
Raphael Warjri
Ha kajuh ka rukom ruh ki dei ban kam kpa ïa baroh ki tnga jong ki hynmen para kynthei jong ka kmie lajong. Ïa ki tnga jong ki hynmen kynthei jong ki kmie ki khun ki dei ban kam pasan bad ïa ki tnga jong ki para kynthei jong ki kmie ki dei ban kam pakhynnah. Ha kajuh ka rukom ki khun jong kano kano ka kmie ki dei ban kam kmie ïa baroh ki hynmen para kynthei jong ka kmie lajong, bad ki dei kmiesan ïa ki hynmen kynthei bad kmienah ïa ki para kynthei jong ki kmie lajong. Ka kmienah ruh ka don ar jingmut, kawei ka dei ïa ki para jong ki kmie lajong na la ka rympei kur, bad kawei pat ka dei ïa ka tnga kliar jong u kpa lajong kaba lah ban dei na la ka kur lane ka ba dei da kawei pat ka kur ka jait. Hynrei ban sngewthuh da kaba pynïapher ha ka rukom kam ha ka imlang sahlang, la jer meinah ïa ka tnga kliar jong u kpa lajong, bad nah, ne nahnah ne nahdeng, nahdeng, nahrit, nahduh bad kumta ter ter bad don ruh ba kam katkum ka kyrteng jong kita ki kmienah kiba lah ban dei na la ka rympei ïing ne kiba shipara arkmie laikmie. Haba ki kmierad ki ïa dei shipara trai, ki khun na kawei pat ka kmie-rad ki dei shipara arkmie bad ka kmie lajong, hynrei ha ka dustur Khasi la ñiew beit ba dei shipara. Ha ka jingshisha ka jingkheiñ shipara ka long salonsar ha ki parakur ba naduh ka ïawbei tynrai. Kumta ha ka dustur Khasi haba ïa kynduh ïa kino kino ki parakur kiba ym ithuh shuh namar ba la ïa roi bad saphriang lyngba ki ryta, khlem pat ju ïashem ïashem teng mynno mynno ruh, hynrei ha la dohnud la pdiang bad sngew beit kum shipara trai na la ka ïawbei tynrai. Kum kata ka riti kaba kdup ha kawei ka rympei ym ju don hangno hangno ha pyrthei, hynrei ha ka juk mynta ka ju mih ka jingsngew kyrpang ban pynkhlad ha la ki kynhun na ki shnong lane na kino kino ki bynta ha ka imlang sahlang.
Ki khun jong ki shipara ki shynrang pat la kheiñ ba ki dei shiparakha, kaba ïapher bak-ly-bak na ka shibakha. Na ka daw ba ka riti Khasi ka dei ban kheiñkur kheiñkha na ka Kmie, kumta shiparakha ym ju kheiñ ba sang ban ïashongkha, tangba haba dang dei thana ka ju long hi ka jingsngew na lade ban kiar na ka shongkha shongman wat lada ym sang makna, namar ba ym sngew biang ban kam kthaw ïa la u kynja kpa. U kpa lajong u dei u thawlang jong ka rympei kur lajong, hynrei ki hynmen para jong u kpa, lada u pasan ne pakhynnah ruh ki dei ki thawlang jong kiwei pat ki kur ba ym ïa dei thana shuh. Hynrei lada jia ryngkhat ba arngut shipara shynrang ki shong-kha ha kajuh ka kur, kata te ki khun ki la dei lypa shikur ba sngewthuh ba la kham ïajan kita shikur na ki kmie ba ïapher ka rympei, ban ïa ki shiparakha na kiwei pat ki pasan ne pakhynnah. Sa kawei ka bynta ka long ba ki tnga jong ki kmienah bad kmiesan kynthup lang ïa ki shipara jong u kpa lajong la ñiew salonsar kum ki kpa bad ym da pyrwa ban pynïapher namar ba kam ktah ïa ka rukom ban tehsong ha la ka kur. Kumta kane ka rukom kam pasan, pakhynnah ia ki tnga jong ki kmiesan kmienah kur bad pasan, pakhynnah ïa ki hynmen para jong u kpa lajong ka long ryntih khlem da don kano kano ka wit ka wa ha ka kheiñkur kheiñkha. Ha kawei pat ka liang ïa u kpa jong ki bakha lane u tnga jong ki ñiakha la nam kum u ñi. Dei ha kane ka rukom ba kumno la ñiewkor kumjuh ïa ki shynrang kum ki thawlang bad ïa ki kynthei kum ki ïawbei, ha kaba la ju nam u Ñi u Kong.
Mynta pat la ïathaiñ artylli ki kyntien ‘Kong’ bad ‘Rangbah’ ba dei ban sngewthuh shai katkum ka nongrim jong ka pyrkhat Khasi. Ka ktien Kong la tip salonsar ba ka dei kaba khot ïa ki kynthei ba la samla bad rangbah, hynrei ka dei ruh ka ba khot ïa ki hynmen kynsi shynrang da ki para kynthei jong ka tnga, bad ki hynmen kynthei pat ki khot Hep ïa u parakynsi. Ka ktien Rangbah ruh la ju sngewthuh paidbah ba ka dei tang ïa ki shynrang kiba la san, hynrei ha ka jingshisha ka dei ka ktien kaba thew ïa ka jinglong ka ba la ïaw ka ryta bad la ih ka pyrkhat pyrdaiñ lada dei ïa ki shynrang ne kynthei ruh kumjuh. Kaba kham shem barabor ka long ïa ka ñiakha kaba heh duh na baroh shipara haba ju khot Kha Rangbah. Kumta ka ktien Kong kaba long kyllum ban khot ïa ki kynthei ba la san la rangbah ka dei ruh ka ktien khiathew ba dei ban khot ki para kynthei ïa u tnga jong ka hynmen kynthei jong ki, bad ha kajuh ka por ka dei ruh kaba nam ïa ki longshwa manshwa ba ju jer u Ñi u Kong. Kane ka kdew ba ka ktien Kong ka dei ka tien shijur ba ka long kaba kynsai ban kyntiew nam ïa ki kynthei ba la san la rangbah kat kita ki jingmut jong ki hynmen kynsi ne jong ki longshwa manshwa. Kumjuh ruh ka ktien Rangbah ka dei ka ba kdew ïa ka jinglong ba la ïaw ka ryta bad la ih ka pyrkhat pyrdaiñ kaba thew lang kynthei bad shynrang ha kata ka kyrdan longbriew manbriew. Kumta kine ki ktien Kong bad Rangbah ki phalang kum ka tienshijur (binary term) kaba kyntiew nam kyntiew burom katkum ka kyrdan jong kita kiba la ibit ban jer kumta.