Ka Thangrei Dei Katkum ka Tangrai

Kumta la dei ban jurip thikna na kano ka daw ba ha ka ktien Khasi kine ki jynthaw ki long shynrang ne kynthei katkum ka rukom pynkam ha ka pyrkhat Khasi.

Raphael Warjri

Kumta lah ban pyndonkam ïa ka ktien Kong bad ktien Rangbah ha kaba lah ban jer katkum ka tangrai (context) ba dei ban kdew ïa ka thangrei (gender) jong ki katkum ba dawa ka jynthoh. Wat la ka ktien Khasi ka don ka jinglong kyrpang ha kaba ïadei bad kaba pynkam thangrei kynthei ne shynrang ïa baroh ki kynja jynthaw kiba ym dei ki bynriew, ki mrad ki mreng ki sim ki doh, ki dohkha dohpnat, ki khñiang ki ksiah makna ruh, ki don ki ktien ki ba lah ban jer kum ki thangrei kyllum lane ha ka phareng ki ‘Common Gender’. Ki ktien kum bynriew, paralok, khynnah, samla, nongtuh, nongtrei, riewblei, mrad, sim, dohkha, khñiang, bad byllai kiwei kiwei ki dei ki thangrei kyllum, hynrei ym pat lah ban pynkam thangrei kyllum ïa ka ktien Kong bad Rangbah, namar ba ka don ka tangrai kaba dei ban ngam ha ka pyrkhat Khasi tynrai khnang ban sngewthuh kham shai ïa kine ki ktien. Ki don pat ki ktien kiba dei ki thangrei kyllum, kiba don pat la ka thangrei shynrang ne kynthei kiba kdew ne ryngkat ka jingmut katkum kata ka ktien thangrei kyllum. Kum ka nuksa ka ktien samla ka dei ka thangrei kyllum kaba don pat ka ktien khynraw kum ka thangrei shynrang bad ka ktien khyllud kum ka thangrei kynthei ha kaba kine ki kyntien lah ban pyndonkam katkum ka tangrai ha ka synropktien ba thoh ne kren. Kaba jyrwit jyrwat ban pynkam ka long ïa u ngaptung, ngaptem bad ka kiaw, namar ba don kynthei, shynrang bad thangrei kyllum ha ka kynhun ki ngap ki lwai. ïa ka syiar kynthei la pynïapher na u syiar ryngkuh katkum ka thangrei kynthei shynrang. Don kiba ñiew ba skei dei ka kynthei bad sier dei u shynrang na kijuh ki jait mrad. Ha ki masi pat ka don ka masi kynthei, hynrei ïa u masi shynrang pat la pynkam u masi kyrtong bad u masi dab katkum ka jinglong jong ki ha kaba mushlia ki bynriew ïa ka jinglong jingman jong ki mrad.

Ha ki hati pat la ju sin hati sawkuna ïa uno uno u hati u ba iehnoh ïa la ka kynhun hati bad la ju sin kumta namar ba ju shem barabor kum Kit ki hati kiba jied ban shang sakma marwei ki ju dei ki hati kiba mih saw tylli ki bniat ba sei shabar na khap jong u luta. Ha ka rukom kheiñ Khasi ïa u khla pat la ju don lai jait ki kynja khla ki ba ym dei ba pynkam thangrei shynrang ne kynthei, hynrei ba pynkam laijait katkum ka lyngwiar jingim jong ki khla, kata ïa u khla kum u mrad, khla kum u ryngkew basa bad khla kum u kynja jynthaw ba kylla dur da ki briew ba ju tip kum ki khla phuli. Kum kine ki rukom kheiñ bad pynkam ïa ki mrad ki mreng, ki khñiang ki ksiah ki don la ka bynta bynta katkum ka tairai jong ka kyntien ba shna ha ka synropktien ka ba kit jingmut bapher bapher. Kaba kham pher ha ka rukom pynkam thangrai ka long ïa ki katto katne ki jynthaw kiba dei katkum ka deiriti kaba long khongpong na kiwei ki jaitbynriew ha satlak pyrthei. Ha ka lyngwiar pyrkhat Khasi, ki metbneng kum ka Sngi ka dei ka thangrei kynthei katba ha kiwei kiwei ki jaitbynriew ka sngi ka dei thangrei shynrang, katba u bnai u dei thangrei shynrang ha ka lyng-wiar pyrkhat Khasi, hynrei dei thangrei kynthei ha kiwei pat ki jaitbynriew.

Ka rukom pynkam ïa ki mar ki mata bad ki tiar ki tar ha ka lyngwiar pyrkhat Khasi ka dei kaba la pynshongñia katkum ka rukom pyndonkam ka ban pynbiang ha la ka jing-long jingman. Lada ñiewtang ïa ki jynthaw kong ka mariang ka kham shai ban sngewthuh ïa ka rukom buhti ki thangrei, hynrei lada buddien ïa ki mar ki mata ne ki tiar ki tar ba thaw ki briew ruh ka nongrim ka wan kumjuh ban pyshongnia katkum ki kyntien. La kdew ha shwa ïa ka sngi u bnai, bad haba shim kham marjan bad ka imlang sahlang ki bynriew lah ban shim ïa ki ktien- ka khyndew, u maw, u shyiap, u lum, ka pynthor, ka pyntha, ka lyngkha, u dieng, u sla, u soh, u syntiew, u tynrai bad kumta ter ter. Kane ka rukom pynkam thangrei ïa kine ki jynthaw ka long katkum ka jinglong ba treikam bad pyndonkam ha ka imlang sahlang.

Ka lyngwiar ba shong saphriang ka khyndew ha ka mariang ka long kynthei, hynrei shikham u khyndew ha kti u long shynrang, katba u maw u shyiap te ki sah shynrang ha kano kano ka rukom ruh. Ka kynton ba long kynjang na ka mariang dei u lum uba dei shynrang, hynrei kaba saphriang madan na ka bynta ban rep ban riang kum ka pynthor, pyntha, lyngkha ki dei kynthei. U dieng ba dang mih ha khyndew dei shynrang, hynrei ha ba la khet, la thlieh lyngkhot na u dieng bah u kylla kynthei ynda la pharia. Ha kawei ka liang pat u soh, u sla, u syntiew ki dei shynrang, hynrei ki sla ba la kheit ne ba mih na u jyntang ki long kynthei kum u tympew halor dieng bad ka sla tympew ynda la kheit, ka lamet, ka lapalang, ka lakait bad kumta ter ter. Kumjuh ruh u tynrai dieng ba dang snoh ha dieng bad ngam ha khyndew ki long shynrang, hynrei ynda la khyllie pynmih shabar lane pom lyngkhot ki kylla kynthei, ka tynrai dieng.

Kumta la dei ban jurip thikna na kano ka daw ba ha ka ktien Khasi kine ki jynthaw ki long shynrang ne kynthei katkum ka rukom pynkam ha ka pyrkhat Khasi. Haba shim kyllum te ka long ba kiei kiei kiba don ka snap ban kha ki long kynthei bad kiba don ka snap ban sei symbai ki long shynrang ba ïa u symbai ruh dei shynrang. Kaba dei ban bishar ka long ba ïa kino kino ki soh ba mih la jer thangrei shynrang ‘U’ katba ka kait pat dei kynthei lada dang snoh ha jyntang lane lada la kheit ruh. Kumta donkam ban thwet ïa ka nong-rim ba kumno ka ktien Khasi ka pynshongñia ïa Kit ki rukom khot ne jer ïa ki jynthaw jong ka mariang ban pynkam thangrei kynthei ne shynrang.