J. J.Lyngkhoi, Mynriang E. K. H. D
KA KTIEN MAITPHANG :
Ka shongkha khleh kam dei shuh ka Issue kaba thymmai ne bym pat ju jia koit mynno mynno ne hangno hangno. Pynban mynta haba ngi peit imat ka la long doh longsam ha ka jaitbynriew ba kyrpang jong ngi, ka long kum ka jingkieng ban pun ïa kiwei pat ki jaitbynriew ba kin ioh bsut khlieh hapoh ka Ri baieid jong ngi. Ka la long thik kum kato ka Jingpang kaba ïa bit kaba ngi donkam ban sumar wut wut khnang ba kan ym saphriang kylleng ka Ri Lum Khasi ba dap da ka dud bad ka ngap.
Na kata ka daw la pynlong ïa nga ban sei ïa u khulum bad ka kotsada ban kner lem la ka kti ka mon ka diang ban synñiang lyngba ine i jingthoh wat hapdeng kiba bun ki jingtlot hynrei nga kyrpad ïa phi ki nongpule baieit wat thew ïa ki jingtlot jong nga. Kyrpang na ka bynta jong phi ki kynthei nga kwah ban pynsngew halor kane ka phang tang kum ka jingpashat jingmut. Ym ba nga Tuklar, ne Lonri bad ktah mationg ïa ka jing long shimet ne ka longryn ïeng jong phi ne thadmadan ïa ki jing ïadei jongphi badno re badno. Hynrei ki dei tang kum ki symboh ba phin pyrkhat shuwa ba phin shim ïa ka Rai naka bynta ka jingbha jongphi bad ka jaitbynriew baroh kawei. Nga kloi ruh ban panmap lada kane ka jingthoh jongnga ka dung bad pynmong ïano re ïano ba phin nym sngew ei ei bad shim ïa kane tang kum ka ktien sneng ktien khraw ne ki jingai jingmut.
To ngin ïa peit ïa ki katto katne ki bynta kiba ha khmat eh. Balei ? ? ? Ba ki kynthei ki dei ban sngewthuh bad ban kiar raimaw raidieng na ka jingshong kha khleh bad kiwei pat ki jaitbynriew :-
1.NAMAR KI KYNTHEI KI DEI KI NONGBAT ïA KI DULIR /KI KHYNDEW KI SHYIAP : Salonsar bad haba shit bashai ngi tip paidbah ïa kane ba ki KYNTHEI ki dei ki Trai Dulir / Dupat ki Trai khyndew ki Trai Jaka ha ka Dustur jong ka jaidbynriew jong ngi. Bad u shynrang um don bor ym don hok wat la u don ka hok ban “Tuklar” ia kane ne wat la u ioh makna ïa ka “NAM U RANG KHATAR BOR” NE U KHLIEH KA ïING NE U RI JIED U RISHOT. Namar u long tang u nong ia don bynta lang u nong ïarap ban pynbha pynmiat ia ki kam ki jam baroh na ka bynta ka jingsuk, jingbit jingbiang jong ki kynthei ne ki khun ki kti. Dei na kane ka daw ba ki kynthei ki hap ban da khan da saiñdur bha ym ban ryngkoh klumar ne ia kyrshan ktien ha ka shongkha khleh lem kumta ki khyndew ki jaka ki puta ha kawei ka por ki long shuwa jong ngi ju khot ki Trai muluk Trai jaka. Kan buh jingma jingtim ia ki longdien man dien lem bad ki khun ki kti.
II. NAMAR KI KYNTHEI KI NONGBAT ïA KA JAIT/KA SKHER :
Kane ruh ka dei kawei ka bynta ba ki kynthei ki dei ban sngewthuh ba ki dei ban kiar shisyndon na ka jingia shongkha khleh bad ban tip ïalade ba ki dei ki nongbat nongri ïa ka jait ka skher, ïa kur ka kynja. Ngim lah ban len ba dei tang ka jaitbynriew Khasi jong ngi kiba dang ai jait bad shim jait sha ka kynthei wat la ki don ruh hapoh ka Ri jong ngi ki ba la pyrshang ban ai bad shim jait sha u kpa hynrei kine kim pat da bun salonsar hi ngi dang ïa ai jait bad shim jait na ka kmie. Na kane ka daw kiwei ki tip ïa ngi ko ka jaitbynriew ba kyrpang namar ka jinglong kyrpang ban ai bad shim jait na kmie. Katba kiwei pat ki jaitbynriew satlak pyrthei ki shim bad ai jait sha u shim jait na ka kmie. Katba kiwei pat ki jaitbynriew satlak ka pyrthei ki shim bad ai jait sha u kpa. Shi bynta kane ka la pynsarong ïa ka jaitbynriew pynban ka pynlong ruh ïa kiwei pat ki jaitbynriew ba kin shim kabu bad shoh jingieit ïa ki thei nylla jong ngi. Namar ki tip biang biang ka long kaba suk ban tan ban khring ïa ki namar ka bor bad ka iktiar ka shong ha ki kynthei ym ha ki Rangbah.
