(Da R. Khonglam bad R. Khonglanoh, Riwar Mihngi, Pynursla)
Kaei ka Seng Kut Snem? Kumno ka wan mih, ka wan long?
Ka Seng Kut Snem ka dei ka sngi kaba kham pher bad kham kyrpang ha ka Jaidbynriew Hynñiewtrep Hynñiewskum. Ka dei ka sngi ha kaba la pynkha ïa kawei ka Sengbhalang jong U Khun Khasi Khara, kaba ïeng kum ka “KUT” ha ka nongrim ban ker ban ïada ïa ki Hok, ki Riti, ki Dustur, ki Niam ki Rukom jong ka Jaidbynriew Khasi Khara. Kane ka Sengbhalang ka ïeng ruh ha ka nongrim ban btin ban ïalam, ban hikai ban batai, bad ban ïarap ban ïakhien na ka bynta ban pynneh ban pynsah bad ban pynkhlaiñ ban pynjanai ïa ki Hok, ki Riti, ki Dusur, ki Niam ki Rukom kiba kum ka Jaidbynriew ka la ïoh pateng na ki Longshuwa ki Manshuwa. Ïa kane ka Sengbhalang jong U Khun Khasi Khara la pynkha ha ka 23 tarik u bnai November snem 1899, bad la jer kyrteng ïa ka kum ka “SENG KHASI”. Ïa kane ka sngi ba la pynkha ïa ka Seng Khasi la suit la shor kum ka “SENG KUT SNEM”.
Ban tip kham bniah shaphang kumno ka wan mih ka wan long ka Seng Kut Snem to ngin ïa phai dien khyndiat sha ka mynnor. Haba ngi peit bad bishar ïa ka mynnor ngi ïohi bad lap ba sharum jong ka snem 1700 (Common Era), ka Jaidbynriew Khasi Khara ka don hapdeng ka jingimsuk ka jingimsaiñ, ym don kano-kano ka jingpynwit ka jingpynthut ha ki kam Niam ki kam Rukom, ki kam Riti ki kam Dustur. Ki kur ki kha ha ka Ri ki im laitluid ban pyndep hok ïa la ki deiti ki Niam ki Rukom ha la ki ïing ki sem, ha la ki shnong ki thaw, ha la ki raij ki hima bad kumta ter ter, katkum ka pyrkhat tynrai kaba la wan hiar ha ka Jaidbynriew na mynnyngkong ka sngi ka jingwan longbriew u Khun Khasi Khara. Ki Niam ki Rukom, ki Riti ki Dustur ki roi ki san naduh na ïing na sem haduh ha ka imlang ka sahlang, kata naduh ka synshar ïing, ka synshar kur, ka synshar shnong, ka synshar raij, ka synshar elaka, ka synshar hima bad kumta ter-ter. Ka jingngeit ha U Blei Nongthaw Nongbuh ka long ka Hok kynti jong iwei pa iwei. Ym don lynti ban ngeit da kumwei pat. “Ka Hok ka long tang ma ka ka lynti kaba ïalam ïa ka jingim jong iwei pa iwei sha U Blei Nongthaw Nongbuh”.
Hynrei naduh ka snem 1740 ter-ter, ki kharlieh ne ki phareng kiba la jop thma kylleng ka pyrthei ki wan jop thma ïa ka Ri baieid jong ngi. Ki kharlieh kim lah shah ban ïohi ïa ka jinglong ïatylli jong u Khasi kum ka Jaidbynriew, kumta ki wadbuit wadlad ban pynpait ban pynpra. Ki kharlieh ki sdang ban pynthynrei ïa ka ngeit ka mane, ki hikai ïa ki kur ki kha ban isih ban ibeiñ bad ban ïaleh pyrshah ïa kiei-kiei kiba ki Longshuwa ki Manshuwa jong ngi ki la saiñdur janai ban tei ïa ka longbriew ka manbriew ha ka nongrim jong ka Hok. Ki kharlieh ki hikai ban isih ban ibeiñ bad ban ïaleh pyrshah ïa ki Hok, ki Riti, ki Dustur, ki Niam ki Rukom bad kiwei-kiwei ki jinghikai tynrai kiba la roi kiba la san na ka thymmei jingwan longbriew jong ngi. Ki khang ban ïashim bynta ha ki shad ki kmen. Ki khang ban pynkhuid ïa ka metïap da kaba thang. Bad shibun kiwei pat ki jingpynthut ki jingpynwit ki wan jia ha ka Jaidbynriew. Ki kharlieh ki ïeng da ka buit arsap arphong ban shukor ïa ka Jaidbynriew ba lui-lui jong ngi, ki kynnoh ’riew khlem Blei, nongmane ksuid, ’riewngeit bieij bad kumta ter-ter, ha kajuh ka por pat ki pynap shrip da kaba khroh ïa ki kur ki kha ban bud ban pdiang noh ïa ka Niam ka Rukom kharlieh jong ki, bad ki da tyrwa syndon ban ai ïa ka bneng la kumba kata ka bneng ka dei kaba ki