Ki Syiem Shillong

Kata ka krem ka la long ka 'barit bad bakhih shibun, bad namar kham ñiar eh ba ki briew kin leit shaphang shata, ka la long ka jaka bakynjah shibun.

U Nongsaiñ Hima, 1979

Ha ka thaiñ u Lum Shillong, kaba kyrteng ka Pomlakrai ha tlong jong ka wah Umiew ne Umiam, don kawei ka krem kaba ki khot ka krem Marai. Kata ka krem ka la long ka ‘barit bad bakhih shibun, bad namar kham ñiar eh ba ki briew kin leit shaphang shata, ka la long ka jaka bakynjah shibun.

Slem – slem – bah ha ki por hyndai, haba ki shnong ki – thaw kim pat roi kum mynta, bad ki briew ruh ki dang ïashong patung – pateng, hangne – hangtai, ban rep ban riang, bad ban ri jynri, la bna na ki khynnah rakho kiba sharai masi, sharai – blang, ba don ha kata ka Krem Marai, ka khynnah ka bahabriew ym don shuh. Kita kiba la iohi ïa ka, ki sngewphieng bad kim ju nud ban leit – shur shajan jong kata ka krem, kiwei pat kiba shu iohsngew na ka hamsaia ne nangne nangtai naba nam ka khlieng – ka – tyngab kim pynsngew bad kim suidkhai ei ei.

Haba kane ka hamsaia ka la par kylleng ki shnong ki bamarkhap bad ki bapajih Lum Shillong, uwei u samla uba kyrteng Sati Mylliem Ngap uba shong ha Nongkseh, namar u la long uba kham kwah tip kynsha ia ki kyndong – kynhoit, u la khang sha Krem Marai ban peit ïa kata kaba ki briew ki ïalap bad ki ïathuhkhana ka long ka bashisha ne em.

Ka la dei ka sngi kaba khuid bha kdiar – kdiar; ka sahit bneng ka phyrnai khrek – khrek bad ki lum ki them ki jyrngam – byrtem da ki ‘langlum ba dang speh bad ki sladieng ba dang lyber, ki wahduid ki ryngkoh phom – phom halor ki maw bajngum bad ki rieh tngen hapoh ki dymmiew jong ki tyrkhang ba dang – lung kiba kaweh khweb – khweb ha ka jingpyrhut ki ‘erpyrem. Ki syntiew har rukom ki phuh ha khap ki synrang  – maw bad halor ki diengbah, bad ki pathai pynsieng hir – hir  ïa ka sla khyndew da ki jingiwbih ba thiang jong ki.

Haba uta u briew u la poi ha khmat ka krem, u la iohi shisha ïa kawei ka khynnah – samla kaba bha briew la biang. Ka khmut – ka – khmat jong ka kaba khia bad shongkun, bad ki jain – ki – nep ba ka kup – ka  phong ruh, kiba ikordor bad ym i ïadei bad ki jong u luk – u – lak baroh. Hato, kan dei kaei kein ? Lehse ka khun – ka ksiew jongno jongno kaba la phet wan shong – pukir marwei hapoh krem, ne kan dei ka ‘riewphylla ba pynmih khnang u Blei, u Trai  Nongbuh Nongthaw ? Kum kine ki jingpyrkhat ki la ïaleit – ïawan ha ka jabieng jong u. U la khawoit – kti bad u la khot ïa ka hynrei kam pynsngew, ka shu shong bad shu peit ïa u. U la pyrshang ban rung hangta hapoh krem, hynrei ka khim than. U la kren kumne – kumtai bad khroh ïa ka ba kan mih nangta napoh krem badum, hynrei ka lehnohei. Kumno – re – kumno, ki khmat jong u ki la shat khlek ia ka jingitynnad jong ki syntiew jalyngkteng kiba mih pajih nangta na krem, bad la siat jingmut ïa uba lehse kita ki syntiew kin ring ïa ki khmat ïa uba lehse.

Ynda u la kdiah shisong, u la wan pyni ïa ki ha khmat krem. Kata ka briew, tang shu iohi ïa kita ki syntiew, ka ïeng – joit naba shong, ki khmat jong ka ki khih sngewbha bad ka la kner la ki kti ban shim ïa kata ka song – syntiew. Hynrei ma u pat u la pynran suki – suki ïa la ka kti bad u la nang kynran – dieng khyndiat pa – khyndiat. Ki khmat jong ka ki peit – slip ïa kita ki syntiew, suki – suki, khyndiat – pa – khyndiat ka la nang mih nang mih na krem. Haba la poi ha ka jaka kaba kham – bit, u la kem niat ïa ka bad u la wallam sha la ïing.

Haba u la poi ha ïing, la win ka shnong ka thaw. U paramarjan – marpa baroh, ba ki wan ïapeit ïa kata ka briew baphylla.Kumjuh ki shnong kiba markhap – mardain baroh, ki la ïawan – peit ïa ka da ka jingsngewphieng bad jingsngewburom. U Sati u la sumar – sukher, u la bsa – la – btiah ïa ka, u la tynjuh pynjem ha la ïing, bad u la jer – kyrteng ïa ka, ka Pahsyntiew. Ynda la dap katto – katne por, u la ïapoi – kha  poi – man bad ka, bad ka la iohkhun iohkti. Hadien khyndiat por, ka la leit biang shata shapoh krem, khlem mih shuh wat la u tnga bad ki khun jong ka, ka la leit khot, leitïam leitud ba kan wan phai sha ïing, bad naduh kata ka por, ym don ba tip shuh ïa ka.