III.NAMAR KAM LONG KA DUSTUR KHASI:
Ki kynthei ki dei ban kynmaw biang ïa kane kawei ruh ba lade ki ïa shongkha khleh kam long shuh ka shuh ka Dustur ne ka Rukom, kumba ngi tip ba ka Ri khasi jong ngi ka long kaba riewspah ha ki Riti ki Dustur la ka long ha kino kino ki bynta khamtam ha ka shongkha shongman ki da ñiew kyntang bad ñiewkor bha naduh ki por barim bajah, ki da tip ïa kata ka shong-sang shongma bad kheiñ kur kheiñ kha.
U Radhon Singh Berry u ong kumne : “Haba ïa poi kha”
Wat ju ïa poi kha lyngngoh thamula
Ka dei ban da tip u kñi u kpa
Wat ju ïa poi kha bad ki jait bymkha
Hynrei para babiang ka phylla.
Ka Bible ka ktien jong U Blei ruh ka hikai ïa ngi kumne shaphang ka shongkha shongman. Dei ban jied na ki parakher paramer. U Abraham u hukum ïa u shakri jong u ban leit wad briew ïa u Isaak hapoh ka Ri la jong ym na Ri Nongwei bad napdeng ki parakher paramer ym na ki bar jylla (Gen 24. 4). Kane ka pyni bad kdew ka long ka lynti ka bym dei bad ka bym biang ban ïa biah phonrai ban ïa shong kha khleh bad kiwei pat ki jaitbynriew kynmaw ba ka spah bunsien ka pynklet noh wat ïa ka Dustur ne wat ia ka sang ka ma kam salia hi ruh ban btep wat ïa ki jinglong ba kyrpang jong ka jaitbynriew. Wat jied ïa ka spah ha ka shongkha shongman namar kan sa bam kruiñ ïa ka ïing ka sem. Ngin weng noh ïa kum kine ki jingmut tang ban ioh spah hynrei ngin jied ïa u para kher paramer ym kumba ong ka ktien phareng “NO MONEY NO LOVE YES MONEY YES LOVE.”
IV. NAMAR KAN BUH JINGEH ïA KA JAITBYNRIEW :
Ka jingshong kha khleh bad kiwei pat ki jaitbynriew kan wan rah shibun ki jingeh la ka long ha ki ïing ki sem ki shnong ki thaw imlang sahlang bad ïa ka jaitbynriew baroh kawei ki jingeh ba ha khmat kaba ngi lap ban iohi na ka por sha ka por la ka long ha sor Shillong. Nongkyndong ne ki thaiñ khappud, ka dei ka jingkynra Trading laisen ne Labour Laisen Work permit etc, ïa ki bar jylla ba la kynra da ki seng bhalang kum ka K. S. U. H. Y. C. bad kiwei kiwei ki kynhun Sengbhalang kumjuh nongtrei enforcement jong ka District Council. Bun bunsien ngi lap bad ngi shem ha ka kynra Trading Laisen dei pynban ki kynthei kiba mih sha khmat ban long ki nong ïada ïa kine ki seinpuh da kaba ong, Balei phi kynra Trading Laisen ïa ki dukan Khasi ki kam ruh u dei u lok jong ki. Haduh la pynshaiong bad pynbitar ïa ki samla kiba trei shitom ban kynra laisen da ka jing leh kumne ka pyni ba ki ailad da lade ban pynlong kum ki Trading Laisen jong ki. Kane ka buh jingeh ïa ka jaitbynriew khlem pep ba baroh ki kamai kajih yn long trai da ki poi ei.
V. KA BUH JINGMA ïA KA JAITBYNRIEW :
Ka jingeh bad ki jingma kiba bun kin mih ha ka jaitbynriew lyngba ka shongkha khleh kumba nga la kdew sha khmat ba ka jaitbynriew jong ngi ka long trai/bad kam trai da ki kynthei. Kumta haba la biah phonrai bad ka shongkha khleh kan buh jingma ia ka jaitbynriew rit paid jong ngi. Khlem pep ngin sah duh noh ïa ka jinglong trai muluk trai jaka.
