Pynneh pynskhem ïa ka jinglong tynrai bad jinglong trai ïa la ka jong

Ki Autonomous District Council ha jylla ki dei kiba la mih lyngba ka Khyrnit Ba Hynriew jong ka Riti Synshar ka Ri India.

U Chairman ka Art & Culture Committee jong ka Seiñ Raij Jowai u Bah Chandlok Dkhar u la kynthoh da kaba tyngeh ba lada ki District Council kim lah ban ïada ïa ki riti dustur, la dei ban pynduh noh ïa ki. U Bah Chandlok u la kynthoh ïa kane ha ka Sngi Palei haba ai jingkren ha ka jingrakhe ïa ka Seng Kut Snem ha madan Weiking, Jaïaw. Ki Autonomous District Council ha jylla ki dei kiba la mih lyngba ka Khyrnit Ba Hynriew jong ka Riti Synshar ka Ri India. Hooid, naduh ki snem kiba mynshwa, ki la don ki nongdawa ban pynduh noh ïa ki District Council na ka daw ba ka Meghalaya ka la ïa khlad lok bad ka Assam hadien ba ka la shah pynkha kum ka jylla ha u snem 1972, bad ka la don la ka jong ka Ïingdorbar Thawaiñ (Meghalaya Legislative Assembly). Hynrei ki don ruh kiba sngew ba dang donkam ïa ki District Council. Haduh mynta, ki District Council ha Shillong, Jowai bad Tura ki dang neh bad ka Sorkar Pdeng ka la wanrah ïa ki jingpynkylla ha ka Khyrnit Ba Hynriew, hynrei ïa kita ym pat shym la mynjur satia da ka Dorbar Parliament haduh mynta.

Utei u rangbah Seiñ Raij u la pynpaw ïa la ka jingsngew halor ka jingdonkam jong ki District Council ban ïada bad pynneh ïa ka riti ka dustur. Ha kajuh ka por u la kynthoh da kaba ong ba ka jingdon ki District Council ka long ban peit bad ïada ïa ka riti ka dustur ka khyndew ka shyiap, hynrei kumba ka paw mynta hangno kine ki District Council ki la pynneh ïa ka riti ka dustur bad ha kaba ki la die lut ïa ka riti ka dustur. Ha kajuh ka por u Bah Chandlok u la ong hangno kata ka Council ka ïada ïa ki riti dustur namar la ju ïohi ba haba ki ïaleh ilekshon tang ban ïoh long MDC bad tang ban ïoh bamsap. U la ong ruh ba lada ka District Council kam lah ban ïada ïa ka riti ka dustur ka la dei ka por ba kin hap ban tied noh ïa ka jingkhang jong ka ïingbishar ne wat ban leit shaduh Delhi ban dawa pynduh noh ïa ka district council bad ban aibor pat ha ka seng na ka bynta ban ïaleh ban ïada pynneh ïa ki riti dustur bad pynkhie im biang ïa ka jaitbynriew.

Kine ki dei ki jingsngew shimet jong utei u nongkren, hynrei ki District Council ki dei ban shim kabu na ka bynta ban pynkhlaiñ ïalade bad khamtam ban pyni kham bun ki kam ha ka jingïada ïa ka khyndew ka shyiap bad ka jingpynneh ïa ka riti ka dustur. Ki District Council, katkum ka Khyrnit Ba Hynriew, ki don ïa ka bor ban thaw aiñ halor kita ki ‘Social Customs’. Ngim ong ba ki District Council ki khlem leh eiei baroh shi katta ban ïada ïa ka riti ka dustur ki rit paid, hynrei ngi sngew ba ki dei ban kham pyni shuh-shuh ïa ki kam halor kane ka bynta. Tang ban shu pynlong ïa ki tamasa ban pyni ba la pynneh ïa ki riti dustur kam pat biang. Ha ki tamasa, ki bun kiba wan tang ban pynpyngngad khlieh bad ym ban sngewthuh ïa ka riti ka dustur jong ka jaitbynriew. Ngi la donkam ban pynkiew ïa ki ktien, shad bad jingim tynrai jong ki dong bapher-bapher. Ngi long kawei ka jaitbynriew, hynrei hapoh ka jaitbynriew ki don bun tylli ki shnat ktien (Dialect), jingshad, rukom im bad kumta ter-ter. Ïa kine baroh ngi dei ban pynneh pynsah bad ym ban peit tang ïa kawei ne ar.

Ki riti ki dustur, ka ktien ka thylliej, ki jingshad tynrai, ka rukom bat khyndew bat shyiap, ki dei ki shap ki muhor ba ngi dei na ka jaitbynriew Khasi. Lada duh noh kine, ngin duh noh ruh ïa ka jinglong Khasi. Ngin hap ban nang pynskhem ïa ka jinglong tynrai ïa la ka jong, ban sngewsarong ïa la ka jong, bad ban kyntait ïa ki rongphong. Lada ngi tynneng palat, ngin duh noh ïa ka snap paka kum ka jaitbynriew, bad ngin ym lah shuh ban pyni sha ka pyrthei ba ngi dei kita ki paid Khasi baïar. Haba ngi don ïa ki District Council kiba peit ba ka synshar ka khadar ha ki Hima, Elaka, Raid bad ki Shnong kan long kaba ïaid ryntih, kijuh ki District Council ki dei ban nang shim ïa ki sienjam kiba khraw ban pynneh ïa ka jinglong tynrai. Baroh ngi dei ban ïatreilang halor kane ka bynta namar ngim don lad da kumwei pat. Ha kajuh ka por, ngi lah ban don ha ki niam bad jingngeit bapher-bapher, hynrei kata ka jinglong kum ki Khasi kam dei ban duh.

Nangne shakhmat, ka Seng Khasi Kmie, Seiñ Raij bad baroh ki kynhun ki dei ban ïatreilang kumno ban nang pynkhlaiñ ïa ka jinglong tynrai bad jingsngew trai ïa la ka jong ka riti ka dustur. Ngim lah ban kiew irat lada ngi don hapdeng ka jingïapait jingïapra. Ngin nang hiar arsut lada long ha kata ka dur. Ban kiew arted, ngi donkam ïa ka jingïatylli kaba khlaiñ bor. Wat ailad ïa kita ki ‘jingsngew’ ba kin synshar, hynrei ban peit ba ka jaitbynriew kan kiew arted ha ki liang baroh, bad ban pynneh pynskhem ïa ka jinglong tynrai bad jinglong trai ïa la ka jong.