Shijur Synrop Ne Arliang Mamla

Kumta da ka ba panmab na ki paidbah nongpule, ym banse ban kdew ba ka dei ka mynraiñ.

Raphael Warjri

Kawei na ki bynta ba kongsan tam ha ka dkhot met jong ki jynthaw ba im, ba khih bad ba ïaid kaba lah ban nujor tyngkreiñ ïa ka jingïapher kynthei shynrang ka dei ka kyntien kaba lehse ka long tohmet, hynrei ym lah ban len pat khnang ban sngewthuh janai ïa ka phang. Kumta da ka ba panmab na ki paidbah nongpule, ym banse ban kdew ba ka dei ka mynraiñ. Lada ïa ki bynriew, ki mrad ki mreng, ki sim ki doh, ki dohkha dohpnat, ki khñiang ki ksiah dei tang ka mynraiñ kaba tip ba shynrang ki pher na ki kynthei kum ki atiar jong ka longpun longkha, ym kum ki atiar khlemraiñ hakhmat ka longbriew manbriew. Na kata ka daw ki mynraiñ kynthei ne shynrang ki dei kita ki atiar ba kyrpang ha ka longpun longkha jong ki jynthaw kiba long kyntang na ka bynta ka longbynriew manbynriew sawdong sawkun ka Meimariang. Lah ban sngewthuh shai kdar ïa kane ka bynta ha ki bynriew ha ka imlang sahlang, khlem da mushlia than ïa ka bynta jong kiwei kiwei ki jynthaw lait na ki bynriew. Ha ka imlang sahlang la ju nam ba ka shongkha shongman ka dei ka kam kyntang jong ki shijur kynthei bad shynrang kiba poikha na ka bynta ban kha roi ki khun ki kti pateng la pateng. Lait na kata kiwei kiwei ki bynta ba teh ïa ki shijur khlem ka jingthmu babha na ka bynta ban pun ban kha, ban roi ban man ki bynriew pateng-la-pateng ki long ki kam khyllah bad kam kynsha. Kum kata ka rukom kaba khlem ka jingthmu kaba khuid ba suba bad kaba kyntang hakhmat u briew hakhmat U Blei, ki kylla long noh ki kam awria kam nuti. Kane ka kam awria kam nuti ka lah ban long ia ki shijur kynthei shynrang lane ïa ki shijur parakynthei ne shijur parashynrang lane wat ïa ki kam khyllah kam kynshia ba brai ba kyrni shikynhun ki briew ha ki kam awria.

Ha ka saiñpyrkhat Khasi, wat ïa ki jynthung jyntep ruh kiba dei ban mih ban seilung, ban speh ban shylluit, ban san ban mer, ban soh ban syntiew, ban ih ban ïaw, ban tlor ban jlop, ban pyut ban stai tat haduh ban da la poi kylla ka pali ban mih ban seilung biang ha ka aïom ka samoi kaba bud, la ithuh kynthei ne shynrang. Naduh ki phlang ki kynbat, ki jyrmie jyrteh, ki phan ki shriew, ki dieng ki siej ki don la ka thangrei jinglong kynthei bad shynrang katkum ka bynta ha ka long ka man ha ka meiramew. Ki don ki jait jynthung jyntep kiba syriem ka metbah ba ym lah ban nujor hapdeng u shynrang bad ka kynthei da ki riew paidbah, hynrei ki riewtbit ha ki jynthaw mariang ki lah da ka ba suk ban kdew ïa ka jingïapher hapdeng ki jynthung kynthei ne shynrang. Jar la katta ki don ki jynthung kiba lah ban ithuh tyngkreiñ da ki riew paidbah kum u dieng lasubon, namar ba ka kynthei ka long sla bad jyntang hajuh bad napdeng ki sla jyntang ba mih u tiew lasubon, hynrei u lasubon shynrang u long diengbah bad ym ju phuh syntiew. Ka jingïadei jong kine ki jait jynthung jyntep ka dei ka jingtbit jong kita ki stad mariang kiba lah ban batai shai bad kham bniah. Ki dang don byllai kiwei kiwei ki jynthung jyntep kiba pher ka rukom mih ha ka ma-riang ba lah ban nujor ïa ki thangrei kynthei na ki thangrei shynrang, tangba ym lah ban jer lut naphang hangne. Lait na ka jinglong ki thangrei kynthei ne shynrang ha ki jynthung jyntep, ki don ruh kiwei kiwei ki rukom ïadei shijur ki jynthung kiba lah ban kam ba ki long na kajuh ka thymmei, wat lada ka jinglong kynthei shynrang kam don bynta ei ei ruh ha ka jingïadei shijur. Ki nuksa ba kham kynrei ki long kum ka lakher bad lakait, ka lamet bad latang, u jangew bad jathang, u synrem bad teiñthap, u sder bad tynriew, u traw bad skum, u siej bad shken, ka jri bad kya bad kumta ter ter.

