Ksanlade Ban Pynrem Ïa Kiwei

Hadien kata la mih ka jingïakynad ka ba jur haduh ba la phiah biang ïa ka Pakistan bad ka Bangladesh ha u snem 1971.

Raphael Warjri

Ha ki Ri mihngi pat tang ki bynta kiba shatei ki ba tehsong shitylli ha kawei ka Ri kum ka Ri Russia, China bad Japan, hynrei ha ki bynta ba shathie ki don la ka snap tynrai lajong wat lada ki synrop ha kawei ka Ri, lane ka lah ban long ba ki tynrai bynriew kiba dei kumjuh la phiah pat la ka jong ka Ri ba laitluid. Khnang ban ym ktaid palat ïa ki jinglong jingman ha ki thaiñ bapher bapher jong ka pyrthei, kumta yn shu kdew beit plak tang ki mationg ban sngewthuh kyllum ki paidbah. Ha Ri Japan, China bad Russia ki don ki paidbynriew kiba ïapher ha ka tynrai jaitbynriew hynrei la synrop lang tang kawei ka kynhun bynriew jong kita ki Ri ha lade, ba kim lah shuh ban kam ïa la ka tynrai na ki thaiñ bad ki dei ban kam beit ryntih kum ki Japanese, ki Chinese bad kum ki Russian. Hynrei ki jaitbynriew Korea kiba don ka thymmei la phiah artylli ki Ri, kata ka North Korea bad South Korea. Ha kajuh ka rukom ka la jia ruh ïa ka Ri Vietnam kiba dei kawei ka jaitbynriew, hynrei la phiah kaba shatei bad ba shathie. Lada khmih sani kaba pharia tam na baroh dei ka Ri India, namar lada shim na ki spah snem ba mynnor ka Nepal, Pakistan, Bangladesh bad Sri Lanka ki dei ban kynthup lang ha ka dewbah India. Hynrei na ka daw jong ka jingïapher niam, pher jaitbynriew la phiah shwa ha u snem 1947 hapdeng ka India, Nepal, Ceylon bad Pakistan bad ïa ka Pakistan la jer kawei ka Ri ba kynthup ka West Pakistan bad East Pakistan. Hadien kata la mih ka jingïakynad ka ba jur haduh ba la phiah biang ïa ka Pakistan bad ka Bangladesh ha u snem 1971. Ka ba lyngngoh pat ka long ba ki paidbynriew ha ka thaiñ shatei lammihngi kiba ym don kano kano ka snap ba syriem bad ki paidbynriew na dewbah India, hynrei la iaineh kum ki paid ka Ri India. Kine ki long kiei kiei ki ba kdew ïa kita ki kynhun ki ba synrop tang hapoh kawei ka jingsngewthuh ha la ka kynhun ka ba kdup hapoh kawei ka kyndon aiñ ha ka Riti Synshar ka ba long salonsar.

Kumta lada shim kyllum la shem ba kham bun na ki briew ki dei kiba sngew, ba pyrkhat bad longshimet, nangta shiïing shisem, nangta shikur shijait, nangta shikynhun na la ki thaiñ, shikynhun jaitbynriew bad kumta ter ter. Hynrei hapdeng kine kiei kiei baroh la wan phrung wan bsuh sa ka niam kaba la phnieng ia ki jaitbynriew baroh ha pyrthei. Ka nuksa ba shynna la kdew ïa kaei kaba jia ha ka dewbah India naduh ba la ioh laitluid na ka synshar tehmraw ka Ri Bilat. Nangta ha kane ka khep mynta ha Ri Israel ba ka thma ka dei halor ka jingsngew kyrpang jaitbynriew bad ba la kynshoit pat da ka niam. Ki ri Muslim ki ba ker sawdong ïa ka Ri Israel ki pyrshang ban thombor tang na ka daw ba ka Synjuk Ri Satlak Pyrthei (United Nations Organisation) ka la aiti ïa ka khyndew shrah ka ba dei jong ki jaitbynriew Ju (Jew) ba kin seng la ka Ri lajong hadien ba ki la shah banbeiñ ha ka Thma Bah Baar. Ka jingiakynad ka dei hapdeng ki jaitbynriew Ju bad jaitbynriew Palestine ba ki ïaknieh pud ban kam trai ïa kata ka khyndew shrah kaba la pynroi da ki paidbynriew Ju ha kata ka bynta jong u pud u sam ka Ri Israel. Ka thma hapdeng ki paidbynriew Ju bad Palestine ka dei kaba naduh kulong kumah ha kaba la kdew ruh ha ka kotbah Khristan, ka Bible bad ka shun ka pen ka dang ïaineh sah haduh mynta mynne. Kaba la nang kham sniew shuh shuh ka long ba napdeng ki jaitbynriew Palestine, ki la don byllai kiba la bud ïa ka niam Muslim ha kaba la nang tynrong shuh shuh ki jingeh ban wanrah jingsuk ha kata ka thaiñ.

Lada phai tang ha la ka Ri India, khlem da ktaid than shabar ruh ki jyrwit jyrwat, ki kynrum kynram kiba byllai ki mih bad iai mih lyngba ki por ki ryta tang na ka bynta jong ka niam bad ka tynrai jaitbynriew. Khlem da kdew sha dewbah India, lada khmih tang ha ka thaiñ shatei lammihngi ruh da ki spah tylli ki kynhun jaitbynriew kiba dei ka tynrai bynriew ka ba kyrpang ha la ki riti dustur lajong, ki khanatang lajong, ki jingngeit niam lajong, ki ktien lajong bad kumta ter ter. Kumta lada tang hangne ha ka thaiñ shatei lammihngi ruh ki don da ki spah tylli ki kynhun jaitbynriew, katno tam lei lei ha shityllup ka pyrthei. Lada khmih bniah tang ha la u pud u sam ka jylla lajong ruh ki paidbynriew Khasi bad Garo ki dei la ka jong ka tynrai bynriew kaba ym don kano kano ka jingïadei. Wat ha ba khmih ha la ka jaitbynriew Khasi ruh ki thaiñ bapher bapher ki pynksan ïa la ka thaiñ lajong haduh u pud ba don ki kynhun kiba kam ba don ka jingïapher ka ba khlem snoh eiei, wat haba ka thymmei ka dei na juh katkum ka khanatang u Lum Sohpetbneng. Kumjuh kumba la kdew ha kiwei kiwei ki jaitbynriew ha satlak pyrthei, hangne ha Ri Khasi ruh ka long kumjuh ha kaba la phnieng ka niam ha pyrdi jong ka jaitbynriew ban phiah bad pharia ha ban da saphret.

Katta katta ki jingïakynad, jingïashun bad jingïakhing pyrshah ki phew liang mamla na kylleng ki kynhun jaitbynriew bad ki kynhun niam, hynrei man la kawei pa kawei ka kynhun jaitbynriew bad kawei pa kawei ka kynhun niam ki don ka saiñpyrkhat ban suk ban shngaiñ ka imlang sahlang ka longbriew manbriew. Kumta ka daw baroh ka long ba manla kawei-pa-kawei ka kynhun jaitbynriew bad manla kawei-pa-kawei ka kynhun niam ki pynksan ïa lade bad ki pynrem ïa kiwei.