Na kata ka daw ka District Council hapoh ka jing- ïalam u Bah H. S. Shylla kum u CEM ka la thaw ïa ka Ain Khasi Social Custom of Lineage Bill 2018 2nd Amendment Bill.” Ban ong ba kino kino ki khasi kiba ioh lok da u bymdei khasi kin duh noh ïa ka jinglong Khasi (Scheduled Tribe) bad ia ki jinglong trai ïa ki jaka. Kane ka Aiñ ha ka jingshisha ka dei ka Aiñ kaba biang eh ban ïada ïa ka jinglong ba kyrpang jong ka Jaitbynriew Khasi kumjuh ruh ban tehlakam na ka jing- ïashong kha khleh. Tangba ngi sngewsih ba kane ka Bill haduh mynta ka dang sah ha suiñ bad shah pynphai kylla noh ha u Lat. Bad ym pat lah ban pyntrei kam haduh mynta wat la kiba bun balang ki la kwah ban pyntreikam noh ïa kane ka Bill khnang ba kan long kum ka stieh ban ïada ïa ka jaitbynriew rit paid jong ngi. Kumta ki Aiñ shnong Ain Thaw ha ki Dorbar Shnong ki la shna na ka bynta ban khanglad bad ïada ïa ki bar Jylla ban ym shah ban wan buhai shnong hapoh u pud u sam kin shu long kum ka lieng khlem u Maji lada ki thei khasi jong ngi ki nang ailad ïa kine ki bar jylla hapoh ki iing ki sem. Ki Aiñ kim shah rung shnong ïa ki kynthei ioh lok Dkhar kim lah ban pynkhlaiñ ïa ka jaitbynriew jong ngi haba ki theisotti jong ngi ki ang ïa biej ïa ki.
VI.KA PYNHIAR DOR ïA KA JAITBYNRIEW
Kiwei ki jaitbynriew to tip kim kheiñ kor ïa ka jaitbynriew jong ngi haba ki iohi ki Thei Khasi kiba dei ki nongri nong ïada ïa ka jaitbynriew ki lyngkar ha ka shongkha shongman. Kane ruh ka dei ka jinghiar dor bad pynjah burom ïa la ka jaitbynriew kiwei kin ong bad kin Beiñ pleng kito ki khasi ki lyngkar, ki bym bat ïa ka Riti ka Dustur ki kloi ban biah phonrai. Ki bym tip ïa la ka jaitbynriew, ki biej spah ki bym burom ïa ka Culture lajong. Hynrei haba ki kynthei jong ngi ki nang ban ri la ka tynrai ha ka shongkha shongman kynmaw kiwei ki jaitbynriew kim nang ban kheiñ troiñ ïa ngi namar ki tip biang biang ngi dei kiba ieng ha la ka jong ka nongrim.
VII.NAMAR KAN PHARIA NOH ïA KA JAITBYNRIEW :
Katkum ka jinglap bad iohi jong nga lyngba ka jingshongkha khleh ym tang ka buh jingeh, jingma hynrei ka pharia ruh ïa ka jaitbynriew ka weng noh ïa ka mynsiem jing ïatylli jingialong kawei la ka long ha ki ïing ki sem, ha ki shnong ki thaw, imlang sahlang ne hapoh shatri jong ka jaitbynriew ki mih ki thma ktien ki jing- ïakawang ktieh markylliang kito ki kynthei ba ioh lok dkhar bad ki bym ioh lok dkhar. Nai da kdew kti hynrei phi shem ïa kata kaba la jia hapoh ka jaitbynriew jong ngi. Balei ba ngi kylla nongshun shuwa ia ki paradoh ki parasnam ha shuwa ba ngin beh ia kine ki poiei ngim banse ban ïa tyngkhuh shuwa bad u doh u snam la jong. Hangne keiñ ngi lap ba ka jingïashongkha khleh kan wanrah ia ka jing ïapait jing ïapra, ym don shuh ka jing- ïatylli mlon ngim ioh shuh ia ka jinglong kawei, wat lada ngi dei shisha kita ki para doh ki para snam ngi hap ban kylla nongshun nanmar ka jingia khleh lang ka snam.
JINGPYNKUT :
Khun samla kynthei jong ka jaitbynriew jong ngi ka mynsiem jong nga ka khia ngon bad noh ruh haba nga iohi ba ka jingshongkha khleh ka la nang kiew skong na kata ka daw ka la pynkhih ia ka jingmut jong nga ban pashat lem halor kane ka phang, tang kum ka jingai jingmut bad kum ki symboh ha phi ba phin da puson bad pyrkhat bun bunsien ban kiar na kane ka jingshong-kha khleh khnang ba kan nym buh jingeh ïa phi ïa ka iing ka sem bad ïa ka jaitbynriew. Ngin da kham adkar ngin da saiñdur bha wat ju leh shongshit ne sngewsarong ba ïapoi kha bad ki bym dei riewlum. Kumba phi la ju iohi katno spah ngut ki mynsiem kiba kordor jong ki paradoh para snam ki la shu long ki langkñia bad jahklep ha ka kti nongwei shisngi. La ka long ha ki jingleit pule jong ngi, jing ïadei paralok jong kine bunsien kaba kut ka jingim jong ki ka long ba ki shah pynjah klep ne shah pyniap. Ka por ka dang biang pura ia phi samla ba phin pyrkhat bha halor kane ka phang ba phin shim ïa ka rai na ka bynta ka lawei jongphi bad jingbha jong phi kumba ong ka ktien “Ka por samla ka dei ka por ban jied” (Youth stage is a stage to choice).
