La don

Kitei haneng nga la iohi haduh ki 1960s ba nga la trei sha ki thaiñ Ri Bhoi bad Ri Sepngi (Khynriam).

Panbor B. Lyngdoh

Ka jingkynnoh – kynthoh, ba ngi ki Khasi Khynriam – Pnar – Bhoi – War bad Lyngngam, hana, ba ngi la shu lapmiet tang ha kaba shu bud – tynneng (imitated) ïa ka style ki bar jylla, lah ban dei lah ruh ban nym dei. Namar ka imlang – sahlang KHASI jong ki Longshuwa – manshuwa, kaba kumno? Ym don ba tip, la thoh u (L) B. B. Lyngdoh, ha shuwa ka jingwan jong ki Paduhkhrawjait Saheb. Ki longshuwa – manhuwa ki riam beit kumno? Ki bam – dih kumno ? Ha ka pang shitom ki leh kumno ? Ha ka pule – puthi ki leh kumno ? Ki leit ki wan kumno ? Ki rep – riang aiu ? Ki shong – sah hapoh krem ne ha ïingtrep ? Ym tip, namar ngim don jingthoh (written document). ïa ka research shaphang jong ngi la sdang ha u snem 1700 shaneng, KHASI CANVAS.

Namarkata, ban shu kynnoh – kynthoh lamler kam don jingmut, namar ïa ki dak pule ABCD ngi la pdiang sngewbha ïa ka jinghikai ba shun jong u bar jylla u Rev. Thomas Jones ryngkat ka jingïarap jong ka Mrs. Jone ka tnga (wife) jong u (ym dei i Lok (Companion), naduh ki snem 1884 – 45 u ne u Missionery u la hikai ban thoh bad pule ABCD, ym tang katta u hikai ruh shaphang ka jingdon jong U BLEI u ba la thaw ïa ngi bad ka dei ka kamram jongngi,  ban mane pyndonburom ïa u, nangta suki – suki la wan poi sa kiwei pat ki bar jylla. Haba ngi la nang ban thoh – pule kumne bad kdup ieid sa ïa ka Balang Khristan ngi bud ïa ka jinghikai jong ki bar jylla, ym dei . Tharai suki suki u la hikai kumno ban phong Patlun jrong lane lyngkot bad kumta ter ter….. Nangta lehse u la hikai jingrwai Phareng kum ha ka por ba dang pule school ma nga ha ki 1950s ki Phadar European ki hikai jingrwai Cowboy (western song) bad ter ter……… Hadien habud ïa ki ïing ki sem la tei da ki Paduhkhrawjait Saheb khamtam ba la wan poi ka East India Company ha ki 1775 shaneng la tip kum ki. Te, hangne ruh ka pyni ba ngi la bud ïa ka style ki Paduhkhrawjait Saheb.  Ym dei? Da kaba burom ïa ki Nongpynïaid ïa ka Niam Tynrai kaba dang shu sdang dang tang ha u snem 1888 (ym dei ka snem) shaneng lada ngam bakla kumjuh ruh ka Hima Mylliem ka dang ioh jingsynshar Syiem dang tang ha ki 1835 shaneng.

Ha ki snem 1950s ba nga dang pule school, kum u khynnah ba dang khie samla nga la ïohi da la ki jong ki khmat sha ki thaiñ Khasi – Pnar ki Shynrang briew ki shu slieng (slinging), ka jingshong, ki lbong kjat bad ksanti ki lait shabar namar ki phong da i sopti poh  lyngkot lane i putoi (waste coat), nga la iohi sha ki thaiñ Ri Bhoi bad sha ki thaiñ Ri Sepngi (Khynriam) kumjuh, kiba bun  ki ïaid da ka kjat suda uwei ar ba phong slipper jri lane snieh ba malu – mala (name sake), uwei-ar ba phong patlun lyngkot, ba bun ki, ki shu slieng. Ha kito ki snem kiba phong patlun jrong dei tang ki Nonghikai School, ki Doktor, ki Nongtrei kam Sorkar, ki Nongïalap Balang bapher bapher lait noh ki Catholic Priest phong tang da ka Cassock. Kitei haneng nga la iohi haduh ki 1960s ba nga la trei sha ki thaiñ Ri Bhoi bad Ri Sepngi (Khynriam).

Mynta kumne (present stage) ki ïing Schools, Colleges, Hospital, Govt building bad ïing sah briew ki building thymmai ki baheh  baheh, ha ka liang ka put ka tem, ka rwai risa, shad – kmen, hangne ruh ka pyni ba ngi la nang kham jam sha khmat da kaba bud tynneng ia ki Paduhkhrawjait Saheb. 

Hooid, mynta la nang kham bun kiba pynmih jingrwai Khasi, wat la katta ruh ki tiar put – tem (instruments) kiba bun dei hi jong ki, ym dei? Ngi la pdiang sngewbha ïa ki jinghikai basbun jong ki bad pyndonkam ïa ki tiar ba la wanrah ma ki. Mynta pat ngi beiñ – khoh kylla ïa ki. Tip ka Jaidbynriew biej -kale khlemakor aiu eh ba kum kane mo ? Bym don jingsngewnguh tang khyndiat ruh em. Twad shwa ïa la ka Lyngdong, ha shuwa ban shu kop – kyreit sarong.

Sngewsih jah burom phi mynta pat de, ngi la bud tynneng noh (imitated) sa ïa ka style pien Jainboh Paduhkhrawjait Dkhar. Na kaba shu slieng (slinging) riam tynrai, namarkata, kane ka jingkynnoh – kynthoh matlah biej – kale bym don nongrim haei – haei, ka pyni pynban ba don ka jingkylluid khir (screw) hapoh khlieh plastic jong ngi. (shait ju ong ki senior jong nga “KHASI Khlieh plastic”) bun kiba la leit noh. La long senior noh manga  bad katto katne ngut.