Sot Naphang Ban Tai Sani

Lehse ki ktien kiba sdang bad kiba kynrei ha kylleng ki thaiñ ka Ri Khasi bad ki jaka ba markhap dei ka ktien Nongrim bad ka ktien Nongthymmai.

Raphael Warjri

Lada dei ban jer kum ïa kita ki ktien kiba dawa ki ktien bsut hapdeng jong artylli ki ktien, ki ba lah ban dei kajuh ka ktien lane kiba lah ban pher ka ba sdang na kaba kut, hynrei kiba don ka jingïadei kyntien ka ba kit jingmut tang shikyntien la ha kaba kren ne ha kaba thoh ba pule. Kum kita ki kyntien kiba dawa ki tienbsut hapdeng ha kaba ka ktien sdang ka pher na ka ktien kut, hynrei ki don tang kawei ka jingmut ha ka shikyntien katkum ba la pynsnoh ïa kita ki kyntien. Kum kita ki kyntien lah ban kdew kumne harum:

khyllung-la-khynnah : kaba lah ïai ban ktien ïa baroh kynthup lang ki khyllung bad khynnah.

kynthei-la-shynrang : kaba  lah ïai ban ktien ïa baroh kynthup lang ïa ki kynthei bad shynrang.

hynñiew-la-khyndai: kaba  lah ïai ban ktien ïa baroh ba kheiñ lang kaba mih na ki ar kyntien.

samla-la-rangbah : kaba  lah ïai ban ktien ïa baroh ki ryta naduh ki samla haduh ki rangbah.

miet-la-bad sngi : kaba  lah ïai ban ktien ïa kaba lap miet lynter taid.

laiphew-na-arjingmut : kaba  lah ïai ban ktien ïa ka jingkheiñ tylli ban khate.

shihali-na-shibhar : kaba  lah ïai ban ktien ïa ka jingkheiñ tylli ban weng sharud.

shijur-na-shikuri : kaba  lah ïai ban ktien ïa ka ba weng noh na ka thup.

Ki dang byllai ki ktien lada dei ban jer kawei-pa-kawei, hynrei la shu sot tang ki bynta ba donkam ban kiba ïapher ha kata ka rukom ban iohlad ban batai ïa ka rukom bsut ne pynsnoh kyntien. Nalor kine ki ktien bad kyntien ba la bsut bad pynsnoh ka ba sdang sha kaba kut, ki don ruh sa kiwei ki kyntien kiba ym lah ban bishar la ki dei shikyntien ha la marwei shimet lane ki dei ki kyntien ba dawa ki tienbsut ban pynsnoh.Kum kita ki kyntien ki dei kum ka ktien khamakha lane kha-ma-kha, ym pat lah ban bishar la ka dei ka shikyntien ne ka dei ka ktien ba pynsnoh tienbsut. Kane ka ktien khamakha ne kha-ma-kha ka dei ka kyntien kaba kit jingmut ia kaei kaei ka ba jia ryngkhat ban urlong khlem da poi pyrkhat ne khmih lynti. Kumta ka lah ban dei ka ktien shikyntien ‘khamakha’, kaba khlem tienbsut ban pynsnoh kha-ma-kha. Ka shong ha ki riewstadtip saiñktien ban tih sani halor kane ka phang.

Kawei na ki ktien ka ba long kyrpang ha ka rukom pyndonkam ïa ka ktien Khasi ka ba syriem kum ka ktien ‘Jing’ bad ‘Jyn’ ka dei ka ktien ‘Nong’ ha kaba la sngewthuh ba ka kyrsoi na ka ktien shnong kum ban kdew ïa ka jinglong tynrai jong ka ktien ba bynrap ban pynlong da ka ktien thymmai. Lehse ki ktien kiba sdang bad kiba kynrei ha kylleng ki thaiñ ka Ri Khasi bad ki jaka ba markhap dei ka ktien Nongrim bad ka ktien Nongthymmai. Kine ki artylli ki ktien ki thew beit thik ia ka shnong kaba rim bad ïa ka shnong ka ba thymmai ha kano kano ka bynta jong ka Ri Khasi bad ki sohshnong sohthaw. Hynrei na ka ktien nong ka la jreiñ sha kiwei pat ki rukom pyndonkam kum ka Nongshilliang ban kdew ïa ka shnong ka ba don sha shiliang jong kano kano ka jaka kaba ju tip paidbah.

Nangta pat sa ka ktien Nongbah ka ba thew ïa ka shnong kaba kham heh bad kham khraw ha kiba bun ki laing kat haduh ban ñiew kum ka nongbah.Kiwei kiwei pat ki ba kham duna ka jingheh bad jingkhraw la jer kum ka Nongpdeng, Nongrit bad kumta ter ter. Hynrei ka ktien Nongpdeng ka lah ban thew ïa ka shnong pdeng kaba don hapdeng jong kiwei kiwei pat ki thaw ha sawdong jong ka, lane ka lah ban long ba ka dei ka shnong ka ba khlem da heh ne rit than bad ka ba shu long pdeng kyrdan. Kumta ka ktien Nong ka dei ka tienrapkhmat kaba snoh bad kiwei pat ki ktien kiba dei ban kit jingmut ïa ka tienleh tienjia (verb) ba kan kylla ka tienmet tienpasoh (noun). Ka ktien Nongkyndong ka dei kawei na kita ki jait ktien kiba thew ïa ka jinglong jong ka shnong kaba dei shabar u pud jong ka sor. Kane ka ktien ka lah ban thew ïa ka jaka ne wat ïa ki briew, ha ka ba ka shong ka ba don shabar na u pud u sam jong ka nongbah la kheiñ ba ka dei ka nongkyndong bad ïa ki briew kiba shong ba sah kum ha kita ki jaka ruh la ñiew ba ki dei kita ki nongkyndong.

Ha kajuh ka rukom ki don ruh sa kiwei ki ktien kiba long tienrapkhmat ban snoh lang bad kiwei pat ki kyntien na ka bynta ban mih ktien thymmai. Kita ki ktien ki long ruh ka ktien Maw, Um, Soh, Dieng bad kiwei kiwei. Haba la man ki ktien thymmai na kaba snoh lang artylli ki kyntien ki dang phnieng shuh shuh ban nang roi ki ki ktien ha la ka phang kaba ïapher kawei na kawei pat. Lehse lah ban sot naphang kat kaba wan shwa ha jingmut kum ban lum ban lang bad yn sa pynbeit ryntih ban tai sani pat hadien habud. Ka don ka ktien Mawpun kaba kit ar jingmut, kawei ka long ban pun lynti na shiliang sha shiliang bad ka don ruh ka jingmut ban kdew ïa kaba pun hapoh jong u maw. Ka ktien Mawsawa ka dei hi la ka jong ka ba ym don jingïadei bad kiwei ki ktien kum Mawmihthied ne Mawlai ne Mawbynna ne Mawramsong ne Mawkyndon ne Mawjingkieng ne Mawser kiba don la ka tairai ban sngewthuh ha ka rukom pyndonkam ïa ka ktien.