Ai sngewbha sha kiba kwah ban ri khun, wat ïa pynïap ïa ki khunlung

Ka rta jong u briew ka long kum ki saw aïom - khynnah, samla, rangbah, tymmen. Don kiba la tymmen wat ha rta ba ki dang khynnah.

Ka jinglap ïa ka met jong iwei i khunlung ba dang kha ha ka kali bret ñiut ha Mawpat ka la pynsuhjer ïa kiba bun ba lang bad la wanrah ruh ïa ka jingpynrem. Mynta ngi la tip ba ka kmie jong ito i khunlung ka dei kaba dang khynnah hadien ba ka shnong Mawpat ka la pynlong hi ïa ka jingtohkit bad ka jingwad. Ngi dei ban ai jingïaroh ïa ka Dorbar Shnong Mawpat kaba la shim hi ïa ka jingkitkhlieh ban wad ïa ka kmie bad u kpa jong itei i khunlung bad ka la leh ïa kaba donkam. Mynta, ka shong sa ha ki bor jong ka aiñ ban pynshitom ïa kine ki shijur katkum ki kyndon. Kane kam dei ka sien banyngkong bad da lei-lei ym ka sien bakhatduh ba ngin lap ïa ki met kiba sah jong ki khunlung ba dang shu kha lane ïa ki khunlung kiba dang im hynrei ba la shah iehnoh ha ki kmie/kpa. Ngi ïohi na ki jingkynthoh, haba mih kum kine ki khubor ba sngewsih, ba kiba bun ki kyntu ïa kito ki kmie/kpa ban ai sngewbha ïa kito ki khunlung jong ki sha ki ïing ki sem kiba kwah ban ri khun lane sha ki kynthei/shynrang ki bym don khun bad kumta ter-ter. Ban shu ieh ne pynïap ïa ki khunlung ka long ka pap ka sang. Ka long shisha ka jingpangnud ban ïohi ïa kiba kum kine ki jingjia namar kim dei ban jia hi ruh.

Ka jingshongkha khynnah lane ka ‘Teenage Pregnancy’ ha kane ka jylla ka jyllei bha na ka por sha ka por. Kiba bun ki kynthei/shynrang ki la shu kiew sha ka kyrdan longkmie/longkpa khlem pat dei ka ïa jong ki. Kam dei kaba suk ban shimti ïa ka kyrdan kmie/kpa namar ki jingkit ki bun. Na ka bynta ki kynthei/shynrang kiba wan na ki longïing longsem kiba bit ba biang, ka kham shu rukom namar kito ki kmie/kpa kin wan shakhmat ban ïarap lem ïa la ki khun. Hynrei ym baroh kiba kot bor kumta. Namarkata, ki sa mih ki jingeh, jyrwit-jyrwat, diengpyngkiang kiba buh jingma ïa ka jingïadei ki shijur. Don ki shijur kiba wat ki dang khynnah makna ruh, ki shim ïa ka jingkitkhlieh da ka jingieid bad jingïasngewthuh jingmut. Hynrei kiba kum kita ki don tang khyndiat eh. Kiba bun ki ïaleh ban lait na ka ban shim jingkitkhlieh. 

Ka rta jong u briew ka long kum ki saw aïom – khynnah, samla, rangbah, tymmen. Don kiba la tymmen wat ha rta ba ki dang khynnah. Don kiba sngew khynnah wat haba ki la tymmen. Hynrei kaei kaba donkam ka long ka mynsiem bad ka jingkut jingmut ban shim jingkitkhlieh, bad ban long kiba kitkhlieh. Ngim dei ban len ba ka jingshongkha khynnah ha Meghalaya ka jur bha. Katta ngi nang len, katta kan nang kynrei. Kaei kaba ngi donkam ban leh ka long ban ïakhun ïa kane ka jingeh kaba don hakhmat jong ngi. Ka dei ka kamram jong kawei pa kawei ka longïing longsem, ka kur ka jait, ka shong ka thaw bad ka jaitbynriew baroh ban ïa wan shakhmat ban ïathir, ïatai bad ai jingmut kumno ba ngin ïarap ïa ki khynnah/samla jong ngi ba kin lait na ka jingshongkha haba ka rta jong ki kam pat biang satia. Ka jingshongkha khynnah khamtam ha kum kine ki por ka wanrah ïa ki jingeh – naduh ka jingktah ïa ka koit ka khiah jong ka kynthei kaba hap ban pun bad kha, bad jingktah ïa ka jingmut jingpyrkhat namar ki khynnah kim pat kot bor ban pyrkhat kum ki rangbah bad ka met ka phad jong ki ruh, kam pat ïahap ba kin kit ïa ki jingkhia kiba bun. Ka don ka por ïa kiei-kiei baroh kynthup ïa ka por jong ban shongkha shongman. 

Ki skul/kolej ki don ka bynta bakhraw ban saiñdur ïa ka jingmut jingpyrkhat bad ka jinglong ki khynnah/samla. Ki nonghikai ki dei ban ïakren bad pynsngewthuh ïa ki khynnah/samla pule halor kane ka mat bakongsan bha. Lada ïoh kurim ne ïoh khun ha ka rta kaba dang khynnah palat, ki jingeh ki ap lypa ha ki liang bapher-bapher. Ha kane pyrthei kyrduh kam kyrduh jam sorkar, ki samla ki dei ban ïa pyntbit shwa ïalade ban trei ïa kiwei pat ki jait kam khnang ba kin lah ban ïeng ha la ki jong ki kjat bad ba kin long kita ki rangbah ki ban don ka bor ban kit ïa ka khia ka shon ynda ka la dei ka ïa ba kin shongkha shongman. Ka jaitbynriew kan khlaiñ lane tlot namar ki longïing longsem. Ngi lah ban kynnoh ïa kiwei ïa ka jingring swai ka jaitbynriew, hynrei ngi dei ban kynmaw ba haba ngi kdew kti ïa kiwei, ki don ruh ki shynriah ’ti kiba kdew shalade. Namarkata, hap ban ïa ïit shwa ïalade bad kylli pyrthew ïa la ki jong hashwa ba ngin kdew ïa kiwei. Lada ngi la biang nalade, kiba nabar lei kin ym lah ban leh eiei pyrshah ïa ngi. Hynrei lada ngi tlot naduh na ïing, kane ka jingtlot kan ktah salonsar ïa ka jaitbynriew. Hap ban ïa shim ïa ki sienjam kiba khlaiñ bad ba ïaineh bad weng ïa ki jingtlot hashwa ba kita ki jingtlot kin bam duh syndon ïa ngi iwei pa iwei.