Ha ka deiriti Khasi man la ki jynthung kiba sap shijur, khlem da kheiñ kynthei ne shynrang ki don la ki khanatang ki puriskam, ki parom ki paju ki ba lah ban batai shai katkum ka rukom jinglong tynrai jong kita ki jynthung ha la marwei. Ki khana ba kham shynna tam eh dei shaphang ka jri bad ka kya na ka khanatang shaphang ka Nam, ha kaba kumno ka la lait phet na ki tyrsim u khla ba ïarap ka hynroh ban leit kiew sha bneng lyngba ka dieng jri bad dieng kya. Bunsien kita ki shijur ki jynthung jyntep ki dei artat kum ki ktien kynnoh ha ka ktien kmie ktien Khasi bad ki don ruh ki ba ïapher bak-ly-bak khlem ïasnoh ei ei, hynrei ki don ki khana kiba ngam jylliew ha ka pyrkhat tynrai Khasi. Ka lamet bad latang ki dei ki sla kiba dei na kajuh ka thymmei jynthung jyntep, hynrei ha ka deiriti Khasi ka lamet ka leit ha ka siang sla na ka bynta ka kñia ka khriam bad ka dei ruh ka jait jynthung ba song jingsong ki briew kaba kynrei ha ka mariang. Ha kawei pat ka liang, ka latang ym ju kham pyndonkam koit ha kano kano ka bynta jong ka niam ka rukom ne ha ka imlang shalang, bad ka ba ym da kynrei than namar ba ka ju kham mih tang ha dymmiew. Hynrei la kheiñ kyntang ïa ka latang katkum ka khanatang shaphang ka krem lamet latang ba leit rieh ka sngi hadien ba ka la bitar bad iamrem hadien jong ka lehkmen ka shad ki laiphewmrad, haduh ba ka la lam sha ka huri hura bad dum tliw ka pyrthei mariang shityllup.

                                                                ….……..

Ki khanatang ka shad ki laiphew mrad ne ka puriskam jong ka Nam ki lah ban long tang ki khana ki ba byrngia ban sngap, hynrei kumba la kdew ki don la ka saiñpyrkhat ka ba jylliew kaba lah ban phalang ïa ki khubor ne ka sneng ka kraw ïa ki bynriew ha ka imlang sahlang.Nalor kata ki don ruh ki snap jingstad jingshemphang jong ki longshwa manshwa ha kaba ïadei bad ka sawdong sawkun jong ka pyrthei mariang bad kumjuh ruh sha ka lyngit jong ka lisan sha ka hawhaw kaba ym lah ban kot pyrkhat ka bor briew. Kine ki jingstad jong ki longshwa manshwa ki long kiei kiei kiba phuh ba phieng katba ym pat don ba wan mushlia da kiwei pat ki bynriew na sawdong pud ne na shiliang duriaw. Kumba ka rngai ki khla phuli ka leit rkai leit makia sha ka pyrthei jong ki jynthaw kiba ym lah ban batai la ki dei hangne ha ka pyrthei lane sha kawei pat ka pyrthei ba ym lah kotbor shuh ka pyrkhat briew ha ka juk mynta. Kita ki briew kiba ju kylla khla phuli ki ïathuh khana parom ïa la ka jingim sha kata ka pyrthei sngi ba ym lah tba ki briew. Na ka daw ba ym lah ban mad kumjuh ïa kata ka pyrthei baphylla katkum ba ïathuh pateng da ki longshwa man-shwa, kumta la shu sah ha ka lyngngoh lyngngaiñ. Ha ka kynian jong ka juk kaba ïai kylla na ka por sha ka por, suki jai ka la liprong lyngba ki ryta haduh ba ka pyrkhat briew kam lah ban pdiang bad la shu sah tang kum ki khana puriskam.

