Raphael Warjri
Kawei pat ka bynta kaba kongsan ha ka imlang sahlang ka dei ba kino kino ki seng pyrthei lane seng niam ki don la ka saiñpyrkhat kaba la seng pyrkhat tang ha la ka kynhun pyrthei ne kynhun niam lajong kaba la batai bniah halor ki nongrim bapher bapher. Kata ka ju mih barabor na ki khraw pyrkhat kiba ha la ka jingsngewthuh jong kita kiba kham proh jabieng ha kita ki kynhun, da kaba leh bym suitñiew artat ïa ki barit baria, rang-li juki, ki duk ki raitoi ha la ka kynhun. Nalor kata kita ki khraw pyrkhat ki ju mar-mlien ban pyntian jubor ïa la ka pyrkhat ha kiwei, khlem da ñiewkor ba ka jinglong synlar ka dei kaba khraw kumjuh ha ka imlang sahlang, bad lehse ka lah ban kham khraw ha khmat U Blei. Kane ka lah ban lam sha ka khep ba kita ki khraw pyrkhat ha kawei ka kynhun pyrthei ne kynhun niam kin aireng ïa la ki para khraw pyrkhat na kiwei pat ki kynhun bad kin iuhroit ïa ki rit ki ria, rangli juki, ki duk ki raitoi na ka liang pyrshah. Kane ka rukom ka la jia bad ka dang ïai jia barabor ba kita kiba khraw ka pyrkhat bad lada ki khraw sa ka spah kin thom naphang ia kiwei ban khring sha lade bad ban kyntait ïa kiba pyrshah. Kine kiei kiei ki lah ban long ha ka saiñpyrthei, ha ka niam, ha ki seng bhalang, ha kano kano ka kynhun kaba pynksan ïa lade bad pynrem ïa kiwei. Kane ka long ka jingshisha kaba ju long ju man ha kylleng ka pyrthei kaba ym da pher than ha kane ka thaiñ ruh namar ba ka pyrthuh bud matlah ka tyllep ha ka imlang sahlang.
Haba bishar bniah lah ban ong ba ha ka imlang sahlang Khasi ym don kiba lah ban pyrkhat laitluid namar ba don tang ki ba tyndep ha ka tynneng bad kiba pyrkhat laitlan. Ym kotbor ban pyrkhat laitluid, ba sa khie wahleng da ka pyrkhat laitlan. Ha ka pyrkhat Khasi, ka saiñ nia jong ka laitluid ka long pyrshah ïa ka laitlan, hynrei ha ka pyrkhat sepngi na shiliang duriaw ka don ka jingïajan hapdeng kine artylli ki rukom pyrkhat. Ban kham peiphang ïa kane ka bynta lah ban jer da ka ktien phareng ‘Freedom’ bad ‘Liberty’ namar ba ha ka pyrkhat sepngi ka ‘freedom’ ka lamksai bad kyrsoi ïa ka ‘liberty’ bad u ‘Statue of Liberty’ ha Ri Amerika u ïeng shynna kum u nongmuna jong kata ka pyrkhat sepngi kaba ym lah ban teh lakam lane ba ym dei hi ruh ban teh lakam. Ha ka pyrkhat Khasi tang kito kiba shemphang bad kito kiba kot ka bor pyrkhat ban ïatei ha rynsan ki lah ban sei ki ñia kiba la pjiar ruh ka jingsngew ia kiwei pat kiba ym lah ban kotbor. Hynrei ha ka pyrkhat sepngi mano mano ruh ha madan madiah paidbah ki lah ban kyrkait bad ban dawa ïa ka hok kaba khlem pasoh ka ban tei ïa ka imlang sahlang.
Ki don ki nuksa kiba lah ban jer ba kumno ki saiñpyrkhat jong ki briew na ki thaiñ mihngi jong ka pyrthei ki kham kynsai ban ïa kiei kiei ki ba wan tyllep na thaiñ sepngi jong ka pyrthei. Ñiuma, ym donkam ban khajoh kat kata ka lyngwiar kaba ïar bah haduh katta katta, hynrei yn ïa bishar bad nujor tang bad ka pyrkhat Khasi ha la ka jylli kaba rit kaba ïadei dur bad ki briew ha ka imlang sahlang ha kane ka thaiñ. Lada tuklar palat ïa kata ka lah ban kulmar jingmut ïa ki paidbah ban sngewthuh bad ka lah ban sah ha ka dumbuit bad ka umdum. Kumta da ka jingthmu kaba synlar lah ban kdew ïa kaei kaei kaba ïadei tang ha la rympei jong ka imlang sahlang Khasi. Shwa ban pyni ki nuksa la dei ban sngewthuh shwa ïa ka ktien Laitluid bad Laitlan haba nujor katkum ka ktien ‘Freedom’ bad ‘Liberty’. ha ka jingsngewthuh Khasi te baroh ki paidbah ki tip pura ban nujor ïa ka laitluid bad ka laitlan bad kumno ki ïakhing kawei na kawei ha kino kino ki bynta jong ka imlang sahlang. Kumta ban dang kham sngewthuh janai shuh shuh lah ban batai katkum ka pyrkhat Khasi ha ka ktien phareng kumne harum:
Freedom : A willful act and thought with responsibility to society. Ha ka Khasi ka mut ba ka Laitluid ka dei ka kam ba leh bad pyrkhat ryngkat bad ka jingkitkhlieh ïa ka imlang sahlang, ka longbriew manbriew.
Liberty : A willful act and thought without responsibility. Ha ka Khasi ka mut ba ka Laitluid ba khlem kyndon ban tyngkan ne adkar na lade ka ba kylla long ka laitlan ha ka imlang sahlang bad ha ka longbriew manbriew.
Katkum ba la batai haneng lah ban kdew katto katne ki nuksa khnang ban kham peiphang shuh shuh ban ban nang ban ñiewkor ïa ka saiñpyrkhat tynrai lajong ha ka deiriti Khasi kaba katkum ka akor longbriew manbriew ha ka imlang sahlang. Kata ka saiñpyrkhat ka phalang hi sha ka sneng ka kraw Khasi ka ba naduh dang kynthong ka pyrthei, kata kaba Kamai ïa ka hok, ban tipbriew tipblei, ban tipkur tipkha. Ha ka dorbar Khasi, tang kito kiba la jied da ka dorbar ïing ki lah ban ïatai ïatyrko ha ka dorbar kur da kaba laitluid bad ym dei ban tuklar pat kiwei ki longkñi longkmie ne ki khynraw khyllud na ka dorbar ïing ha ka dorbar kur khnang ban ym long kaba laitlan. Lada shim katkum ka juk mynnor, la ju kdew ba ki kynthei ki dei ban ri burom laitluid ïa la ka doh ka met longkynthei, ban ym paw lyngkhuit kano kano ka bynta jong ka met, khamtam kito ki bynta jong ka met ba dei ban da burom hakhmat ka imlang sahlang, hynrei ki lah ban ïaid ban ïeng kat kum ka mon laitluid lajong da ka jingkitkhlieh ïa la ka doh lajong bad ïa ka burom jong ka longïing longsem, ka burom jong ka kur ka jait.
