh ki samla, kin tang shu ioh lad, kin ïa hiar wia wia, arsut sha ki wah. Ki tip ha kum kum kano ka jait lat lat, ha kaba kum kano ka jait khriang bad ruh ha kaba kum kano ka jait thwei ba ki shong ki doh-um ki doh-wah. Ki tip ruh da uno u jaitsoh, da unou jait sla bad da uno u jait khniang ba kin pah kin phon ïa ki doh-um ki doh-wah.Ka long ruh kumta kumjuh ïa ki rawon khwai pung. Ki tip ym tang da uno u jait khwai ba kin teh khwai hynrei ki da tip ruh kumno ban pynïahap tara ïa u phong (float) bad ïa u sisa (sinker). Ki da tip ruh, tang na ka rukom kaba u phong u khih, ïa ka jaitdoh kha kaba pynkhih ïa u. Te jin lada kin pynshitom ïalade ban tip ïa kiei kiei kiba kham kordor, kumjuh kum ba ki pynshitom ban tip shaphang ka kam khwai dohkha.
Te sha kano ka wah bad sha kano ka pung, kiba sha kano ka thaiñ, ba kim poi ban ïa leit khwai dohkha sngewbha. Kim salia lada hap ban khie naduh ba dang saw ka tyngab kumba kim salia lada wan poi ïng tat hadien ba la kylla ka tarik. Lada ioh lad teimat kin leitkhwai, man la ka sngi ne man la ka pud sngi. Kin am khwai ruh sia naduh dang step ir tad haduh ynda dum iong-rein ka suinbneng. Kin shongkhwai ruh khop bad jar. Kim phai ka khmat la shane ne shatai bad kim pynher ruh ïa la ka jingmut jingpyrkhat la shane ne shatai hynrei thik tang ha u phong (float). Tip mynnor ki ïa pynleit jingmut thop ne em ïa la ka kot ka sla ne ïa la ka pule puthi, kumjuh kumba ki pynleit jingmut ïa ka khwai dohkha? Hato ki ïa pynleit jingmut lem ruh ïa la ki jong ki kam ki jam ki jong ki, kumba ki ïa pynleit jingmut ïa ka khwai dohkha? Wei ba ki la am hi sia ha ka khwai dohkha ba kim ju sngewthuh shuh la ïa ka thngan ne ïa ka sliang. Kim iohsngew hi ruh ïa ka thait ka jrem. Tang lada mynnor, ïa la ka pule puthi ka jong ki ruh kim shym la thait la jrem, kumba kim thait kim jrem ynda haba ki khwai dohkha. Tang lada ïa la ka kam ka jam kaba shisha ka jong ki ruh kimthait kimjrem kumba kimthait kimjrem ynda haba ki khwai dohkha. Kaba katno tam lada ïa la ka kam ka jam kaba shisha ruh ki tbit kumba ki tbit ïa ka khwai dohkha.
Ka khwai dohkha ka dei ka jingsngewtynnad kaba lut phut ne lutksan bad ym tang ba lut ka por bad ka bor. Ki tiar khwai kiba kham kynsai ruh ki dei kiba rem dor. Ki tiar khwai ruh kiba kat kum ka rukom khwai nalor ba ym baroh ki tiar khwai ki dei kiba neh shyrta. Ka jingleit khwai kaba khah khah bad leit ruh sha kaba pajih ka ktah jur bha ïa ka pla pisa. Ym tang ba duh leh nohei noh, ha man ba leit khwai, ïa ka bylla ka sngi ne ïa ka ‘daily wage’ hynrei ka khate syndon ruh plak wat ïa kaba la kynshew kyndiap. Kaba katno tam ynda haba kum ïa tyrneng bad kiba pahuh pahai.Ynda kumta ba wat ka ïng ka sem ruh ka hap ban duh noh ïa shibun kiei kiei tang na ka daw ka jingbrai than eh ïa ka khwai dohkha. Kumba ong mano re – “jin lada ngi kloi ban pynlut na ka bynta ka pule puthi, ka jong ki khun ki kti ki jong ngi, kumba ngi pynlut ia ka khwai dohkha. Jin lada ngi ruh mynnor ngi minot ïa la ka pule puthi kumba ngi minot ïa ka khwai dohkha. Jin lada ngi pyntbit lem ruh ïa la ki kam ki jam kumba ngi pyntbit ïa ka khwai dohkha”.