Ha ba kdew ïa kine kiei kiei, ha ka ktien ruh la lyngngop byllai ki jingtip la ka ktien tynrai, khamtam haba la tyllep ka ktien nongwei. Ka jingwan jong ka thoh ka tar ka don la ka bhah ban tyngkai ban ban bijai kita ki snap lum thup ïa la ki jingtip tynrai. Lada kdew ïa kata ki bun kiei kiei ki ba dei ban jer ban nam ba ym lah shuh ban ñiewtang. Kumta ha kane ka khep la sngew dei ban kdew tang shaphang ka ktien. Barabor la ju kdew bad ïai kdew ba ka long khyllah sngi ban kylla jubor na ka ktien nongwei ha kaba thoh ïa ka ktien Khasi. Hynrei byllai na ki briew ba la nang la stad bad wat ki simpah simsong ruh ki marmlien ban leh thurmur da kaba hun ban ïapan da ka ktien nongwei kaba la lmun lang ki paidkar. Kata baroh ka long ka kam torti ba ym kwah shuh ban pynshitom da kaba thwet da la ki ktien tynrai lajong. Kawei pat ka daw dei ba la shu tynneng rongphong ïa kiwei ki jait ktien nongwei, khlem da duriap ban ngam jylliew ha la ki ktien tynrai lajong. Ha kane ka rukom ka ktien ka shongper bad sting thew ha ka kren ka khana ne ha ka thoh ka tar namar ba jnang ban pynroi la ka ktien tynrai wat hapdeng kaba angnud ban kyntiew ïa la ka ktien Khasi lajong.

Ki dak Roman kumba thoh jynthoh mynta ki la longdoh longsnam ha ka thoh ka tar Khasi bad ki la nang roi nang par ha ka thohkot thohsla manla ka sngi. Ka don ka rukom thoh ïa ka ktien Khasi ha kaba ïadei bad ki tienmet tienpasoh (noun) ba la bynrap da ka ktien rapkhmat (prefix) ‘Jing’ ha shwa jong ki tienleh tienjia (verb). kum ka ktien ‘rwai’ la pynman ‘jingrwai’, ka ktien ‘thiah’ la pynman ‘jingthiah’ bad kumta ter ter. Ha kane ka liang dei ban sngewthuh ba ki don ki ktien ki ba syriem ka jingsawa hynrei kiba ym lah ban shim salonsar da ka ktien rapkhmat ‘Jing’ namar ba ka iahap bad dei ban buh da ka ktien ‘Jyn’ ha kaba kane ka ktien ka lah ban long kaba la dei lypa ka ktien pura katkum ka jingmut bad ka lah ruh ban dei ka ktien rapkhmat. Kum kine ki bynta jong ka ktien ki long kyrpang ha ka ktien Khasi, ha kaba lehse dei ban don la ka rukom batai kaba biang khnang ban ym synjor ka rukom thoh dak ïa kum kita ki ktien. Ki don ki ktien ba pyndonkam lang da baroh ar ki ktien rapkhmat “jing’ bad ‘Jyn’ kaba la pynkulmar ïa ki khynnah bad samla pule Khasi. Lah ban kdew ki nuksa kumne harum ïa baroh ki jait ktien ryngkat ka jingbatai bashai bad kumjuh ruh ban bynrap ha ka ktien phareng:

Jingrwai – ka long ka ba biang kumta kumba la thoh, ym lah ban thoh ‘Jynrwai’ (song)

Jynthiah & Jingthiah – kaba ha shwa ka dei kaba biang na ka bynta ka palong, hynrei kaba hadien ka dei haba kren ïa ka jingleh jingkam jong ki briew. Ka nuksa: ‘Wat thiah ha madan, khie leit thiah (sleep) ha jynthiah’ (bed) lane palong – ‘Phi sieb ki khmat dei na ka jingthiah (sleep) sngi than’.

Jynjar – ka long kaba biang kumta kumba la thoh, ym lah ban thoh ‘jingjar’, namar ba lah ban sah umdum haba thoh pat ‘Jynjiar’ ka ba mut ïa ka shar ba jiar ïa ki kynja um; hangne ruh ka ktien ‘Jingjiar’ pat ka thew ïa ka jingleh jingkam ym ïa ka tiar. Ka nuksa: ‘Nga shem jynjar palat ha kane ka hiran pyrthei’ – ‘Khajoh lem kato ka jynjiar sha’ – ‘La kham ni shuh shuh u pujer dei na ka jingjiar ba arban laiban’

Jyntah & Jingtah : kaba hashwa ka doh ka keh, u jhur u jheb ba la shet na ka bynta ban bam lang bad ka ja, hynrei ka ba hadien ka dei ïa ka kynja umphñiang ba um hyn-ly-hyn ne kaba sboh pnah ban sleh khmat ne ha met briew ne kino kino ki jynthaw. Ha kawei pat ka liang ka ktien ‘Jingtah’ ka mut ruh ïa ka rukom ba leh ba kam. Ka nuksa: ‘Phi te ba bang kti ban shet jyntah’ – ‘Kane ka jingtah jingsleh kan pynjlih ïa ka sniehdoh jongphi’ – ‘Ka pait pdang bad khoh snep namar ba rben than ka jingtah’.