thaw ma ki. Kane ka jinglehbuit tuh jong ki kharlieh ka la jop shisha, bun ki kur ki kha ki liat bad ki phet noh na la ka Niam lajong, ban leit bud noh ïa ka Niam kharlieh. Ki kur ki kha kiba la bud ïa ka Niam kharlieh ki sdang ban pyni-bor ban ïaleh pyrshah ïa ki Riti ki Dustur, ki Niam ki Rukom ba ju leh ha ïing ha sem, ha shnong ha thaw, ha raij ha hima. Ki longkñi ba la bud niam kharlieh kim treh shuh ban pyndep ïa ki jinglehniam ha ïing ha kur, ki nongkitkam ha shnong ha thaw, ha raij ha hima ba la bud ïa ka niam kharlieh kim treh shuh ban pyndep ïa ki jinglehniam ha shnong ha thaw, ha raij ha hima. Ym don nongsharai shuh ïa ki kam niam kam rukom ha ka Jaidbynriew. Ka Jaidbynriew ka mad ïa ka jingorpait arliang. Ka Jaidbynriew ka la hiar dor shaba palat ha ka longbriew ka manbriew, haduh ba ki kharlieh ki da nud ban kynnoh nongleh pap ïa baroh naduh ki kmie ki kpa haduh ki khyllung ki khynnah, ki mei-ieid ki mei dot bad khlem map wat ïa i khyllung ba dang shu kha. Bad ym i don jingkyrmen shuh ïa ka Jaidbynriew ban dang khiekhlieh ha ki Riti, ki Dustur, ki Niam ki Rukom.
Kane ka jingpynjot jingpynpra jong ki kharlieh ïa ki tynrai jong ka Jaidbynriew da ki buit pynisih ïa la ka jong, ki buit jingpynkylla niam, ka la pynmong pynsngewsih ïa kiba bun ki kur ki kha kiba ieid ïa la ka Jaidbynriew. Hapdeng kata jingsngewsih jingkhuslai ha ka Jaidbynriew, la wan kyrsoi bor ka bor Blei ha ki katto-katne ki ’riewrangbah bad samla. Kata ka jingkyrsoi bor ka patied ha ka jingmut jingpyrkhat jong kita ki rangbah bad ki samla ba ki dei ban leh eiei na ka bynta ban ïada ïa ka Jaidbynriew. Kita ki rangbah bad ki samla ki sdang ka jingïaphylliew jingmut para ma ki na ka por sha ka por, bad ki buh artat ïa ka ka phang “Ba donkam palat ban don noh ka kynhun ne ka seng ka ban long kum ka nongsharai, ka ban ïada, ka ban peitngor, ka ban hikai ka ban batai, ka ban btin ka ban ïalam bad ka ban ïarap ka ban ïakhien ïa ki kur ki kha kiba ïaineh ïaiskhem ha la ki Riti ki Dustur bad ki Niam ki Rukom”. Khatduh ki shim ïa ka rai rangbah ban pynkha noh ïa kata ka Seng kaba ki la pun la buh jingmut la bun snem. Kumta ki la jied ban pynkha ha ka 23 tarik November, ka snem 1899. Ïa kata ka seng la jer kyrteng ka Seng Khasi, bad ïa ka sngi ba la pynkha ïa ka Seng Khasi la suit la shor kum ka Seng Kut Snem.
Ka sngi Seng Kut Snem, namarkata, ka dei ka sngi kyrpang ka sngi khraw jong ka Jaidbynriew. Ka sngi ba la tei ïa ka Kut ban ïada ban sharai ïa ki Hok ki Riti ki Niam ki Rukom jong ka Jaidbynriew. Ka dei ka sngi jingpyneh-rngiew ïa ka Jaidbynriew. Ka dei ka sngi khraw ka sngi kyrpang ban burom bad ñiewkor ïa ka Hok Longbriew Manbriew jong U Khun Khasi Khara. Ka dei ka sngi khraw ka sngi kyrpang ban burom bad ñiewkor ïa ki trai Muluk ki trai Jaka. Ka dei ka sngi khraw ka sngi kyrpang ban burom ban ñiewkor ïa ka Sam bynta Blei ka Buh bynta Blei. Ka dei ka sngi khraw ka sngi kyrpang ban burom ban ñiewkor ïa ka Mei Ram-ew, ïa ka Mei Mariang. Ka dei ka sngi khraw ka sngi kyrpang ban burom ban ñiewkor ïa ka Jingstad ka Jingshemphang jong ki Longshuwa ki Manshuwa. Ka dei ka sngi khraw ka sngi kyrpang ban kynmaw burom ïa ki nongseng jong ka Seng Khasi. Ka dei ka sngi khraw ka sngi kyrpang ka sngi ka jingsaiñdur thymmai ban tehsong ïa ki kur ki kha kiba ïaiksoh ha la ka Riti ka Dustur ka Niam ka Rukom katkum ka pyrkhat tynrai U Khun Khasi Khara lyngba ki matkam ba la bynshet ha ka Seng Khasi.
