La kumba 10 snem eiei mynta, ngi ïohi ba ka Sorkar Meghalaya ka shimkhia bha ban pynlong ïa ki tamasa bapher-bapher katkum ki aïom. Naduh ka por ba phuh syntiew u dieng Cherry Blossom haduh ka jingbun u sohtrun, ki tamasa ki ïaid ryngkhi bad ki briew ruh ki ïa tuid lymbung. Don kiba ong ba ki kam tamasa ki pynkiew ïa ka jingwan ki nongjngohkai ïa ka jylla. Hynrei haba ngi peit ïa ki kali kiba wan, bun bah ki don da ki nombor na kiwei ki jylla. Ki wan hi, leit hi khlem da pynïohnong than ïa ki nongshong shnong ka jylla. Ngi tip ruh ba ka jylla Meghalaya ka dei ka jylla bariewspah tangba kiba bun na ki nongshong shnong ki dei ki baduk. Kane ka paw shai na ka kaiphod jong ka NITI Aayog kaba la ai kyrteng “National Multidimensional Poverty Index: A Progress Review 2023” bad na kane ka kaiphod, la ïohi ba ka Meghalaya ka la wan ha ka kyrdan kaba lai hapdeng ka jingbun ki briew ki baduk. Kane ka kaiphod ka pyni ïa ka jingdon jong ki baduk da kaba peit ïa ki jinglum jingkheiñ da ka National Family Health Survey (NFHS).
Ka NITI Aayog ka la shem ba ha ka “Headcount Ratio”, ka jingdon ki baduk katkum ka NFHS-4 ha u snem 2015-16 ha Meghalaya ka long 32.54% katba ha ka NFHS-5 ha u snem 2019-21 ka long 27.79%, kaba pyni ba ka jingdon ki baduk ka la hiar da 4.75%. Na kine ki jingkheiñ, ka NITI Aayog ka la kdew ba ki la don haduh 1,56,738 ngut ki nongshong shnong ka Meghalaya kiba la mih noh na kata ka thup kaba ki ong “Multidimensional Poverty” lane ka jingduk ha kiba bun ki liang. Hynrei watla katta ruh, ka Meghalaya ka wan hadien ka jylla Bihar bad Jharkhand ha ka jingdon ki baduk. Ka long ruh kaba sngewdiaw ïa ka jylla namar kiwei pat ki jylla ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi ki la kham leh bha ha ka jingpynduna ïa ka jingdon ki briew baduk hapdeng u 2015-16 bad 2019-21.
Ka sorkar bunsien kam ju kham don jubab haba mih kiba kum kine ki kaiphod. Kam i don lynti hi ruh ban ïakhun. Ka shu sngap man-man bad ka pynleit jingmut kumno ban pynlong sa kiwei pat ki tamasa. Jin lada ka jingduk ka long kum ka kam tamasa, ngim artatien ba ka sorkar ka la shimkhia manla u bnai ban wanrah ïa ki lad ki lynti ban pynduna ïa ka jingduk tasam. Namar ka jingbym shimkhia ban leh eiei na ka bynta ki baduk, namarkata, ki baduk ki nang duk, kiba ïoh ki nang ïoh bun shah. Kane ka jingïapher hapdeng ki baduk bad bariewspah ka paw ruh na ka jingbun ki briew ki bym don jaka wat tang ban pynïeng shi nongrim ïing katba ki don pat kiba don jaka da ki phew kilometre. Ka pyrla ka la noh shiliang shaba palat. Bad kumba ka long sha kiwei pat ki jaka ha ka pyrthei, ïa ki baduk, ym don jaka satia hangno-hangno ruh.
Ngim da lyngngoh than ban ïohi ïa kine ki jingkheiñ ba la ai da ka NITI Aayog namar ngi la sngewthuh lypa ba ka Meghalaya, watla ka dei ka jylla bariewspah ha ka jingdon jingem ba la aiei da ka mei mariang, ka dei pat ka jaka kaba kiba bun napdeng kiba shong ba sah ki dei ki baduk. Katne ka spah mariang ngi don, hynrei kiba ïoh jingmyntoi ki long tang khyndiat. Ngin shim nuksa tang na u dewïong shwa. Katno ki baduk ki la riewspah na u dewïong ba la tih baroh shi katta, hynrei ngim kheiñ naduh ka por ba la khang ban tih dewïong. Hashwa jong kato, ngi ïohi ba da ki hajar ngut ki la don bynta ha ka kam tih dewïong. Tangba mano kiba ïoh jingmyntoi bha? Ngim tharai ba kiba la leit bylla tih dewïong ki la ïoh lad ban shna ïing lane ban pynïar ïa ka kamai ka kajih. Ngi sngewthuh ba kiba kamai shisha ki dei tang ki katto katne ngut. Mynta lei ba la shu ïaid beit tang ka jingtih bad jingkit dewïong be-aiñ, kiba ïoh myntoi ki dei tang shi trok. Kaba kum kane ka long ruh na ka bynta ka jingtih ïa kiwei ki marpoh khyndew.
Sa kawei ruh ka bynta ka long ba kiba bun na ki nongrep kim don satia la ka jong ka pynthor ka hali ban rep ban riang. Ki trai jaka, ki bym bna ïa ka bneng ka khyndew shaphang ka rep ka riang, ki dei da kiwei katba kiba rep ki dei tang ki nongbylla. Kane ruh ka pynduk ïa ki nongrep ki bym don jaka lajong. Ym tang katta, kiba bun bah ki nongshong shnong jong ngi ha nongkyndong kim don jaka puta lajong. Ki hap ban shu shna shi nongrim ïing ha ki ri raid lane ki jaka shnong lane ki jaka jong ki Kur bad kumta ter-ter. Katba ha kawei pat ka liang, ki nongthied khyndew da ki hajar hectare bad kilometre ki bun ha kane ka jylla jong ngi haduh ba la ishyrkhei sa ban peit. Ka shu long noh kumta ba uba duh un nang shah knieh wat ïa kaei kaba u don lypa katba uba ïoh un nang ïoh shuh nalor kaei kaba u la don lypa. Lada ngi bishar sani bha, ka jingim ha Meghalaya kam long satia kaba ïabiang namar u baduk u la nang tasam katba u bariewspah u la nang leh tamasa. Ngin peit ruh tang na kiba shong die jingdie ha surok. Kham bun ki trai muluk ne kiwei pat ki jaitbynriew kiba shong? Kham bun kiwei pat ki jaitbynriew ne ki trai muluk kiba don ïa ki dukan ha ki jaka ïew bakongsan?
Ngi dawa na ka sorkar ba kan pynleit jingmut ban pynduna ïa ka jingduk jingkyrduh ha ki liang bapher-bapher ha shwa ba kan mih kaei-kaei kaba sniew. Ngim lah ban ïalehkai bad kane ka mat. Wat lada ka jingduk kam dei kum ka kam tamasa, hynrei ka mat kaba khia, ngi kyrmen ba ka sorkar kan phai ïa la ki khmat bad shah la ki shkor sha kane ka mat bakongsan haduh katta-katta.
