Ka long ka jingshisha kaba shai kdar ba haba la bun than ki khajna, ka dor ka mur jong ki mar ki mata ka kiew bad kiba ïap ki dei ki paidbah. Ngi sngewthuh ba dei tang ka sorkar bad ki shnat jong ka, kiba lah ban shim khajna halor ki mar ki mata kynthup ki marbam mardih. Haba ngi thied ïa kino kino ki mar kynthup ki marbam mardih, ngi siew lang ryngkat bad ka khajna kaba ki khot ka ‘Indirect Tax’. Ka khajna kaba ki khot ka ‘Direct Tax’ pat ka dei ka ‘Income Tax’ ha kaba ki nongshong shnong, ym baroh, ki hap ban shah ot na ka kamai bad ban siew sha ka sorkar. Namarkata, ngi lah ban ong ba man la uwei-pa-uwei u nongshong shnong u don bynta ban siew khajna sha ka sorkar na ka daw ba u dang donkam ban thied ïa ki marbam mardih la ka dei tang shi kilo ne haduh 100 Ton. Baroh ngi ïa siew khajna lut la ka dei kaba heh ne ka barit bad ka shong katkum ka jinglah jong uwei-pa-uwei u nongshong shnong. Lada ngi thied sohmynken lane kali, ngi ngat ha ka jinghap siew ïa ka khajna sha ka sorkar. Lada ngi dih sha ha Motphran lane ha Khyndailad, ngi hap ban siew khajna. Lada ngi thied sopti kiba remdor lane kiba bit dor, ngi siew ïa ka khajna. Ngim lah satia ban lait na kane ka jingshisha ban hap siew khajna.
Hynrei, ki don ruh pat kiba shimti halade ïa kata ka bor ka iktiar ban lum khajna be-aiñ da kaba shim pisa na ki trok kit mar. Kine ki trok, nalor ba ki hap ban siew sha ka sorkar, ki hap ruh ban siew khajna sha kita kiba pyni ba ki don ka bor ban lum pisa na ki khlem kano-kano ka nongrim. Ka sorkar ka khlem aibor ïano-ïano la ki dei ki ‘riewshimet ne ki kynhun ban lum khajna nangno-nangno. Kiba leh kumta ki dei ki ‘riew be-aiñ namar kam don kano-kano ka aiñ kaba batai ba ki kynhun kiba khlem pat ithuh da ka Riti Synshar ki lah ban lum khajna. Tangba lada ngi ïoh da ka sorkar kaba ai mon ïa ki briew ba kin leh katba ki sngewbit, ki mih keiñ ki ‘riewshimet bad ki kynhun kiba shlan ban lum khajna (lute, ha ka jingshisha) im-im peit-peit khlem jingtieng. Kumno yn hap ban siew ïa ki ‘riewshimet ne kynhun haba ïaid na ka surok paidbah ba la shna da ka National Highways Authority of India (NHAI) lane ka Public Works Department (PWD) jong ka sorkar jylla? Ki dei kiei kita ban lum khajna nalor ba la dep siew ïa ka khajna kum ka Goods & Services Tax (GST)? Naei pat kita ki nongpynpoi ïa ki mar ki mata kin khyllie ïa ka pisa kaba ki la duh ha kaba siew sha kita ki ‘riewshimet bad ki kynhun? Kim banse ban pynkiew da ka dor ha ïew ha hat ban ïoh khyllie ïa kaba la duh. Mano ban hap siew ïa kata? Ki paidbah! Namarkata, ngi ju ïohsngew ïa ka jingud jingnam jong ki paidbah haba don ka jingkiewdor.
Kano-kano ka sorkar ka hap ban khyrwit da u shabuk pyrshah ïa kito kiba ïaid lait na ka aiñ. Ka sorkar kam lah ban shu leh kum bym tip haba don ki nongkhrong khajna be-aiñ kiba kamai na ka bynta ka jingmyntoi shimet. Lada ka shu sngap mynthi, ka pyni ba ka sorkar ruh ka kyrshan lane ka ïadonkti lang bad kita ki nongleh be-aiñ ki bym don shuh ka raiñ ka rem ban lum pisa ban myntoi ïalade. Kim salia wat lada ïap ei ki paidbah baduk bakyrduh haba wan ka jingkiew dor ki mar ki mata. Kim salia ban kjit ïa ka umsyep jong kiwei. Kim salia ban leh ïa kano-kano ka kam be-aiñ tang ban biang ïalade. Kaba thamula ka long ba ka sorkar ka tip shai ba ki don kum kita, hynrei bunsien ka phai da ka lyngkdong bad ka leh kumba khlem jia eiei. Haba ki ïoh ïa kiba kum kita ki sorkar, ki paidbah ki dei kiba ïap nyngkong eh namar ki hap ban siew kham bun ban ïa kaei kaba ki dei ban pynlut. Lehnohei ka jingbun jong ki kyndon aiñ ha ka Indian Penal Code (IPC) bad kiwei lada ka sorkar ka leh kumba kam tip ba ki kam be-aiñ ki ïaid. Haba don ka iktiar ba la pynkupbor da ka Riti Synshar, balei ban tieng ban pyndonkam ïa ka? Kan eh aïu ban leh bha ïa ki paidbah da kaba pyntreikam hok ïa ki aiñ pyrshah ïa ki nongkjit ïa ka umsyep jong ki nongshong shnong? Ka sorkar kan shu ïoh jingïaroh ei na ki paidbah lada ka ïaid ha ka lynti kaba ka dei ban ïaid bad ban khyrwit ïa ki nongleh ïa ki kam be-aiñ. Ki paidbah ki sngewtynnad beit haba ki ïohi ba don ka sorkar kaba trei hok shisha na ka bynta jong ki.
Ka la dei ka por ïa ki paidbah ba kin ïeng pyrshah ïa ki nonglum khajna be-aiñ namar ka ktah ïa ki hi manla ka sngi haba ki hap ban siew ban tda bad ban rah ja rah jhur sha la ïing la sem. Lada ki paidbah ki ïai sngap jar, ka long kumba ki ai mynsiem ïa ki nongleh ïa ki kam be-aiñ. Ka jingsngap mynthi ka dei ka jingailad ïa ki nongpynjot ïa ka jylla. Hynrei lada ki paidbah kim sngeweiei ban siew ïa ka dor kaba kham heh, yn ym don satia ba lah ban leh da kumwei pat. Teng-teng ki paidbah ki dei ban pyni ïa ka bor kaba ki don namar katba ki dang sngap, kin shah ïuh beit na khlieh ha ki ‘riew shim kabu. Kim dei ban leit ud leit nam haba ki la ailad hi ban shah shim kabu ha kiwei pat. Ha kajuh ka por, ngi kyntu ïa ka tnat pohïing ka jylla ban teh lakam lut ïa baroh ki kam be-aiñ lada dei sa mano-mano ruh kiba donkti khnang ban pynduna ïa ki jingeh kiba ki paidbah ki hap ban ïaid lyngba manla ka sngi. Lada ka tnat pohïing bad ki pulit kim lah ban pynbeit ïa ka jingshim kabu jong ki rhah spah, ka long lehnohei ba ki don ha kane ka jylla bad kan bha lada shu ailad lut ïa baroh ba kin leh katba ki mon khlem jingtieng ïano-ïano.
