Da ka jingpan jubab lyngba ka aiñ Right to Information Act, 2005, u Bah Disparsing Rani, u la pynpaw shabar ba ki don 3,184 ngut ki shynrang bad 32 ngut ki kynthei kiba pyndonkam drok ha nongbah Shillong, bad ka jingpynlut na ka liang ka sorkar ban sumar ïa kine ka la kot sha ka T. 9,28,90,556 na ka bynta 13 snem, kata, naduh 2010 haduh 2023. Ka jingpynlut ka long shisha kaba la heh haba ïanujor bad ka jingdon ki nongdih drok ba tang 3,000 tam. Na kane ngi lah ban sngewthuh ba ka jingsumar, lada ka la ïaid ha ka rukom kaba dei, ka long kaba remdor haduh katta-katta. Ka dei ruh ka apot kaba hap ban pynkyndit thiah ïa baroh ba kam long satia ban ïa mad kai ïa ki drok namar na ka jingmad kai, kan sa ïalam sha ka jingkyrni bad ynda la kyrni, la donkam sa ka jingsumar kaba long kaba remdor.
Ngi sngewthuh ba kane ka jingkheiñ ba don tang 3,000 tam ki nongdih drok ha Shillong ka long ka bym pat biang satia. Lada leh shisha da ka khanasamari kaba thik-pa-thik, khlem pep ki lah ban don 30,000 ngut lane palat ïa kane namar ngi sngewthuh ba u drok u la ïoh rung ha kiba bun bah ki longïing longsem. Lada shim jingkheiñ sa na kiwei pat ki jaka/distrik, ka jingdon ki nongdih drok ka lah ban kot sha ki lak ngut. Ka la donkam shibun ban don da ka jingwad bniah kaba janai ban lap shisha katno ngut ki don ki nongpyndonkam drok ha Meghalaya khnang ban sngewthuh shai kumno ban buh ïa ki jaka ai jingsumar. Ka sorkar ka dei ban sngewthuh ruh ba ka long kaba remdor ban phah sumar ha ki jaka jong ki ‘riew shimet ha kaba kiba bun na ki longïing longsem kim lah kot bor satia ban phah ïa ki khun ki kti jong ki na ka por sha ka por. Ngi dei ban sngewthuh ruh ba ka jingsumar ïa ki nongdih drok ka hap ban ïaid bunsien bad lada rem palat ka bai sumar, ki longïing longsem kiba bun kin ym lah satia ban kyrda bad kin hap ban shu ieh ïa ki khun kumto khlem jingsumar.
Ka jingdih drok ka dei ka jingpang kaba barabor, ka sdang shwa na ka jingmad kai. Na ka jingmad kai, ka bud sa ka jingkyrni, bad nangne, ka bud sa ka jingshah teh kynjri haduh ba ka long kaba eh ban lait lada ym ïoh jingsumar. Wat hapdeng ka jingshah sumar, kiba bun ki kum pyndonkam biang ïa ki drok namar ka met ka dawa. Lada kim ïoh, ka met kam ailad. Tangba lada ailad ïa kata ba kan shong kulai, ki jingpang kiba laiphew jait laiphew skit ki lah ban mih ha ka met kiba ktah kum ïa u dohnud, tor, jingmut jingpyrkhat bad kumta ter-ter. Ka long kaba jwat shisha ïa kito kiba la ngat ha ka jingkyrni dih drok. Ban shong ruh jhieh, ban ïeng ruh tyngkhuh. Barabor, ka met ka phad jong ki, kam ailad satia ba kin shongthait lane jngai na u drok. Kim banse ban leit phai bad thied biang kat kaba ki ïoh tang ban pynduna ïa ka jingthrang jong ka met.
Ngin hap ban ïa kyntu kynpham biang ïa ki khynnah, samla, rangbah ba kin long kiba husiar ha ka jingim ïoh ki ngat ei ha ka apot jong ka jinghap ban shaniah ha u drok ban im. Shisien ba la shaniah ha u drok ban im, ka mut ka jingjynjar ka long da kaba bun tylli ki khoh. Kawei hadien kawei kan ban ha ka met bad ha ka jingim jong ki haduh ba ki lah ban poi ha ka kut lad. Ngim kwah ba ki nongshong shnong jong ngi kin nang ïai shaniah ha ki drok namar ka jingim kan thut bad kin ym lah ban poi shano-shano. Kiar katba lah na ki paralok kiba don jingthmu sniew. Wat shah ïalam bakla ha ki nongpynshoi namar u bymman u wan ha ki dur ki bula bapher-bapher. Wat pynbijai ei ïa la ka jingim ha ka rongphong. Ka jaitbynriew baroh kawei kan hap ban ïakhun da ka jingïatylli pyrshah ïa u drok hashwa ba un bam duh syndon ïa ka jaitbynriew. Lada ieid ïa ka jaitbynriew, to ïa ai ïa ka kti kamon ka kti kadiang ha ka jingïakhun pyrshah ïa u drok. Wat ïalehkai bad kine ki jingdih namar ki don ka bor kaba khlaiñ ban pynduh pyndam syndon ïa kano-kano ka jaitbynriew.
Nangne shakhmat, ki paidbah kin hap ban long kiba shlur ban wan shakhmat lada ki sngewthuh ba ki la ngat ha ka apot jong ka jingdih drok. Ka sorkar ka dei ban pynbiang ïa ki lad jingsumar ha ka dor kaba jem khnang ba baroh kiba la ngat ha ka jingkyrni ha u drok, kin ïoh ïa ka lynti ban wan shah sumar. Thaw da ki Rehabilitation Centre/De-addiction Centre/Detoxification Centre ha man ki Block khnang ba kan suk ïa ki paidbah ba kin ïoh jingsumar. Ha kajuh ka por, ka jingpynsngewthuh paidbah ka dei ban don. Nalorkata, ka jingkem ïa ki heh khlieh kiba pynïaid ïa ki drok sha kane ka jylla ka dei ban paw. Ka jingïakhun pyrshah ïa u drok ka dei ban don na ki liang bapher-bapher bad ym tang shi lynti. Ngin hap ban ïa pyrshang tyngeh lym kumta kam don jingmut ban ïakren shaphang ka lawei jong ka jaitbynriew bad ka jylla.