U Satia u la pynsan – pynrangbah ïa kita ki khun, bad ki la long ki basian – bashalak, ki badonburom surom bad ki ba – don – buit don akor. Ki briew ruh ki la ieid, la burom ïa kita ki khynnah namar ki ngeit ba ka kmie jong ki ka la long ka khun u ‘Lei Shillong. Kumta haba ki la san la rangbah, ki la thung bad mane – syiem ïa ki. Kita ki syiem thymmai ruh, da ka buit –  ka sap ka jingnang – jingstad jong ki, ki la nang – pyniar pynheh la ka hima –  sima haduh ba ki la ioh – synshar kumba shiteng ka ri Khasi. Ki la don la ki lyngdoh, ki myntri bad ki bakhraw batri baroh ban ïa pyniaid ia ka hima sima pyllun.

Ki khun – ki – hajar ruh ki ïatylli lang baroh shityllup ka hima, ryngkat bad ki bakhraw – batri, u syiem – u – kmie, bad ki la pynïeng kawei ka iingniam ba ki khot ka jingsad – jingsunon. Hangne ka shong ka sah ka syiem – sad ka hynmen u syiem – synshar, kaba bat bad pynïaid ïa ki kam – niam ka hima baroh kawei. Shisien shi-snem ki ju wan leh ïa ka puja bakhraw ha Iewduh, da ka shad ka kmen bad da kaba pom ïa u blang uba ki khot u ‘Lang Iewduh, khnang ban ainguh ïa u Blei. Ha kane ka puja, ki ju wan ki khun ki hajar bad ki khun – ki – raiot baroh.

Haba ka para jong kata ka syiem – sad tymmen, ka la samla, ki la ring – kongor ïa uwei u samla uba na Mylliem bad ki la ïakhlad la ka ïing. Ka hymmen, khnang ba ka para kan im – sum – im – sain, ka la ai bynta – noh katto katne shnong na ka hima. Ka la pynkynriah – noh ïa ka iing niam ingsad – ing – sunon sha Nongkrem, kata ka para ruh, la leit shong noh sha Mylliem, ka knia – ka – khriam baroh, ka ïaid beit kum naduh ba la seng la dang.

Hynrei ha ka por ba dang synshar uwei u syiem uba kyrteng u Ronsing, u pyrsa jong u uba kyrteng u sing Manik, u la khih pyrshah ïa u kñi ban knieh noh ïa ka khet – synshar. U Ronsing Syiem, da ka jingïaleh u la jop ïa u, bad u Sing Manik u la leit rieh sha Lyngkyrdem. Ha ka por ba synshar u Bor Manik, hadien ka jingïap jong u Ron Sing bad U Latu Manik, u pyrsa – ksiew jong u Sing – Manik uba kyrteng hi u Sing Manik, u la wan shong ha Nongkrem. Namar ba u la long u bashalak, uba don akor bad u bapnah ka ktien – ka – thylliej bad u la ju leh – ieid, leh pynrit shibun ha khmat u syiem, u Bor Syiem u la ieid thep mynsiem ia u bad u la kular ba tat shu ïaid ma u, ïa ka hima un ioh synshar u Sing Manik. Hynrei haba la ïap u Bor Syiem, u pyrsa jong u uba kyrteng u Hajon Sing ula dawa ia ka khet syiem bad ma u u don hok hsisha namar u long u pyrsa – trai jong u syiem ba la ïap. Hynrei ki bakhraw – batri bad bun na ki paidbah ruh, ki mon ban thung syiem ïa u Sing Manik. Kumta u khun – u – hajar ka hima u la pait arliang wak. Ki thaiñ Nongkrem bad Lyngkyrdem ki la thung syiem ïa u Sing Manik bad kiwei pat kiba sah ki la thung ia u Hajon Sing.

Naduh kata ka por, ka hima Shillong ka sa paid arliang wak. ïa u Sing Manik, ki khot u syiem Nongkrem ne Khyrim, bad ïa u Hajon Sing, u syiem Mylliem.Ka niam ka rukom ka sah hi bad ki syiem Nongkrem, syiem Langkyrdem haduh kine ki sngi ruh, bad u syiem Mylliem, u sah khlem niam, khlem ïingsad – ïingsunon.

Haduh kine ki sngi, dang don katto – katne ki dak kiba pyni ba ka Nongkseh ka la long ka ïing – seng jong ki syiem Shillong. Ka Iewduh ha Mawkhar, haduh mynta – mynne ka dang bat ïa ka kyrteng na u blang ba ki ju puja hangta. Kumjuh ruh, kine ki rukom – kñia bad rukom – puja barim baroh, ki dang don bad dang – leh ha Smit, ka jaka kaba ki syiem Nongkrem ki shong mynta.Bad ki Mylliem Ngap ki long ki Lyngkor hima pateng – la – pateng haduh kine ki sngi.