Ym dei ban burom nonghikai tang shisien shi snem

Ïa kane ngi ieh ha ki nongpule ba kin pynshong nongrim.

“Ki nonghikai ki dei ban long kito kiba kynsai tam ha ka Ri.” Ïa kine ki kyntien la ong da u Dr Sarvepalli Radhakrishnan, u Vice-President banyngkong tam jong ka Ri India, u President ba-ar jong ka Ri bad uwei na ki nonghikai bakynsai ba ka Ri ka la pynmih. Ïa ka sngi burom ki nonghikai, kata, ka 5 tarik Nailur, la rakhe ha kajuh ka sngi kaba dei ka sngi kha jong une u nongïalam. Ka 5 tarik Nailur ka dei ka sngi kaba ngi kynmaw burom ïa la ki nonghikai kiba la don bynta ban saiñdur ïa ka longrynïeng ka manrynïeng bad ka lawei ka jong ngi naduh ba ngi dang khynnah. Ha ki shlem ai jinghikai bapher bapher, ki nonghikai ki shah shitom, ki aiti lut bad ki long kum ki kmie ki kpa jong ki khynnah bad ki samla. Ka kam hikai ka dei kawei na kiba donburom tam. Ban long nonghikai, kam dei eh ban don ïa kita ki ‘Degree’ bapher bapher. Hynrei ka mynsiem ïaishah, ka jinglong aiti lut, ka jingsmat jingsting bad ka jinglah ban pynsngewthuh katkum ka bor sngewthuh jong ki khynnah lane ki samla ki dei kiba donkam ban don ha u ne ka nonghikai. Ngi ju ïohsngew ïa ki khana kiba pynïapher hapdeng ki nonghikai lane ki skul kiba mynshwa bad kiba mynta lane wat ka jingïapher hapdeng ki khynnah pule mynta bad kiba ha ki snem ba la leit noh. Ïa kane ngi ieh ha ki nongpule ba kin pynshong nongrim.

Tangba ka rukom hikai ka la nang kylla katkum ka por. Mynta, ha Meghalaya, ngi ïohi ba ka don ka jingïapher jingmut hapdeng ki nonghikai kolej hapoh ka lama jong ka Meghalaya College Teachers’ Association (MCTA) bad ka North Eastern Hill University (NEHU) halor ka rai ban pyntreikam noh ïa ka National Education Policy, 2020. Ki nonghikai ki kwah ban pynsangeh shwa ïa kane, hynrei u Vice-Chancellor ka NEHU u la rai ban ïaid beit shakhmat. Ki don ki kolej kiba la sdang ban pyntreikam ïa ka NEP 2020 ha ki ‘Undergraduate Level’ da kaba pyndonkam da ki nonghikai ki bym dei ki dkhot ka MCTA. Ki samla pule jong ka ‘Semester’ banyngkong ki donkam kyrkieh ïa ka jingïabeit noh hapdeng ka MCTA bad NEHU halor kane khnang ba kin ym shah ktah. Ngi dei ban kynmaw ba ki samla ki la trei shitom ban ïoh pule ha ki ‘Undergraduate Level’. Ki kmie ki kpa ki la trei shitom ban siew ïa ka bai pule. Mynta, lada ym lah ban ïapynbeit hapdeng kine arliang mamla, kan long ka jinglehbeiñ ïa ki samla bad ki kmie ki kpa jong ki.

Haba phai biang sha ka bynta ki nonghikai, ngi shem ba wat la ki nonghikai ki pyrshang ban leh ïa kaba bha tam na ka bynta ki khynnah, ki don bun ki khep ba ki hap ban ïa mih sha surok ban dawa wat ïa ka tulop jong ki kaba sahkut da ki bnai. Ka pang mynsiem ban ïohi ïa ki nonghikai kiba hap ban shong shah thngan. Ha Meghalaya, ngi ju ïohi bha ïa kiba kum kine ki jingjia namar ka jingbymlah ka sorkar ban pynbiang ïa ka tulop ha ka por kaba dei. Na ka por sha ka por, na ka snem sha ka snem, la ju pynpaw sha ka sorkar ïa ka jingdonkam ban siew tulop ha ka por kaba biang khnang ba ki nonghikai kin ym ïakynduh jingeh. Tangba haduh mynta kane ka mat ka ïai mih na ka por sha ka por. 

Ka kamram jong ki nonghikai bad ki nongpynïaid ïa ki skul/kolej ka long ban nang pynjanai ïa ka kam bad ban ïa beh bad kane ka juk khnang ba ki khynnah kin ym sah biej. Ka rukom pule bad rukom hikai ka la nang pher kat nang mih ki sngi haduh bym ithuh ithaw shuh. Lada ki nonghikai bad nongpynïaid ïa ki skul/kolej kim lah ban ïa beh bad ka rukom pule/hikai mynta, kan eh bha ïa ki khynnah ynda ki la kiew sha ki kyrdan ba kham shaneng. Ki skul/kolej kin hap ban pynkhreh bha ïa ki khynnah na ka bynta ka lawei jong ki. Dei ruh ban ithuh ïa ki khynnah ki bym don sap ha ka pule ka dangle, hynrei kiba tbit pat ha kiwei ki kam kum ka put ka tem, ka rwai ka siaw, ïalehkai, shna jingshna bad kiwei. Kum ïa kine, ym dei ban pynbor ba kin pule kot, hynrei ban ai mynsiem ba kin pynjanai ïa ki sap kiba ki don. Ngim donkam ba baroh kin long kita ki karikor, babu sorkar, doktor bad kumta ter-ter. Ngi donkam ruh ïa ki nongtrei ha ki liang kiba bun. Ngi kyrmen ba ki khynnah kin kyrsoi ha ki sap kiba ki don bad ym ban shu shah pynbor ban pule kot watla kim don ïa ka sap.

Ngi shim ïa kane ka lad ban ai khublei bad ka kitbok kitrwiang ïa baroh ki nonghikai ha ka jylla kiba la pynnoh shibun bah u synñiang u bynhei na ka bynta ka jingbha ka lawei jong ki khynnah. Ngi kyrmen ruh ba ki nonghikai kin shim ïa kane ka sngi kum ka sngi ba kin khmih ïit kumno ban nang pynbha bad pynjanai ïa ka jingai jinghikai sha ki khynnah namar ki khynnah, lait na ka jingstad ha ka kot, ki donkam ruh ban long kiba shemphang ha ka jingim. Ki nonghikai ki don ka bynta ka bakhraw ban pynlong ïa ki khynnah kiba shemphang bad kiba trei shitom, kiba lait na ki jingshah teh mraw ha ki jingmlien basniew, kiba trei na ka bynta ka jingbha bad ka jingsuk, bad ki ban long shisha kum ki khlur baphyrnai ki ban ïalam lynti ïa u paid baïar ha kiba bun ki liang.